تاريخ پخش: 5/7/1361
بسم اللّه الّرحمن الّرحيم
«الحمدللّه رب العالمين و صلي اللّه علي سيّدنا و نبيّنا محمّد و علي أهل بيته و لعنة اللّه علي اعدائهم أجمعين من الآن الي قيام يوم الّدين».
مقدمه
امسال به مناسبت فرا رسيدن ماه محرم مي خواهم ان شاء الله درباره امام حسين علیه السلام صحبت كنم منتهي چون كار من تفسير درس‌هايي از قرآن است به نحوي مي گوييم كه هم با تفسير و هم با حركت امام حسين علیه السلام مناسبت داشته باشد. بنابراين بحث ما اين خواهد بود. مبارزه با استبداد در قرآن.
استبداد و مبارزه با استبداد يا اين طور بگوييم: مفاسد استبداد در قرآن. چون يكي از اهداف امام حسين علیه السلام كوبيدن حاكم مستبد بود. كمي درباره استبداد و اينكه حاكم مستبد چه مي كند. در قرآن كلي مي گوییم و بعد مقداري از بيوگرافي يزيد را مطرح مي كنيم و بعد ببينيم آيا وظيفه امام حسين علیه السلام جز قيام بود؟
مبارزه با استبداد در قرآن
در قرآن درباره استبداد آيه زياد داريم، لفظ استبداد در قرآن نيست اما وقتي انسان خواست استبداد را در قرآن بررسي كند، راهش اين است كه كارنامه فرعون در قرآن را بخواند. اينكه نمرود و قارون چه مي كرده اند. طاغوت‌هايي كه قرآن نقل كرده است، كارنامه آنها و برخوردشان را آدم مطالعه مي كند و از اينها مبارزه با استبداد در قرآن را حاصل مي شود. اينكه نمرود و قارون چه مي كرده اند.. نظير اينكه مثلاً آدم مي خواهد ببيند يك معلم خوب كيست يا شرايط يك مربي خوب چيست؟ كدام مربي مي تواند در تربيت موفق باشد؟
براي اين كار آدم كارنامه انبياء علیهم السلام را مطالعه مي كند كه حرف‌هاي انبيا و برخوردهايشان و روششان چه بوده است؟ از كارنامه انبياء علیهم السلام مي توانيم شرايط يك مربي خوب را به دست آوريم و از كارنامه مخالفين انبياء علیهم السلام مي توانيم كارنامه استبداد را به دست آوريم.
معنای استبداد
استبداد يعني چه؟ استبداد يعني طاغوت مردم را مجبور سازد كه فقط از او اطاعت كنند و مخالف را سركوب كند البته بدون دليل، خودش را بدون دليل مقدم بداند. حالا آيات قرآن را كه بخوانم روشن مي شود كه قرآن چه می گويد.
در مفاسد اقتصادی، مسئله سلب آزادي عقيده، فرعون مي گفت: هر كس بخواهد به موسي ايمان بياورد، او را مي‌كشم و لذا در اين زمينه قرآن مي‌فرمايد: «فَما آمَنَ لِمُوسى إِلاَّ ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ عَلى خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْن» (يونس/83) مردم به حضرت موسي علیه السلام ايمان نياوردند، مگر نسل حضرت موسي علیه السلام. بستگان حضرت موسي علیه السلام «إِلاَّ ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ» يعني از اقوام او فقط چند خويشاوندش به او ايمان آوردند تازه وقتي ايمان آوردند «عَلى خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْن» يعني از فرعون خوف داشتند. ايمان آوردنشان با ترس همراه بود. با ترس و وحشت ايمان داشتند.
فرق آزادی عمل و عقیده
البته اينجا بايد اين را بگوييم كه بين آزادي عقيده و آزادي عمل فرق است «لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ» (بقره/256) يعني در دين، در ايمان قلبي و عقيده‌اي آزاد است اما در عمل اكراه هست. اگر كسي در عمل خواست رو در روي مردم روزه بخورد، جزاي او شلاق است. آب جو بخورد، خواست احتكار كند. در عمل بايد در راه حق عمل كند اما از نظر عقيده، ممكن است كسي عقيده باطلي هم داشته باشد.
در جمهوري اسلامي هم همين است. اگر كسي عقيده غير اسلامي داشته باشد، مزاحم او نمي شوند، اما اگر كسي عقيده غير اسلامي دارد و مشغول كار شكني است، در عمل خطا مي كند، او حسابش جداست. در عرف هم همين طور است. شما عقيده داشته باشي سيگار چيز خوبي است اما اگر در عمل خواستي سيگار بكشي و دودش در حلق من برود، من مي توانم جلوي شما را بگيرم.
مفاسد استبداد
1- سلب آزادي عقيده
یکی از مفاسد استبداد سلب آزادی عقیده است.
2- انتقاد نپذیری
مسئله اين كه مهلت انتقاد به كسي ندادن، قرآن در كارنامه فرعون چنين مي فرمايد: «زُيِّنَ لِفِرْعَوْنَ سُوءُ عَمَلِهِ» (غافر/37) براي فرعون عمل زشتش زينت داده مي شد. يعني عمل زشتش را چنان توجيه مي كردند كه فرعون خيال مي كرد، همه كارهايش خوب است. در مقابل به او اين قدر جاويد شاه و بله قربان مي گفتند، خيال مي كرد عمل سوءش درست است.
چون مهلت انتقاد به كسي نمي داد همه مجبور بودند بگويند: بله قربان. آن وقت چون مردم بله قربان مي گفتند، خيال مي كرد كار زشتش درست است.
3- استبداد رأی
مسئله سوم از مفاسد استبداد اين است، رأي خود را بدون دليل مقدم دارد. گاهي انسان رأيي دارد، با اشخاص صاحب نظر مشورت مي كند، با چند نفر كه مسئوليت دارند و درگيري بيشتري دارند، مشورت مي كند و بعد وقتي فهميد بايد چه كار كند، بايد بايستد و اين كار را بكند، دليل دارد. اما گاهي هم مي گويد: چون من گفتم بايد انجام شود، كاري به دليلش نداشته باشيد. روزي يكي از خلفا كه خود را جانشين پيغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم مي دانست و لقب اميرالمؤمنين به خود داده بود، عشقش كشيد چهارشنبه نماز بخواند. گفتند: نماز جمعه مخصوص روز جمعه است. گفت حالا ديگر من مي خواهم چهارشنبه بخوانم. همه مردم چهارشنبه جمع شدند و نماز جمعه خواندند.
بنابراين رأي خود را بدون دليل مقدم داشتن «ما أُريكُمْ إِلاَّ ما أَرى» (غافر/29) من نمي بينم مگر رأي خود را، يعني حرف همين است كه من مي زنم.
4- ایجاد تفرقه
مسئله ديگر ايجاد تفرقه است كه قرآن مي فرمايد «جَعَلَ أَهْلَها شِيَعاً» (قصص/4) كار فرعون است، لازم نيست آدم كاخ داشته باشد و تفرقه ايجاد كند. قرآن مي فرمايد «جَعَلَ أَهْلَها شِيَعاً» فرعون مردم را دسته دسته كرد. حالا اگر يك گدا هم مردم را دسته دسته كند، فرعون است.
ما خيال مي كنیم وقتي مي گويند فرعون بايد حتماً شاه باشد و كاخ باشد و زور و سرنيزه باشد. انسان گاهي ممكن است اين كار را بكند. مثلاً چند زن دور ديگ آشي جمع شده اند، با جمله اي كه در خانه اي، زير خيمه اي مي گويد، حتي در نهاد انقلابي و در مسجد و نماز جمعه اي، اگر مسئله به نحوي شد كه «جَعَلَ أَهْلَها شِيَعاً» اگر مردم را به هم ريخت، اين به هم ريختن مردم كار فرعون است.
قرآن مي فرمايد: هر جا را مي خواهد، بدون چون و چرا مي گويد: از آن من است. هر كجا را بخواهد بدون چون و چرا جزء ملك خود مي گرداند «أَ لَيْسَ لي مُلْكُ مِصْرَ» (زخرف/51) هر جا را بخواهد مي گويد از آن من است. شكارگاه سلطنتي، باغ و ويلاي فلان، هر جا تابلويي زد و گفت از آن من است، ديگر كسي جرأت اعتراض ندارد و نمي تواند بگويد به چه دليل؟ خب اين درست نيست. اين كار، كار فرعوني است «أَ لَيْسَ لي مُلْكُ مِصْرَ» آيا ملك مصر از آن من نيست؟
5- تهمت زدن
مسئله بعدي، يكي از كارهاي حاكم مستبد تهمت زدن به مردان خداست. انواع تهمت ها. از كارهاي فرعون اين بود «يُريدُ أَنْ يُخْرِجَكُمْ مِنْ أَرْضِكُمْ» (اعراف/110) به كشاورزان مي گفت «يُخْرِجَكُمْ» يعني موسي شما را خارج مي كند «مِنْ أَرْضِكُمْ» يعني زمين هايتان را مي گيرد. آن وقت به مذهبي ها مي گفت «إِنِّي أَخافُ أَنْ يُبَدِّلَ دينَكُمْ» (غافر/26) دينتان را عوض مي كند. اينها تماماً آيه قرآن است «يُبَدِّلَ دينَكُمْ» موسي مي خواهد دينتان را عوض كند.
پیامد حاکم مستبد در جامعه
امام حسين علیه السلام زماني قيام كرد كه حاكم مستبد همچون يزيد روي كار آمده بود. حاكم مستبد اگر فاسد باشد، جامعه فاسد مي شود «الناس بملوكهم اشبه من ءابائهم» يعني رنگي كه مردم از حاكم مي گيرند، تأثيري كه مردم از حكومت مي پذيرند، بيش از تأثيري است كه مردم از پدر و مادر مي پذيرند.
اگر حاكم فاسد شد، زودتر من و تو را فاسد مي كند از اينكه پدرمان فاسد شود. يعني اثر حاكم فاسد روي مردم بيش از اثر پدر فاسد روي فرزند است و امام حسين بايد با حاكم فاسد مبارزه كند.
مبارزه با حاکم مستبد
پيغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً» (بحارالأنوار، ج44، ص381) اگر كسي سلطان و حاكمي را ديد كه جور مي كند، اگر كسي حاكم ستمگري را ديد، و عليه او انتقاد نكرد و بر او نشوريد، جاي اين آدم ساكت در قيامت كنار همان حاكم جائر است.
علّت قیام امام حسین علیه السلام
امام حسين علیه السلام در جواب اين كه چرا عليه حاكم حركت مي كني، چرا بر يزيد شورش مي كني؟ فرمود: جد من پيغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرموده است: هر كس شاه ظالمي را ببيند و بر او نشورد در قيامت جاي او در كنار آن ظالم است. بنابراين وظيفه من است كه بر حاكم ظالم شورش كنم. به خصوص زماني كه مردم ضعف اراده دارند. چون مردم و جامعه كسالت‌هايي دارند، گاهي جامعه به مرض عدم شناخت مبتلا مي شود. يعني مردم نمي فهمند، مثل اول دوران روي كار آمدن محمدرضا شاه، مردم فهميدند محمدرضا شاه فاسد است اما محمدرضا چون يك مقداري آزادي داد و روضه خواني و عزاداري و حجاب را آزاد گذاشت و خودش هم در عزاداري شركت مي كرد. در دهه محرم هم خودش روضه خواني مي كرد. مي گفتند: او مثل پدرش نيست، پدرش بد بود ولي او خوب است. گاهي مردم نمي دانند. گاهي مردم مي دانند و مي ترسند. پس زماني جامعه به مرض عدم شناخت مبتلا است ولي زماني اراده ندارد و اگر آدم خواست به جامعه اراده بدهد، بايد خود رهبر قيام كند، چون حركت رهبر به مردم اراده مي دهد.
اگر يك مرتبه امام جمعه هاي ايران، الحمدلله جبهه ما خيلي شلوغ است و الحمدلله نياز چنداني نيست و هر وقت كمي نياز پيدا مي كنيم، يك پيام مي دهند، جبهه ها پر مي شود اما خداي نكرده اگر زماني جبهه ها خلوت شد، اگر امام جمعه هاي شهرستان ها حركت كردند و به جبهه رفتند، مردم هم مي آيند. يعني مسئولين، بايد خودشان حركت كنند تا مردم اراده پيدا كنند و در زماني كه مردم همه مي گويند يزيد بد است اما مي ترسيم، اين جا با پيام و اعلاميه و اينها نمي شود ترس مردم را برطرف كرد. براي اين كه ترس مردم بريزد، اينجا لازم است خود شخص امام حسين علیه السلام حركت كند.
به خاطر اينكه جانش را مي دهد اما در عوض با اين كار به مردم جان مي دهد. براي يك امت ترسو، يك جان داده شد اما هزار جان زنده شد. آن وقت اين را مي‌شود گفت: «وَ لاتُلْقُوا بِأَيْديكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ» (بقره/195) آدم با دست خود، خود را به هلاكت نمي اندازد. او يك جان داده و هزارنفر بي جان را زنده كرده است. اين آيه قرآن كه چنين مي گويد شامل كساني مي شود كه مي خواهند كار غلط و لغوي انجام دهند.
اما كسي كه جان مي دهد تا به مردم جان بدهد، اين حركت نيست. يك معلم سر كلاس از جانش مايه مي گذارد، خودش را خسته مي كند. وقت تدريس نشاطش كم مي شود. اما در عوض آن‌هايي كه سر كلاسش چيز ياد گرفتند، نشاطشان زياد مي شود. نمي شود گفت: اين معلم ضرر كرد چون نشاطش را از دست داد. خوب نشاط خود را از دست داد ولي به صدها و هزارها نفر نشاط داد. او نشاط داد تا نشاط ايجاد كند، اين ارزش دارد.
امام حسین علیه السلام و مبارزه با استبداد
حركت امام حسين علیه السلام براي كوبيدن استبداد بود. در حكومت اسلامي استبداد ممنوع است. اصلاً خود خدا كسي را مجبور نكرده است «إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ» (دهر/3) اينها آيه قرآن است. ما راه را باز كرديم و هدايت كرديم. گفتيم اين راه حق و اين راه باطل، اين راه و اين چاه «فَمَنْ شاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْيَكْفُرْ» (كهف/29) هر كه مي خواهد ايمان بياورد و هر كس مي خواهد، كافر شود.
خود خدا استبداد به خرج نمي دهد «فَلَوْ شاءَ لَهَداكُمْ أَجْمَعينَ» (انعام/149) آيه قرآن است. اگر خدا بخواهد، همه را هدايت مي كند. منتهي نمي خواهد با زور همه را هدايت كند، مي خواهد آزاد باشند. پس خود خدا استبداد ندارد. به پيغمبرش هم مي گويد: تو حق نداري به زور مردم را مسلمان كني. «لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ» (غاشيه/22) تو حق سيطره بر مردم را نداري. مي گويد: دل سوزي بي جا هم نكن. «طه ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى» (طه/2-1) اي محمد! من قرآن را نفرستادم كه تو اين قدر خودت رابه زحمت بيندازي. رها كن، هر كس خواست مي آيد و هر كس نخواست نمي آيد.
اين قدر حرص نخور «لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ» (شعراء/3) چقدر خودت را می خوري «حَريصٌ عَلَيْكُمْ» (توبه/128) پيغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم چقدر براي شما حرص مي زند. خود خدا فرموده است، من راه را باز كردم، كسي را مجبور نمي كنم. به پيغمبرش هم گفته است، تو هم كسي را مجبور نكن، احدي هم حق تحميل عقيده ندارد «قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ» (بقره/111) برهان بياوريد، استدلال بياوريد، حتي در جبهه جنگ، كافري دست بلند كرد وگفت: من مي خواهم گوش بدهم ببينم حرف شما چيست؟ قرآن مي گويد «فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ» (توبه/6) به همان كافر در ميدان جنگ مهلت داديم تا كلام خدا را بشنود.
اگر كسي گفت: من مسلمانم، نگوييد دروغ مي گويي، بزنيد و او را بكشيد. صبر كن، شايد راست مي گويد. تحقيق كن. استبداد محكوم است و چون يزيد مستبد بود، براي كوبيدن استبداد و براي اراده دادن به مردم بي اراده و براي جان دادن به مردم، جان خودش را داد تا به مردم جان بدهد. اين يكي از اهداف امام حسين علیه السلام بود.
والسلام عليكم و رحمۀ الله و بركاته
