جاي­گاه همّت:
توجّه باشد كه همّت، عزم و اراده از جانب انسان‌ها است، ولي امر، حكم و تقدير از آن خداوند متعال است چنان­که فرمود: «يَمْحُواللّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ»[1] هرچه را او بخواهد محو و نابود سازد و هر چه را که بخواهد ثابت و پابرجا قرار می دهد. البته بايد دانست كه اراده او بر همه اراده خلق حاكم و غالب است.
خواستگاه همّت:
خواستگاه همّت باید از خویشتن انسان باشد وعزم و اراده نفس بر اصلاح خودش باشد. این که برخی به بهانه انسان دوستی و دیگر دوستی، همّت خود را بر دیگران و غیره ابراز می دارند، خطائی روشن و واضح است.
از این نیرو بر خود بیش از دیگران بهره ببر! که امام همام حضرت علی بن­ابی­طالب (علیه­السلام) نیکو فرمود: «إنَّ سَمتَ هِمَّتکَ لإصلاحِ النّاس، فَابدَء بِنَفسِک، فَإن تُعاطِیک صَلاحُ غَیرِک و أَنتَ فاسِدٌ أکبَر العَیبِ.»[2]اگر همت والای اصلاح مردم را در سرداری، از خودت آغاز کن، زیرا پرداختن تو به اصلاح دیگران، در حالی که خود فاسد باشی، بزرگ­ترین عیب است.
آثار همّت:
برای همّت آثار و برکاتی را می توان بر شمرد که برخی عبارت اند از:
پوشانیدن گناه: از نبیّ مکرّم اسلام (صلوات­الله­علیه­وآله) گزارش گردیده که فرموده­اند: «إنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لایُكَفِّرُها صَلاهٌ وَ لاصَدَقَهٌ، قِیلَ یا رسولَ اللهِ فَما یُكَفِّرُها؟ قالَ: الهُمُومُ فی طَلَبِ المَعِیشَهِ»[3]بعضی از گناهان به وسیله نماز و صدقه هم آمرزیده نمی شوند. سؤال شد یا رسول الله! پس چه چیز موجب آمرزش آن است؟ فرمود: جدیّت و تلاش در طلب معیشت. آری، که ارباب و اصحاب همت­ها که طالب معیشت و روزی حلالند بدانند که آراستگی به همُت و عزم راستین، آن­ها را خود کفران برخی گناهانی خواهد شد که هیچ پوششی بر آن­ها برتر از این نخواهد بود.
بزرگواری و شرافت: کرامت و بزرگواری زائیده و نتیجه همّتی بلند است. چنان­که حضرت مولی على (عليه‏السلام) به آن اشاره­ای بلیغ کرده و فرمود: «الكَرَمُ نَتيجَةُ عُلُوِّ الهِمَّه.» [4] كَرَم داشتن، زاييده بلندى همّت است. افرادی که از همّت والا برخوردارند در جامعه انسان های شریف و گرامی خواهند بود، که دیگران آن ها را ارج می نهند.
جوان­مردی: مروّت و جوان­مردی از برکات همّت است. حضرت امام مجتبی (علیه­السلام) فرموده­اند: «لامُرُوَّة لِمَن لاهِمَّة لَه.»[5] كسي كه همت ندارد مروّت ندارد.
ارزش مثبت همّت­ها:
انسان عاقل هر که را دارای عزم و همّت ببیند، او را دارای ارزشی مثبت تلقّی می کند و اولیاء اسلام نیز همه را به آن ارزش والا، فرا خوانده­اند. حضرت امام علی (علیه­السلام) فرموده­اند: «كُن بَعيدَالهِمَمِ إذا طَلَبتَ، كَريمَ الظَّفَرِ إذا غَلَبتَ.» [6] هرگاه در پى‏چيزى هستى، بلند همّت باش!
آسیب همّت ها:
همّت چون نوعی برندگی کار و یا پر انرژی بودن است، باید دید دست چه کسی داده شده و از آن چگونه استفاده می گردد. اگر آن را به دست شخص عاقل دهند و یا ابلهی بر آن مسلّط گردد، هرگز یکسان نخواهد بود.
واستان از دست دیوانه سلاح تا که بازآید به تو عقل و فلاح
بی ادب را علم و فن آموختن دادن تیغ است دست راهزن
نباید نیروی همّت را هرکجا به کار گرفت که سکّوی پرش آن باید مواردی ارزشمند و ارزشی باشد تا که به بار نشیند و بتواند از خسران به دور بوده و تأمین آخرت نماید و گرنه انسان را به مهلکه انداخته و دردرّه سقوط می اندازد. امام علی (علیه السلام) فرموده اند: «اِقصِر هِمَّتَک عَلی مَا یلزمُک و لاتخُض فِیما لایعنِیک»[7]همّت خود را صرف چیزهایی کن که به آن نیاز داری! و آن­چه را که به کار تو نمی­آید پی گیری مکن!
پس این نیروی ارزش­مند را به کار بیهوده مینداز! که ضایع کردنِ فرصت ، و تباهی در عمر گرانمایه است. در این جاست که معرفت و شناخت ارزش خود را نشان می­دهد و هر کس بتواند بر مبنای عقل و تدبیر، انتخاب مورد و موضوع کند و سپس کارش را با همّتی قوی ادامه دهد؛ او بار را به سلامت به سر منزل مقصود خواهد رسانید وگرنه باشتاب هر چه بیشتر به قهقرا سیر کرده و خود را به نابودی سریع­تر خواهد رسانید.


--------------------------------------------------------------------------------
[1]سوره مبارکه رعد، آیه شریفه 39.
[2]نهج‌البلاغه.
[3]محدّث قمّی، مستدرك الوسائل، ج 13، ص 13.
[4] غرر الحکم، 1477.
[5]علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 8 ، ص 111.
[6]امام علی (علیه السلام)، نهج‌البلاغه.
[7]نهج‌البلاغه