تکریم و تربیت فرزندان
موضوع: تکریم و تربیت فرزندان
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمين بارئ الخلائق اجمعين والصلوة و السلام على عبدالله و رسوله و حبيبه و صفيّه و حافظ سرّه و مبلّغ رسالاته سيّدنا و نبيّنا و مولانا ابی القاسم محمّد و آله الطّيّبين الطّاهرين المعصومين. اما بعد قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: «اکرموا اولادکم و احسنوا ادابکم یغفر لکم».[1]
فرزندانتان را گرامی بدارید و آنها را نیکو تربیت کنید تا آمرزیده شوید.
در این حدیث شریف دو نکته است اول تکریم فرزند؛ دوم با ادب نیک مزین کردن. اولین چیز که در تربیت مؤثر است و پیامدهای مثبت و سازنده ای دارد تکریم و احترام فرزند است که والدین در گرامی داشت او کوتاهی نکنند اگر فرزند احساس حقارت و ملامت کند در او تأثیر منفی می گذارد و موجب تجری و طغیان کودک می شود. لذا فرزندانتان را تکریم و احترام کنید.
چند نمونه از پیامدهای مثبت و سازنده تکریم و احترام فرزند و چند نمونه از تحقیر و عدم تکریم فرزند که پیامدهای منفی و آثار زیان باری به دنبال خواهد داشت اشاره می کنم که اینها برگرفته از کتاب استاد محترم آیت الله یثربی دام عزه می باشند.
نتایج و آثار مثبت و سازنده تکریم
۱۔ انسانی که تحقیر نشده و مورد تکریم و احترام بوده است عزت نفس و کرامت خود را درک می کند. انسانی که به کرامت نفس خود آگاه است هرگز سعی نمی کند با گناهان و معاصی عزت و کرامت خود را از بین ببرد.
۲۔ انسان کریم و بزرگوار بر اثر اینکه از کودکی تحقیر نشده و مورد احترام والدین و اطرافیان قرار گرفته همیشه از کارهای پست و اموری که موجب تحقیر انسان می شود دوری کرده هیچ گاه شخصیت خویش را خوار و ذلیل نمی کند.
۳۔ نتیجه تکریم شخصیت فرزند در فرایند تربیت کوچک شدن دنیا در نظر او است و او خواهد دانست که بهای شخصیت انسانی بالاتر از تمام دنیا است.
نتایج و آثار منفی عدم تکریم
۱. تکریم نکردن شخصیت فرزند در تأدیب و روش های تربیتی باعث می شود که او نسبت به خطا و گناه جرأت پیدا کند یعنی با پدر و مادر از در لجبازی وارد شده به تکرار آن خطا مصر گردد و چون حرمت و شخصیت او رعایت نشده نه تنها در خردسالی به آداب صحیح تربیت نمی شود بلکه در بزرگسالی که هنگام نتیجه گیری از تأدیب دوران کودکی است انسانی بی ادب و بی تربیت می گردد.
۲۔ یکی از نتایج و آثار منفی شکستن حرمت فرزند علاوه بر تجری موجب عقوق والدین می شود و زمینه ورود او در خیر و مسیر رشد انسانی را از بین می برد. زیرا غریزه حب نفس، یک غریزه طبیعی است که با تولد انسان به وجود می آید وقتی کودک ببیند که شیوه رفتاری پدر و مادر با کرامت انسانی و حب نفس او منافات دارد عکس العمل نشان داده طغیان می کند و گاه به عقوق والدین منتهی می شود که در تربیت نتیجه معکوس دارد.
۳۔ اثر منفی دیگری که بر تحقیر فرزند مترتب می شود آن است که وقتی او با همین روحیه تحقیر شده بزرگ شد به هیچ یک از فضایل اخلاقی و اجتماعی پایبند نخواهد بود و از ورود در مسیر انحرافی واهمه ای به خود راه نمی دهد در این صورت مردم از خیر و شر او آسوده نخواهند بود.[2]
یکی از حقوق فرزندان بر والدین تربیت است و این بزرگترین مسئولیت پدر ومادر نسبت به فرزندان خود تربیت صحیح است و این وظیفه ای است که از طرف دین مقدس به عهده آنان گذاشته شده است که در روز قیامت در رابطه به تربیت فرزند بازخواست می شود و انسان می تواند با پاسخ مثبت غفران و رحمت الهی را برای خود ارمغان بیاورد.
اهمیت دادن به سرنوشت فرزند ضروری است و انسان باید توجه داشته باشد که اگر به فرزند علاقه دارد به او عشق می ورزد باید در تربیت او اهتمام ورزد تا به این وسیله در آینده انسانی بی خاصیت و ناموفق نباشد. اگر نسبت به فرزند مهر و علاقه پدر و فرزندی یا مادر و فرزندی ضعیف است از آنجا که هر انسانی به خود و سرنوشتش علاقه دارد سعی می کند به تربیت فرزند خویش اهمیت دهد زیرا می داند که آثار منفی بی توجهی و بی اعتنایی به فرزند و تربیت او در قدم اول دامن گیر خود او خواهد شد و ضررش در این دنیا متوجه پدر و مادر است. اگر خوب کند قابل تعریف و تمجید می شود اگر بد کند مورد لعن و نفرین قرار می گیرد.
اگر فرزند واجد صفات انسانی بود هم خود و هم مردم برای پدر و مادرش از خداوند طلب رحمت و مغفرت می کنند «احسنوا آدابکم یغفر لکم» و اگر فاقد آن آداب بود نه تنها از سوی فرزند بلکه از سوی مردم نیز مورد لعن و نفرین می شود. بنا بر این فرزندانتان را نیک تربیت کنید تا شامل غفران و رحمت الهی شوید نه اینکه از فرزندانتان بی توجه و بی تربیت باشید و مورد لعن و نفرین مردم قرار گیرید بلکه در جامعه یک انسان سازنده و مردم پسند ارائه دهید و اجتماع ساز باشید نه خرابکار و جنایتکار.
حضرت امام زین العابدین علیه السلام می فرمایند: «و اما ولدک فتعلم انه منک و مضاف الیک فی عاجل الدنیا بخیره و شره». و اما حق فرزند تو آن است که بدانی که او از تو است و شر و خیر او در این دنیا منسوب و وابسته به تو است.[3]
استاد محترم آیت الله یثربی می فرمایند: از مجموع آموزه های دینی در این زمینه استفاده می شود که این پدر و مادرند که با انجام وظایف خود فرزند صالح، کامل، تربیت شده و کار آزموده به جامعه تحویل می دهند. فرزند با این خصوصیات است که می تواند اسباب خوش نامی، سرافرازی و افتخار آنها را در اجتماع فراهم کند و از سوی دیگر پدر و مادرند که با کوتاهی، سستی تقصیر در انجام وظیفه عنصر مربی ادب و بی تربیت را به جامعه عرضه می کنند که در آغاز به خود آنها جسارت می کند و حریم والدین را نگاه نمی دارد و بعد هم با حضور در جامعه برای ایشان سرافکندگی و دشنام به ارمغان می آورد.[4]
تربیت مسئولیتی از پدر و مادر نسبت به فرزندان است که امام سجاد علیه السلام اشاره به این مسئولیت بزرگ کرده می فرمایند: «و انک مسئول عما ولیته من حسن الادب و الدلالة الی ربه و المعونة له علی طاعته فیک و فی نفسه فمثاب علی ذلک و معاقب».[5]
و تو درباره تربیت نیکو و رهنمود او به خدا و نیز کمک به او در اطاعت از خداوند در مورد خودت و او مسئول هستی بر اساس این مسئولیت پاداش می بینی و کیفر می شوی.
در این مسئولیت به سه چیز اشاره شده است که در تربیت نیک و رهنمود به خداوند متعال و کمک در اطاعت خدا مسئول هستی. نیز باید توجه داشت که در مورد خودت مسئول هستی که وظیفه تو است در مورد او نیز مسئول هستی. خودت مسئول هستی که باید فرد نیک و تربیت کرده را به جامعه تحویل دهید تا او برای جامعه مفید باشد اگر این را انجام دادید از مسئولیت خود انجام وظیفه کردید. در مورد او مسئول هستی که اگر خوب باشد فرد تربیت شده جامعه ساز است اگر تربیت خوب نکردید یک فرد بد را به جامعه تحمیل کردید که شاید فرد فاسد جامعه نیز فاسد شود که با این طریق در حق مردم و در حق او ظلم کردید.
حضرت امام زین العابدین علیه السلام می فرمایند: «و اعنی علی تربیتهم و تادیبهم و برهم». خدایا مرا یاری و کمک کن تا بتوانم فرزندانم را تربیت و ادب نمایم و به آنان نیکی کنم.[6]
این یکی از راهی است که امام سجاد علیه السلام به ما تعلیم فرموده که در بارگاه خداوند متعال دعا کنید تا از این بزرگترین و سنگین ترین مسئولیت برآیید و انجام وظیفه کرده باشید.
در آموزه های دینی به اصل تربیت اهتمام و تأکید می شود و تشویق می کند همانند روش های صحیح و اصولی تربیت نیز بیان شده است. اینجا برخی از روش ها و عوامل اثرگذار در تربیت را اشاره می کنم:
مقدمات تربیت: بعضی از موارد تربیت را مقدمات تربیت می گوییم چون هنوز بچه به دنیا نیامده که تربیت شود ولی آن چیزی است که در بچه اثرگذار است یکی از آنها انتخاب همسر مناسب است.
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند: «و تجب للولد علی والده ثلاث خصال اختیاره لوالدته و تحسین اسمه و المبالغة فی تأدیبه».[7]
سه خصلت و حق برای فرزند بر پدر واجب است؛ (اول) مادر نیک برای او برگزیند؛ (دوم) نام نیک برای او انتخاب کند؛ (سوم) در تربیت و ادب او بکوشد.
پس معلوم است حق فرزند بر پدر قبل از تولد فرزند شروع می شود. چون مسأله اهم است می خواهد تشکیل خانواده کند لذا باید دقت کند و در انتخاب مادرش هوسرانی نکند بلکه برای فرزند خود مادر نیک انتخاب کند.
پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند: «ایاکم و خضراء الدمن؛ قیل: یا رسول الله و ما خضراء الدمن؟ قال: المرأة الحسناء فی منبت السوء».[8] از سبزه ای که در زباله ها روید پروا داشته باشید؛ سؤال کردند سبزه روییده در زباله ها چیست؟ حضرت فرمودند: زن زیبارویی که در خانواده غیر صالحی باشد.
دومین چیز که امام صادق علیه السلام فرموده اند: «تحسین اسمه» نام نیک برای فرزند خود انتخاب کنید. اسم تأثیر روانی خاصی دارد اگر خوب باشد تأثیر مثبت اگر بد باشد تأثیر منفی می گزارد، می توان تأثیر نام را بعد از رشد در دوران تمییز و بلوغ مشاهده نمود.
خیلی ها نام فرزندان خود را در دوران کودکی بی دقت نام های نامناسب می گذارند به ظاهر از لحاظ خود مناسب و به خاطر اظهار نوازش و ابراز محبت است و در دوران والدین آن نام ممکن است زیبا و پسندیده است ولی بعد از رشد و نمو فرزند وقتی بزرگ شد به راحتی می توان تأثیر آن را مشاهده کرد نام نامناسب به جای تأثیر مثبت، تأثیر منفی از خود بر جای می گذارد لذا در نامگذاری فرزند باید دقت کرد و بهترین نام انتخاب کرد، در روایات نیز آمده است که طبق آن نامگذاری فرزندانشان به اسامی اهل بیت علیهم السلام باشد که با این طریق اظهار محبت با اهل بیت علیهم السلام نیز به شمار می رود.
سومین چیز که امام صادق علیه السلام فرموده اند: «المبالغة فی تأدیبه» در تربیت و ادب او بکوشید، لذا هیچ چیز را کوچک نشمارید، جلوی فرزند در گفتار هم باید دقت کنید، در غذا دقت کنید خلاصه در زندگی خود طبق آموزه های دینی باشید تا همه آنها برای فرزند درس باشد و خود او بیاموزد.
فرزندانتان امانت الهی پیش شما هستند لذا در امانت خیانت نکنید و خوب تربیت کرده ادای امانت کنید، خداوند متعال با دادن فرزند امتحان می گیرد، مورد ابتلا قرار می گیرید لذا با راه صحیح از این آزمایش بگذرید.
«یا ایها الذین امنوا لا تخونوا الله و الرسول و تخونوا اماناتکم و انتم تعلمون و اعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنة و ان الله عنده اجر عظیم».[9]
ای کسانی که ایمان آوردید زنهار در کار دین با خدا و رسول و در امانت های خود با یکدیگر خیانت نکنید در صورتی که می دانید و محققاً بدانید که را اموال و فرزندان فتنه و ابتلایی بیش نیست و در حقیقت اجر عظیم نزد خدا است.
یکی از عوامل خیانت در امانت فرزند دوستی و مال دوستی است که دلبستگی به مال و فرزند موجب خیانت در امانت می شود لذا فرزند دوستی به حدی باشد که از آن ابتلا و آزمایش بگذرید و الا عند الله مسئول خواهید شد در این آزمایش راه صحیح و مناسب را انتخاب کنید و مستحق اجر و پاداش و شامل غفران الهی قرار گیرید.
امام محمد باقر علیه السلام می فرمایند: «شر الاباء من دعاه البر الی الافراط»؛ بدترین پدران کسانی اند که در مهرورزی و اظهار محبت افراط کنند.
حضرت امام سجاد علیه السلام می فرمایند: «فاعمل فی امره عمل المتزین بحسن اثره علیه فی عجل الدنیا المعذر الی ربه فیما بینک و بینه بحسن القیام علیه و الاخذ له منه و لا قوة الا بالله».[10]
بنا بر این در ارتباط با فرزند مانند کسی عمل کن که آثار نیک در دنیا زینت و زیورت باشد و در آخرت بر اثر انجام وظیفه در پیشگاه خدا معذور باشی. هیچ نیروی نیست جز به یاری خدا.
روضه
حضرت ام البنین سلام الله علیها پسران خود را چگونه تربیت نمودند که همه پسرانشان خود را برای امام حسین علیه السلام قربانی نمودند، سیدالشهداء علیه السلام عزیزان و فرزندان و برادران خود را در راه خدا و دین جدش قربانی نمود و همه را قطعه قطعه به خون خود آغشته مشاهده نمود و به بالین آنها حاضر شد، چقدر سخت بود بر بالین آنها بیاید و به بالین هر کدام که می آمد متأثر و ناراحت می شد بالخصوص در بالین دو شهید حتی دشمنان را به گریه درآورد یکی هنگامی که به بالین برادرش حضرت ابوالفضل علیه السلام آمد، فرمود: «الآن انکسر ظهری و قلت حیلتی و شمت بی عدوی».
«الآن نامت اعین بک لم تنم و تسهرت اخری فعز منا منها»
دوم هنگامی که به بالین فرزندش علی اکبر علیه السلام آمد صدا زد: «وا والداه وا مهجة قلباه»؛ سپس صورت بر صورت علی اکبر علیه السلام نهاد و فرمود: «ولدی علی الدنیا بعدک العفا انها لقد استرحت من هم الدنیا و غمها و بقی ابوک وحیداً فریداً».
سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون
سید شمیم حیدر رضوی
[1] وسائل الشیعه، ج۲۱، ص۴۷۶.
[2] حقوق خانواده ۲، حضرت آیت الله یثربی دام عزه، ص۴۱ تا ۴۵.
[3] رساله حقوق امام سجاد علیه السلام.
[4] حقوق خانواده، آیت الله یثربی، ص۱۸.
[5] رساله حقوق امام سجاد علیه السلام.
[6] صحیفه سجادیه، دعای بیست و پنجم، ص۱۷۰.
[7] تحف العقول، ص۳۲۲.
[8] کافی، ج۵، ص۳۳۲؛ وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۳۵.
[9] انفال/۲۸-۲۷۔
[10]
