روزه ماه مبارک رمضان
اعوذ بالله السميع العليم من الشيطان الرجيم، بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين، الحمدلله رب العالمين و العاقبة للمتقين و الصلاة و السلام علي سيدنا و نينا ابي القاسم محمد و علي آله الطیبين الطاهرين و لعنة الله علي اعدائهم اجمعين من الآن الي قيام يوم الدين اما بعد فقد قال الله تعالي في کتابه:
«وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا وَ قَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا»[1]
موضوع بحث امشب ما به حول و قوه الهي درباره ماه مبارک رمضان و اهميت روزه است. بايد توجه داشته باشيم که احکام اسلامي از واجبات گرفته تا محرمات همه براي رفاه و آسايش جسمي و روحي افراد بشر و حسن سلوک آنان با يکديگر و اداره اجتماع تشريع شده است و سود حاصل از عمل به آن احکام و يا زيان ناشي از ترک آنها مستقيماً عائد خود انسان مي شود و هرگز نه از انجام وظايف شرعي نفعي به خدا مي رسد و نه از ترک عمل به آنها ضرري دامنگير وي مي شود، بلکه اين ما هستيم که به آفريدگار هستي و تشريع احکام وي نيازمنديم در حالي که او از همه بي نياز و غني بالذات است.
هيچ یک از قوانين و احکامي که اسلام به خاطر يک زندگي انساني و سعادتمندانه براي مردم وضع و تشريع کرده است زائد و اضافي نيست بلکه هر کدام در مورد خود براي جامعه انساني و رسيدن به زندگي سعادتمند لزوم و ضرورت دارند.
در ارزيابي و فلسفه جوئي احکام هيچ گاه نبايد شتاب زده قضاوت کرد، زيرا مي دانم با همه پيشرفتي که در جهات مختلف علوم پديد آمده هنوز هم قسمت اعظم مسائل پيچيده و اسرار جهان خلقت براي دانشمندان به درستي روشن نگشته است.
بنابر اين هرگز نبايد انتظار داشت که بتوانيم در محدوده فعلي علوم به همه اسرار و مصالح قوانين و معارف آسماني اسلام پي ببريم با کمال خوشوقتي بايد بگويم که آثار و فوائد مادي و معنوي روزه در روايات مذهبي به ثبوت رسيده و بسياري از دانشمندان ضمن تحقيقات و کاوشهاي علمي خود آن را مورد توجّه قرار داده اند.
روزه در اديان آسماني
«یَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»[2]
اي کساني که ايمان آورديد روزه بر شما واجب شده همان گونه که بر کسان قبل از شما هم واجب بود، تا شايد پرهيزگار شويد.
از اين آيه معلوم مي شود که روزه در اديان قبل هم بوده است، گر چه دست تضريب از يک سو و دوران فطرت و فاصله زيادي که بين نزول عهدين، توارت و انجيل و نوشتن و گردآوري آنها بوده. از سوي ديگر قطعاً تغييراتي در اصل آن دو کتاب بوجود آورده است ولي در عين حال اين دو کتاب از روزه سخن به ميان آورده و هر يک روزه هاي مخصوصي را براي پيروان خويش لازم دانسته اند.
مثلاً در تورات موجود در چند جا به عناوين مختلف سخن از روزه به ميان آمده است انجيل فعلي نيز در مواردي از روزه نام برده است و پيروان برخي از کليساها هنوز هم روزه هاي ويژه اي مي گيرند و خلاصه روزه در آیين آسماني اسلام بسيار مورد تأکيد قرار گرفته است و اسلام براي اين عمل مقدس ارزش فراواني قائل شده است.
پاداش روزه
پاداش روزه در اسلام به قدري بزرگ و مهم است که پيامبر گرامي اسلام صلی الله علیه و آله و سلم مي گويد که خداوند فرمود: «الصوم لي و انا اجزي به»[3]روزه براي من است و من پاداش آنم و يا من خودم پاداش آن را خواهم داد.
با کمترين دقت در اين حديث شريف و با توجه به اينکه روزه تنها فريضه اي است که شائبه ريا کمتر در آن راه دارد به خوبي روشن مي گردد که اين فرمان سودمند آسماني تا چه اندازه نزد پروردگار عالم محبوب و ارجمند است و خداوند بدون آنکه اندازه ثواب و جزاي روزه را تعيين فرمايد پاداش آن را به خود نسبت مي دهد.
اسلام مي گويد روزه با شرايط مخصوص به خود در آزاد ساختن انسان از بردگي آرزوها و هوسها و شهوات نفس و نيز در پاکي روح از آلودگي هاي گناه نقش فوق العاده مؤثري دارد، رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به جابر بن عبدالله انصاري فرمود: اي جابر هر کس در روز ماه رمضان روزه بدارد و شب ها به ياد خدا بيدار شود، شکم را از حرام و دامن را از آلودگي حفظ کند و زبان خويش را نگهدارد، از گناهان بيرون رود همچنانکه از اين ماه بيرون مي رود.
در بررسي اخبار اسلامي به تعبيرات جالب و زيبائي برمي خوريم که روشنگر عظمت و ارزش روزه در اسلام است.
اهمیت روزه در خطبه آخر ماه شعبان
در خطبه آخر ماه شعبان حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مردم را به اهميت اين ماه توجه داد که به طور خلاصه قسمتي از فرمايشات آن حضرت را براي شما معنا مي کنم:
«اي مردم ماه خدا همراه با برکت و رحمت و آمرزش بی شماري آمده است، ماهي که در نزد پروردگار بهترين ماه ها است، روزهايش بهترين روزها و شبهایش بهترين شبها و ساعاتش بهترين ساعات است، ماهي است در آن به مهماني خدا دعوت شده و مورد لطف و کرامت او قرار گرفته ايد، در اين ماه نفس کشيدن شما ثواب تسبيح و ذکر خدا و خوابتان ثواب عبادت خواهد داشت، در اين ماه هرگاه رو به درگاه خدا آريد و بر آستانه او بنشينيد خداوند دعاي شما را مستجاب مي کند، پس از روي صدق و صفا با قلبي پاک از خدا بخواهید که شما را توفيق گرفتن روزه و خواندن قرآن و فراگرفتن معارف و حقايق آن عنايت کند. کاري کنيد که گناهان شما آمرزيده شود، زيرا بدفرجام، کسي است که در اين ماه پر فيض و عظيم از آمرزش و رحمت خدا محروم بماند، هر گاه در اين ماه به واسطه اثر روزه احساس تشنگي و گرسنگي کرديد گرسنگي و تشنگي روز رستاخيز را به ياد آوريد، به بينوايان و تهي دستان رسيدگي کنيد، بزرگانتان را احترام کنيد و بر کوچکتران رحم و شفقت آريد، روابط خويشاوندي را محکم سازيد و به فکر آنان باشيد، زبانتان را از گفتارهاي زشت و گناه حفظ کنيد.
ديدگان خود را از آنچه که حلال نيست فرو بنديد، گوشهاي خويش را از آنچه شنيدن حرام است ببنديد، با يتيم ها مهربان باشيد تا اگر بچه هاي شما يتيم شدند مورد مهرباني و لطف ديگران قرار گيرند، از گناهان خود توبه کنيد و بسوي خدا باز گرديد. در اين ماه درهاي بهشت گشوده است، از خدا بخواهيد که آن را نبندد. در اين ماه درهاي دوزخ بسته است از خدا بخواهيد که کردارتان درهاي دوزخ را بر شما نگشايد و گرفتار گناه و آلودگي نشويد.
چند حديث در رابطه با روزه
1 . «الصوم يورث الحکمۀ»[4] روزه حکمت آفرين است.
2 . «الصوم جُنّة من النار»[5] روزه سپر آتش است.
3 . «اول شهر رمضان رحمة و وسطه مغفرة و آخره عتق من النار»[6]
اول ماه رمضان رحمت و وسطش مغفرت و آخرش آزادي از آتش است.
4 . «افضل الجهاد الصوم في الحر»[7] بالاترين جهاد روزه در هواي گرم است.
5 . «لکل شيء زکاة و زکاة البدن الصوم»[8] براي هر چيزي زکات است و زکات بدن روزه است.
6 . «انّ الله و کل ملائکته بالدعاء للصائمين»[9] به راستي که خدا مأمور کرده است فرشگان خود را تا براي روزه داران دعا کنند.
7 . «الصوم يميت مراد النفس»[10] روزه خواسته نفس را مي ميراند.
8 . «صوموا تصحوا»[11] روزه بگيريد تا صحت و سلامتي يابيد.
روزه عامل تقوي
خلاصه آنکه اسلام مي خواهد مسلمانان با روزه در طول مدت يک ماه زمينه کاملي را براي پديد آمدن حالت تقوي به معناي کامل آن در خويش فراهم سازند، روزه عامل پرورش اراده است. آثار اجتماعي روزه در تمام زمينه ها اعم از پرداخت زکات فطريه اش و جلوگيري از مفاسد اخلاقي در اجتماع و نظاير اين هم مي تواند بهترين سند و مدرکي باشد که روزه فقط در بعد معنوي نيست بلکه از نظر مادي و دنيوي و اجتماعي هم فوايد زيادي در بردارد.
ذکر مصيبت
السلام عليک يا ابا عبدالله و علي الارواح التي حلت بفنائک
دلها بسوزد برای آن ساعتي که فرزند پيغمبر صلی الله علیه و آله و سلم را به شهادت رساندند و فرزندان و اهل بيت او را به اسيري بردند، راوي مي گويد زينب يا ام کلثوم به مردم کوفه گفت: «يا اهل الکوفه تقتلنا رجالکم و تبکينا نسائکم»[12] اي اهل کوفه مردان شما ما را مي کشند و زنان شما براي ما گريه مي کنند. خدا در روز قيامت بين ما و شما قضاوت کند. هنوز اين سخن را در دهان داشت که ناگاه صداي ضجه و غوغا بلند شد و سرهاي شهدا را که بالاي نيزه ها جا داشتند آوردند جلوتر از همة سرها سر مقّدس امام حسين علیه السلام بود.
وقتي که زينب سر مبارک برادر را بالاي نيزه ديد «فنطحت جبينها بمقدم المحمل.»[13] يعني پيشاني خود را چنان به چوبه محمل زد و خون از زير مقنعه او جاري شد، آن گاه سر مبارک امام حسين علیه السلام را مخاطب قرار داد و گفت:
اي ماهي که چون به سر حد کمال رسيد خسوف او را ربود و غروب کرد. اي پاره قلبم، من گمان نمي کردم که سرنوشت و تقدير ما اين گونه باشد اي برادر با فاطمه صغيره ات صحبت کن زيرا که نزديک است قلبش آب شود.
الا لعنة الله علي القوم الظالمين.
امداد علي جعفري
[1] شمس/7-10.
[2] بقره/183
[3] الوافی، فیض کاشانی، ج11، ص 25 و العروة الوثقی، سید یزدی، ج3، ص658 و اصول کافی، کلینی، ج4، ص63.
[4] بحارالانوار ج74 ص27 و میزان الحکمۀ، ج2، ص168.
[5] فقه الرضا، ابن بابویه قمی، ص204 و الخلاف، شیخ طوسی ج2 ص171 و الوافی، فیض کاشانی ج4 ص90.
[6] الجامع الصغیر، سیوطی ج1 ص432 و کنزالعمال، متقی کندی ج8 ص463.
[7] بحارالانوار، ج93 ص256 و میزان الحکمۀ، ری شهری ج2 ص1688.
[8] اصول کافی، کلینی ج4 ص63 و الوافی، فیض کاشانی ج 11 ص24.
[9] البیان، شهید اول ص356 و المحاسن، احمد برقی ج1 ص72 و الفصول المهمه فی اصول الائمه، حرعاملی ج3 ص337.
[10] مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه ص83 و جامع السعادات، ملا نراقی ج 4 ص30 و مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری طبرسی ج7 ص500.
[11] مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری طبرسی ج7 ص502 و عوالی اللائی، ابن ابی جمهور السائی ج1 ص268 و بحارالانوار ج59 ص267.
[12] بحارالانوار، ج45 ص 115.
[13] همان.
