غیبت
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمين بارئ الخلائق اجمعين والصلوة و السلام على عبدالله و رسوله و حبيبه و صفيّه و حافظ سرّه و مبلّغ رسالاته سيّدنا و نبيّنا و مولانا ابی القاسم محمّد و آله الطّيّبين الطّاهرين المعصومين. اما بعد قال الله الْحَكِيم: «لا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِمَ وَ كانَ اللَّهُ سَميعاً عَليماً».[1]
مقدمه
سرمایه بزرگ انسان در زندگی حیثیت و آبرو و شخصیت او است و هر چیزی آن را به خطر بیندازد مانند آن است که جان او را به خطر انداخته باشد، بلکه گاه ترور شخصیت از ترور شخص مهمتر محسوب می شود و دینی است که گناهان آن از قتل نفس نیز سنگین تر است.
یکی از فلسفه های تحریم غیبت این است که این سرمایه بزرگ بر باد نرود و حرمت اشخاص در هم نشکند و حیثیت آنها را لکه دار نسازد و این مطلبی است که اسلام آن را با اهمیت بسیار تلقی می کند.
نکته دیگر این که «غیبت» بدبینی می آورد و پیوندهای اجتماعی را سست می کتد، سرمایه اعتماد را از بین می برد و پایه های تعاون و همکاری را متزلزل می سازد.
می دانیم اسلام برای مسئله وحدت و یکپارچگی جامعه اسلامی و انسجام و استحکام آن اهمیت فوق العاده ای قائل شده است، هر چیزی که این وحدت را تحکیم کند مورد علاقه اسلام است و هر چیزی آن را تضعیف نماید منفور است، غیبت یکی از عوامل مهم تضعیف است از آنها گذشته «غیبت کننده» بذر کینه و عداوت را در دلها می پاشد و گاه سرچشمه نزاعهای خونین و قتل و کشتار می گردد.
قال الله الْحَكِيم: «وَ لَايَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيحُِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيم»[2]
وجوه تشبیه کردن غیبت به خوردن گوشت مرده
1- مرده روح ندارد هر چه پشت سر آن گفته شود نمی تواند از خود دفاع نماید شخصیت غیبت شده هم مانند مرده است که حضور ندارد تا از خود دفاع نماید.
2- گوشت که از بدن انسان مرده کنده شود قابل ترمیم نیست غیبت کردن هم ریختن آبروی مؤمن است که با ریختن آن قابل جبران نیست.
3- گوشت به تدریج رشد می کند یکمرتبه خورده می کند آبرو هم به تدریج پیدا می شود و غیبت کننده یکمرتبه آن را می برد.
غيبت از گناهان كبيره است. از حضرت از رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل شده است که می فرمایند: «كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ دَمُهُ وَ مَالُهُ وَ عِرْضُه»[3] همه چيز مسلمان خون آبرو و دارایي اش بر مسلمان حرام است.
آثار غیبت
1- سرعت در از بین بردن دین.
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم: الْغِيبَةُ أَسْرَعُ فِي دِينِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْأَكِلَةِ فِي جَوْفِه»[4]
2- بدترین انسان در کلام رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم.
در حدیثی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم می خوانیم که فرموده است: «أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِشِرَارِكُمْ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ- قَالَ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِيمَةِ الْمُفَرِّقُونَ بَيْنَ الْأَحِبَّةِ الْبَاغُونَ لِلْبُرَآءِ الْمَعَايِب»[5]
رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: آيا شما را از بدكارانتان آگاه نكنم؟ گفتند: چرا، اى پيامبر خدا! فرمود: آنان كه به سخن چينى گام برمى دارند و ميان دوستان جدایى مى افكنند و براى بى گناهان عيب تراشى مى كنند.
«وَ أَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى علیه السلام مَنْ مَاتَ تَائِباً عَنِ الْغِيبَةِ فَهُوَ آخِرُ مَنْ يَدْخُلُ إِلَى الْجَنَّةِ وَ مَنْ مَاتَ مُصِرّاً عَلَيْهَا فَهُوَ أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ النَّار»[6]
خداوند به حضرت موسى علیه السلام فرمود: هر كس از غيبت توبه كند و بميرد آخرين كسى است كه وارد بهشت مىشود و هر كس با اصرار بر غيبت بميرد نخستين كسى است كه وارد آتش مى گردد.
قبول نشدن روزه و نماز
رسول گرامی صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرماید:
«مَنِ اغْتَابَ مُسْلِماً أَوْ مُسْلِمَةً- لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ صَلَاتَهُ وَ لَا صِيَامَهُ أَرْبَعِينَ يَوْماً وَ لَيْلَةً- إِلَّا أَنْ يَغْفِرَ لَهُ صَاحِبُهُ»[7]
کسی که غیبت مرد و یا زن مسلمانی را بکند خداوند چهل شبانه روز نماز و روزه اش را قبول نمی کند مگر اینکه شخص غیبت شونده او را ببخشد.
«وَ قَالَ علیه السلام كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ وُلِدَ مِنْ حَلَالٍ- وَ هُوَ يَأْكُلُ لُحُومَ النَّاسِ بِالْغِيبَةِ فَإِنَّهَا إِدَامُ كِلَابِ النَّار»[8]
دروغ مى گويد كسى كه مى گويد: من حلال زاده ام و غيبت مردم مى كند و گوشت بدن مردم را مى خورد. دورى كنيد از غيبت كردن مردم كه غيبت نانخورش سگان جهنّم است.
مثال مرد کشاورز
یک کشاورز و دهقان کار و زحمت می کشد و تلاش می کند که از این کشاورزی که می کند محصول خوب و بیشتری بردارد لذا در موقع شخم زدن زمین را خوب شخم می زند خار و خاشاک و سنگ و چوب زمین را می چیند خوب به موقع کود می دهد آبیاری می کند علف های هرز آن را می چیند به امید اینکه محصول بیشتر و بهتری بردارد اما یک موقع می بیند که طوفان و باران زیاد آمده و باعث شده که زمین این شخص زیر سیلاب و سنگ و چوب مدفون شود و تمام زحمات و خرج مزارعی که کرده بود همه در یک لحظه و چشم به هم زدن از بین می رود و مأیوس و ناامید گردید غیبت هم مانند سیلاب است که با غیبت کردن برادر مؤمن خود تمام اعمال نیک و حسنه ای که انجام داده از بین می رود.
داستان
شخصی به یکی از حکما گفت: فلانی از تو غیبت می کرد آن حکیم، ظرفی پر از خُرما برای غیبت کننده فرستاد و برای او چنین پیام داد «به من خبر رسیده که تو مقداری از ثواب کارهای نیک و شایسته خود را به من هدیه نموده ای اکنون خواستم جبران کنم، ولی عذر می خواهم که نمی توانم هدیه تو را به طور کامل جبران نمایم.
کیفر غیبت کننده
از حضرت باقر عليه السّلام روايت شده كه فرمود: «إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ أَقْبَلَ قَوْمٌ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا يَجِدُونَ لِأَنْفُسِهِمْ حَسَنَاتٍ فَيَقُولُونَ إِلَهَنَا وَ سَيِّدَنَا مَا فَعَلْتَ حَسَنَاتِنَا فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَكَلَتْهَا الْغِيبَةُ فَإِنَّ الْغِيبَةَ لَتَأْكُلُ الْحَسَنَاتِ كَمَا تَأْكُلُ النَّارُ الْحَطَب.»[9]
هر گاه روز قيامت شود گروهى از مردم بر خداى با عزت و جلال روى آرند (به جهت حساب) پس نيابند براى خود حسنات و كارهاى خيرى (كه در دنيا به جاى آورده بودند) پس عرض كنند: اى خدا و مولاى ما، كارهاى خير ما چه شد؟ خداى با عزت و جلال فرمايد: نابود كرد آنها را غيبت (نمودن شما مردم را) همانا غيبت نابود مي كند حسنات و كارهاى خير را همچنان كه آتش، هيزم را نابود مي سازد.
وضعیت غیبت کننده در معراج
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: در شب معراج از کنار جمعی گذشتم که با ناخن های خویش صورت خود را می خراشیدند از جبرئیل پرسیدم این ها کیستند؟ گفت: این ها کسانی هستند که غیبت مردم را می کنند و متعرض عیوب و آبروی آنها می شوند و آبروی مردم را می ریزد.
در روایت از پیامبر اسلام وارد شده: «طُوبَى لِمَنْ شَغَلَهُ عَيْبُهُ عَنْ عُيُوبِ النَّاس»[10] خوشا به حال كسى كه عيب خودش او را از عيوب مردم باز دارد.
یا در حدیثی دیگری می فرماید: «يَا مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنِ اغْتَابَ آمَنَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ فَلَا تَغْتَابُوا الْمُسْلِمِين»[11]
چهار چیز اعمال را فاسد می کند
از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل شده است که فرمود: «أربعة تفسد[12] الصّوم و أعمال الخير: الغيبة و الكذب و النميمة و النظر إلى الأجنبي.»[13]
داستان
در زمان حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم مردی از مقابل چند نفر می گذشت یکی از افراد حاضر گفت: من این مرد را برای خدا دشمن می دارم، همه حاضرین به این مرد گفتند بد حرفی را نسبت به آن مرد ابراز نمودی و گفتند ما این حرف را به ایشان می گوییم مرد رهگذر وقتی که قضیه را فهمید به نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم رفت و از مردی که نسبت ناروا به او داده بود شکایت کرد حضرت او را خواست از آنچه گفته بود پرسیدند مرد عرض کرد بله یا رسول الله من چنین حرفی را زدم رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود چرا این مرد را دشمن می داری؟ گفت من همسایه این مرد هستم و اطلاع کامل از وضعش دارم هیچ گاه ندیدم غیر از نماز واجب نماز دیگری بخواند مرد شاکی عرض کرد یا رسول الله بپرسید آیا نمازهای واجب را از وقتش تأخیر می اندازم یا در وضو و نماز نقص ایجاد می کنم؟ آن مرد گفت نه هرگز. غیر از روزه واجب روزه مستحبی نمی گیرد، هیچ ندیدم به فقیر کمک کرده باشد جز زکات. شاکی گفت: پرسید آیا زکات واجب کمتر پرداخت کردم؟ گفت نه. در آخر رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: بلند شو از نزدم دور شو شاید ایشان از تو بهتر باشد.
علل غیبت
1- حسادت: یعنی حسادت نسبت به کسی انسان را وادار می کند که غیبت او را کرده تا بدین وسیله از وجاهت قانونی وشخصیت او بکاهد.
2- غضب: یعنی ناراحتی و خشمگین شدن انسان نسبت به دیگری او را وادار می کند که در پشت سری او از نواقص و عیوب او بگوید.
3- تبرئه و تنزیه خود: یعنی گاهی با غیبت کردن دیگران می خواهد خود را مبّرا و خوب معرفی نماید.
4- سرگرمی: یعنی گاهی انسان به خاطر گرم نگهداشتن مجلس و خوشحال کردن و خواندن اهل مجلس از دیگران غیبت می کنند.
مضرات غیبت
1- غیبت و بدگویی به دیگران ظلم است و ستم به برادر مؤمن چه ستمی بالاتر از غیبت.
2- غیبت کننده با غیبت دین خود را نابود می کند.
3- جامعه روی وحدت و یکپارچگی را نمی بیند.
4- تعاون و همکاری از بین می رود.
5- بدگویی پشت سر مردم کینه و عداوت ایجاد می کند.
روضه حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام
حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام یک شهر دشمن دارد، از این کوچه به آن کوچه می رود، در یک کوچه بن بستی تکیه داده پیرزنی کنار در خانه اش به انتظار پسرش ایستاده صدا می زند: مادر! می شود یک ظرف آب برای من بیاوری؟ طوعه آب آورد، نوش جان کرد. طوعه ظرف آب را به درون خانه بُرد، برگشت، دید آقا کنار دیوار ایستاده. صدا زد: آقا چرا نمی روی؟ زن و بچه هایت نگران شمایند، ناراحتند، چشم انتظارند، حضرت مسلم علیه السلام گفت: مادر من غریبم، من منزل و مأوایی ندارم، من بی پناهم، آخر منِِ غریب مسلم بن عقیلم.[14]
مسلم علیه السلام را کشتند در کوفه، خبر به امام حسین علیه السلام رسید، مسلم علیه السلام را در کوچه شهید کردند، امام حسین علیه السلام فرستاد دختربچه های مسلم علیه السلام را آوردند. امام حسین علیه السلام آنها را نوازش کرد. دست محبّت بر سرشان کشید. این بچه های بامعرفت صدا زدند: آقا جان، طوری ما را نوازش می کنی، مثل این که ما یتیم شدیم!؟ در این هنگام اشکهای حسین علیه السلام جاری شد، فرمود: بچه های من، ناراحت نباشید من پدر شمایم.[15]
اما آن لحظه ای که امام حسین علیه السلام می خواست وارد میدان بشود، دختر نازدانه اش آمد رکاب اسب بابا را گرفت، صدا زد: بابا جان وقتی مسلم علیه السلام شهید شد، دست نوازش بر سر دخترانش کشیدی، اما اگر من یتیم بشوم چه کسی دست نوازش بر سر من می کشد؟
یتیمی درد بی درمان یتیمی یتیمی خواری دوران یتیمی
الهی طفل بی بابا نباشد اگر باشد در این دنیا نباشد
الا لعنۀ الله علی القوم الظالمین
احمد حمیدی
[1] نساء/148.
[2] حجرات/12.
[3] مجموعة ورام (تنبيه الخواطر)، ج1، ص115.
[4] بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج72، ص220.
[5] الكافي، ج2، ص369.
[6] إرشاد القلوب إلى الصواب، ج1، ص116.
[7] بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج72، ص259.
[8] همان.
[9] طرائف الحكم يا اندرزهاى ممتاز، ج1، ص199.
[10] إرشاد القلوب إلى الصواب، ج1، ص117.
[11] همان، ص189.
[12] مراد از فساد عدم قبول است.
[13] تحرير المواعظ العددية، ص331.
[14] منتهی الآمال، ج1، ص581.
[15] منتهی الآمال ج1، ص610.
