مَثَل دو زن الگو و نمونه

خداوند متعال برای مؤمنان، دو زن تاریخ را که هر دو اسوه مقاومت و پاکدامنی هستند، مثل می زند. یکی همسر فرعون است که در دستگاه جبّار آن جرثومه کفر به خدای یکتا ایمان آورد و قدرت همسری چون فرعون و کفر او نتوانست به ایمان وی خدشه ای وارد سازد، و دوّمی «مریم»، دختر عمران است که الگوی پاکدامنی است.

منبع : کتاب چهل مثل از قرآن کریم
قرآن کریم می فرماید: (وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ امْرَاتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِندَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّهِ وَنَجِّنِی مِن فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّلِمِینَ وَمَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرَا نَ الَّتِیَّ احْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِن رُّوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِکَلِمَتِ رَبِّهَا وَ کُتُبِهِ وَکَانَتْ مِنَ الْقَنِتِینَ). «و خداوند برای مؤمنان، به همسر فرعون مثل زده است، در آن هنگام که گفت: پروردگارا! خانه ای برای من نزد خودت در بهشت بساز، و مرا از فرعون و عمل او نجات ده و مرا از قوم ستمکاران رهایی بخش! و همچنین به مریم دختر عمران (مثل زده) که دامان خود را پاک نگه داشت، و ما از روح خود در او دمیدیم، او کلمات پروردگار و کتابهایش را تصدیق کرد، و از مطیعان فرمان خدا بود».[1]

هم مَثَل کرد او ز بهر مؤمنان

زوجه فرعون را اندر بیان

یاد کن چون گفت او رَبِّ ابنِ لی

نزد خود بیتی به جنّت معتلی

ده ز فرعونم وز اعمالش نجات

همچنین از اهل ظلم و سیّئات

حق دعایش کرد در دم مستجاب

رفع گشت از پیش چشم او حجاب

پیش از آن کاید برون روحش ز تن

جای خود دید او به جنّت در زَمَن

گفته بُد فرعونِ دون از کینه اش

سنگ بگذارند روی سینه اش

پیش از آن کاو را رسد بر سینه سنگ

رفته بُد روحش به جنّت بی درنگ

باز مریم دختِ عمران کونگاه

دامنِ خود داشت از فحش و گناه

پس دمیدیم اندر او از روح خویش

بارور شد بر مسیحِ خوب کیش

داشت باور گفتهای ربِّ خود

آنچه دادش وعده جبریل از ولد

داشت هم تصدیق بر جمله کتاب

هم بُد از فرمانبران در هر حساب

خواستم شرحی ز فضل فاطمه علیها السّلام

در بیان آرم به خیر خاتمه

لب گزیدم مرتضای رشک ناک

کاو برون است از شمار خلق و پاک

او ز افراد خلایق فرد بود

نیست جفت اورا که جفت مرد بود.[2]

وجه تشبیه
خداوند متعال به دنبال مَثَل پیش که برای کافران، همسر حضرت نوح و همسر حضرت لوط را مثال زده بود، در اینجا برای مؤمنان، دو زن دیگر تاریخ را که هر دو اسوه مقاومت و پاکدامنی هستند، مثل می زند. یکی «همسر فرعون» است که در دستگاه جبّار آن جرثومه کفر به خدای یکتا ایمان آورد و قدرت همسری چون فرعون و کفر او نتوانست به ایمان وی خدشه ای وارد سازد، و دوّمی «مریم»، دختر عمران است که الگوی پاکدامنی است.

«معروف این است که نام همسر فرعون «آسیه» و نام پدرش «مزاحم» بوده است، گفته اند هنگامی که معجزه موسی علیه السّلام را در مقابل ساحران مشاهده کرد، اعماق قلبش به نور ایمان روشن شد، و از همان لحظه به «موسی» ایمان آورد. او پیوسته ایمان خود را مکتوم می داشت، ولی ایمان و عشق به خدا چیزی نیست که بتوان آن را همیشه کتمان کرد، هنگامی که فرعون از ایمان او باخبر شد، بارها او را نهی کرد، و اصرار داشت که دست از دامن آیین موسی علیه السّلام بردارد، و خدای او را رها کند، ولی این زن با استقامت هرگز تسلیم خواسته فرعون نشد.

سرانجام فرعون دستور داد دست و پاهایش را با میخ ها بسته، در زیر آفتاب سوزان قرار دهند، و سنگ عظیمی بر سینه او بیفکنند، هنگامی که آخرین لحظه های عمر خود را می گذراند، دعایش این بود: «پروردگارا! برای من خانه ای در بهشت در جوار خودت بنا کن و مرا از فرعون و اعمالش رهایی بخش و مرا از این قوم ظالم نجات ده!».

خداوند نیز دعای این زن مؤ من پاکبازِ فداکار را اجابت فرمود و او را در کنار بهترین زنان جهان، مانند مریم قرار داد. چنانکه در همین آیات در ردیف او قرار گرفته است.

در روایتی از رسول خداصلّی اللّه علیه و آله و سلّم می خوانیم: «افضل نسا اهل الجنّه خدیجه بنت خویلد، وفاطمه بنت محمّدصلّی اللّه علیه و آله و سلّم، و مریم بنت عمران، و آسیه بنت مزاحم، امراه فرعون...؛ [3] برترین زنان اهل بهشت چهار نفرند «خدیجه» دختر خویلد و «فاطمه» دختر محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و «مریم» دختر عمران و «آسیه» دختر مزاحم همسر فرعون».

جالب اینکه همسر فرعون با این سخن کاخ عظیم فرعون را تحقیر می کند و آن را در برابر خانه ای در جوار رحمت خدا به هیچ می شمرد، و به این وسیله به آنها که او را نصیحت می کردند که این همه امکانات چشمگیری که از طریق «ملکه مصر بودن» در اختیار توست با ایمان به مرد شبانی همچون موسی از دست نده! پاسخ می گوید:

و با جمله (نَجِّنی مِنْ فِرْعَونَ وَعَمَلِهِ) بیزاری خود را، هم از خود فرعون و هم از مظالم و جنایاتش، اعلام می دارد.

و با جمله (وَنَجِّنی مِنَ الْقَومِ الظّالِمینَ) ناهمرنگی خود را با محیط آلوده و بیگانگی خویش را از جنایات آنها برملا می کند، و چقدر حساب شده است این جمله های سه گانه ای که این زن با معرفت و ایثارگر در واپسین لحظه های عمرش بیان کرد، جمله هایی که می تواند برای همه زنان و مردان مؤ من جهان، الهام بخش باشد، جمله هایی که بهانه های واهی را از دست تمام کسانی که فشار محیط، یا همسر را، مجوّزی برای ترک اطاعت خدا و تقوا می شمرند، می گیرد.

مسلّماً زرق و برق و جلال و جبروتی برتر از دستگاه فرعونی وجود نداشت، همان طور که فشار و شکنجه ای فراتر از شکنجه های فرعون جنایتکار نبود، ولی نه آن زرق و برق، و نه این فشار و شکنجه، آن زن مؤ من را به زانو در نیاورد و همچنان به راه خود در مسیر رضای خدا ادامه داد تا جان خویش را در راه معشوق حقیقی فدا کرد.

قابل توجّه اینکه تقاضا می کند خداوند خانه ای در بهشت و در نزد خودش، برای او بنا کند، که در بهشت بودن جنبه جسمانی آن است، و نزد خدا بودن جنبه روحانی آن، و او هر دو را در یک عبارت کوتاه جمع کرده است».[4]

حضرت «مریم»، دختر عمران دوّمین زن با شخصیّت که الگوی افراد با ایمان محسوب می شود، بانویی پاکدامن، و معتقد به پیامبران و کتب آسمانی آنان و مطیع و فرمانبردار پروردگار متعال بوده است.

در خصوص حضرت مریم نام مبارکش ذکر شده، در صورتی که نام همسر فرعون تصریح نشده است. اصولاً در قرآن جز حضرت مریم نام هیچ زنی با صراحت برده نشده؛ تنها اوست که نامش در حدود «بیست و چند سوره» و متجاوز از «سی آیه» آمده است و کراراً او را به پاکدامنی و عفّت ستوده است؛ شاید این به خاطر رفتار ناپسندی باشد که یهودیان نسبت به وی روا داشته و به آن جناب تهمت بزرگ ناپاکدامنی زده اند که قرآن آن را «بهتان عظیم» نامید و خداوند متعال از حیثیّت وی دفاع و از ساحت آن جناب رفع تهمت نموده است.

پی نوشت ها:

[1] تحریم.11 12.
[2] تفسیر صفی، ج 2، ص 1102.

[3] الدُّر المنثور، ج 8، ص 229.

[4] تفسیر نمونه، ج 24، ص 302 304.