اعوذ بالله من الشیطان الرّجیم بسم الله الرّحمن الرّحیم الحمدلله ربّ العالمین و الصلاة و السلام علی نیّر الاعظم و نتیجة العالم فخر العرب و العجم سیدنا و مولانا ابی القاسم المصطفی محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم و علی اهل بیته الطیّبین الطاهرین المعصومین سیما بقیة الله فی الارضین عجّل الله تعالی فرجه الشریف و اللعن علی اعدائهم من الآن الی قیام یوم الدین.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: «یا بنیة اما ترضین انک سیدة النساء العالمین.»
تبریک عرض می کنم میلاد با برکت صدیقه طاهره فاطمه زهرا علیها السلام کوثر قرآن، بضعۀ النّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم سیدة نساء العالمین، یگانه یار و مدافع امیرمؤمنان علیه السلام را به محضر فرزند عزیزش حضرت بقیۀ الله الاعظم روحی و ارواح العالمین له الفدا و شما شیعیان و شیفتگان آن حضرت ان شاء الله که خدای متعال همه ما را از پیروان واقعی آن بانوی بزرگ اسلام قرار داده و مورد شفاعتش بدارد.
بی همتایی فاطمه در تمام عرصه ها
صدیقه طاهره علیها السلام از زنان ممتاز و بی نظیر عالم است که در ابعاد مخلتف زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی و در عرصه های گوناگون علمی و سیاسی و دینی و اخلاقی و معنویت و تقوا و تربیت فرزند همتایی ندارد و به عنوان یک الگوی بی مانند نه تنها برای زنان و دختران شیعه و نه تنها برای زنان و مردان مسلمان بلکه برای تمام زنان و مردان عالم مطرح است زیرا ایشان در دامن پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم پرورش یافته و تکامل پیدا کرده و تمام این فضائل و کمالات انسانی را به خوبی از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم آموخته و به ارث برده است. لذا پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «لَوْ لَا عَلِيٌّ لَمْ يَكُنْ لِفَاطِمَةَ كُفْوٌ.»[1] اگر خداوند وجود مقدس امیرالمؤمنین علیه السلام را نمی آفرید همتایی برای فاطمه علیها السلام در روی زمین وجود نداشت.
این همتایی ویژه از چه جهت است؟ از جهت اینکه با هم خویشاوند است و نسبت فامیلی دارد قطعاً چنین نیست زیرا پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم عموزادگان بسیار دیگری نیز داشت. بلکه همتایی آن دو در روح و خرد و ایمان و معنویت و تقوا و جهاد و وارستگی است یعنی همان گونه که امیرالمؤمنین علیه السلام به تعبیر مرحوم سید رضی در مقدمه نهج البلاغه، جامع الاضداد است و در تمام عرصه وجود دارد فاطمه علیها السلام نیز جامع الاضداد است و همتایی اوست.
زهرا علیها السلام و فلسفه خلقت عالم
حضرت زهرا علیها السلام آن قدر عظمت و مقام والا و جایگاه رفیع دارد که وصفش به زبان نمی گنجد و برای انسانهای عادی مثل ماها قابل درک نیست لذا در حدیث قدسی مشهور این بانو بزرگ اسلام را به عنوان علت ایجاد انسان و خلقت جهان مطرح کرده است:
«يا احمد! لولاك لما خلقت الأفلاك، و لولا عليّ لما خلقتك، و لولا فاطمة لما خلقتكما».[2]
در این حدیث قدسی خدای متعال خطاب به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرماید:
«ای احمد! اگر تو نبود من عالم و آدم را نمی آفریدم، و اگر علی نبود تو را نمی آفریدم، و اگر وجود با برگت دخترت فاطمه نبود شما دو تا را نمیآفریدم.»
اگر انسان در این روایت تأمل کند و اینکه در این حدیث قدسی خداوند متعال به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرموده: اگر فاطمه نبود من تو پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین علیه السلام را نمی آفریدم یعنی ای پیغمبر وجود شما دو تا به برکت وجود مبارک فاطمه زهرا علیها السلام است آن وقت می فهمد که فاطمه کیست؟ و چه شخصیتی دارد؟ و درک می کند مقام معنوی و الهی فاطمه علیها السلام را و این که فاطمه علیها السلام سرّالله است.
محوریت فاطمه علیها السلام در حدیث کساء
اگر انسان فردی یا جماعتی را نشناسد از دیگران سؤال می کند تا آنها را برایش معرفی کنند اصل و متعارف در سراسر دنیا و ادبیات عالم شاید این باشد که قطعاً چنین است اگر آن فرد و جماعت با یک انسان معروف و سرشناسی نسبت داشته باشند با انتساب به آن شخصیت معروف آنها را معرفی می کنند مثلاً می گوید: آن مرد، پسر فلان رئیس یا فلان وزیر یا فلان وکیل یا فلان عالم یا فلان مجتهد است و آن خانم دخترش است و آن یکی برادرش و آن یکی خواهرش و آن یکی دامادش و ... یعنی به تعبیر ما طلبه ها و طبق ادبیات عرب همیشه معرفه به نکره اضافه شده و از معرفه کسب تعریف می کند اما در رابطه با اصحاب کساء که روزی نبی مکرم اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین علیه السلام و فاطمه زهرا علیها السلام و امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام زیر کساء و عباء یمانی پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم جمع شده بودند ـ به این بزرگواران پنج تن آل عباء هم که می گویند به همین جهت است ـ پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم در رابطه با اصحاب کساء خطاب به پروردگارش فرمود:
«اللهمّ إنّ هؤلاء أهل بيتي، و خاصّتي و حامّتي، لحمهم لحمي، و دمهم دمي، يؤلمني ما يؤلمهم، و يحزنني ما يحزنهم، أنا حرب لمن حاربهم، و سلم لمن سالمهم، و عدوّ لمن عاداهم، و محبّ لمن أحبّهم، إنّهم منّي و أنا منهم، فاجعل صلواتك و بركاتك و رحمتك و غفرانك و رضوانك عليّ و عليهم و اذهب عنهم الرجس و طهّرهم تطهيرا.»[3]
در این فرازی از حدیث کساء رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم ابتدا اهل بیتش را معرفی می کند و بعد از آن از خداوند می خواهد آنها را پاک و مطهر قرار دهد.
خدای متعال بعد از معرفی اهل بیت علیهم السلام توسط پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم در وصف این انوار مقدسه و مقام رفیع آنان در نزدش خطاب به فرشتگان و ساکنان آسمانها چنین می فرماید:
«يا ملائكتى و سكّان سماواتى و عزّتى و جلالى انّى ما خلقت سماءً مبنيّةً و لا ارضاً مدحيّةً و لا شمساً مضيئةً و لا قمراً منيراً و لا فلكاً يدور و لا بحراً يجرى و لا فلكاً يسرى الّا لمحبّة هؤلاء الخمسة الّذين هم تحت الكساء».
ای فرشتگان من و ای ساکنان آسمان هایم نیافریدم آسمان بنا شده و زمین گسترده و ماه تابان و خورشید درخشان و فلک متحرّک و دریای روان و کشتی در جریان را مگر به خاطر دوستی این پنج تن، اینان که در زیر کسایند.»
عزیز و سروران گرامی! خوب عنایت دارید یک نکته ای بسیار مهم و ارزشمندی که از این فراز حدیث شریف که خداوند در رابطه با مقام و مرتبه اهل بیت پیامبر علیهم السلام و معرفی آنها برای فرشتگان بیان فرموده استفاده می شود و بر آن نکته تصریح دارد این است که علت خلقت زمین و آسمان و ماه و خورشید و جریان آب و حرکت افلاک و غیره و غیره همه به برکت وجود این انوار مقدسه و محبت و عنایت خداوند به اینهاست به خصوص که پروردگار متعال ابتدا به عزت و جلالش سوگند یاد کرده و این جملات را با تأکید بیان می کند و همان طور حدیث حدیث افلاک که قبلاً عرض کردم و برخی ادعیه و زیارات مأثوره مثل زیارت جامعه کبیره و مانند آن بر این مسئله دلالت دارد.
وقتی که خداوند متعال پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت پیغمبرش را این گونه تعریف و توصیف کردند و چنین عظمت و جایگاهی را برای آنان بیان فرمود جبرئیل با تعجب و شگفت سؤال می کند:
«فقال الأمين جبرائيل يا ربّ من تحت الكساء؟ فقال تعالى هم أهل بيت النبوّة و معدن الرّسالة و هم فاطمة و ابوها و بعلها و بنوها»[4]
پس جبرئیل امین عرض کرد: پروردگارا! کیانند زیر کساء {که در نزد شما این قدر عزیزند}؟
خداوند در پاسخ فرمود: آنان خاندان نبوت و رسالت هستند. بعد در توضیح می فرماید:
آنان فاطمه و پدر فاطمه و شوهر فاطمه و فرزندان فاطمه هستند. شاهد مثال من اینجاست که خداوند متعال با حضور وجود مقدس پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین علیه السلام در اینجا محور فاطمه علیها السلام را قرار داده و با انتساب به فاطمه علیها السلام آنها را معرفی می کند البته نمی خواهم بگویم و به این معنی نیست که حضرت زهرا علیها السلام افضل و برتر از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین علیه السلام است و اساساً در صدد مقایسه نیستم بلکه صرفاً می خواهم عرض کنم که این حدیث و این تعبیرات بیانگر و دال بر مقام و شخصیت و ارزش والای حضرت صدیقه طاهره علیها السلام می باشد و یا در حديث منسوب به امام عسكرى علیه السلام در رابطه با حضرت زهرا علیها السلام می فرماید:
«نحن حجج الله على خلقه و جدتنا فاطمة حجة الله علينا»[5] ما (ائمه معصومین علیهم السلام) حجت خدا بر خلق هستیم و جده ما فاطمه علیها السلام حجت خدا بر ماست.
بنابراین همان گونه فاطمه علیها السلام علت موجده در عالم تکوین است علت مبقیه در عالم تشریع است.
فاطمه علیها السلام سرور زنان جهانیان
یکی از صفاتی که برای فاطمه زهرا علیها السلام در احادیث بیان شده این است که آن حضرت «سیدة نساء العالمین» سرور زنان جهانیان است. این صفت از عناوین برجسته و مهم صدیقه طاهره فاطمه زهرا علیها السلام است که مخصوص ایشان به شمار می رود این عنوان در حدیث مشهوری از پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم که ابتدا محضر شما قرائت کردم در شأن فاطمه علیها السلام و در منابع معتبر و متعدد شیعه و سنی وارد شده است.
در رویات هم به عنوان سرور زنان اهل بهشت آمده: «فاطمه سیدة نساء اهل الجنة»[6]
و هم سرور زنان عالم معرفی شده است: «فاطمة سیدة نساء العالمین»[7]
و هم سرور زنان مؤمنین : «انّها سیدة نساء المؤمنین» و هم سرور زنان این امت: «انّها سیدة نساء هذه الامة»
در روایتی از عایشه نقل شده است: «فاطمه در حالی که به سان پیامبر راه می رفت نزد رسول خدا آمد رسول خدا به ایشان فرمود: خوش آمدی دخترم. و او را در کنار خود نشانده پنهانی با او سخن گفت و فاطمه گریه کرد. من به ایشان عرض کردم: برای چه گریه می کنی؟ باز پیامبر رازی دیگری در گوش او گفت و فاطمه خندید. گفتم تا به امروز چنین شادی نزدیک به اندوهی را ندیده بودم. سپس این قضیه را از فاطمه سؤال کردم. فاطمه گفت: راز رسول خدا را آشکار نمی کنم. پس از رحلت رسول خدا از او دوباره پرسیدم. آن گاه فرمود: پیامبر در آغاز این راز را به من گفت که جبرئیل هر سال یک بار قرآن را بر من عرضه می کرد و امسال دو بار قرآن را عرضه کرده؛ گمان می کنم هنگام مرگم فرا رسیده است و تو اولین کسی هستی که به من ملحق می شوی من گریه کردم. آن حضرت سپس فرمود: «اما ترضین انک سیدة النساء العالمین». «آیا خشنود نمی شوی که سرور زنان جهانیان باشی؟ پس من به این خاطر خندیدم.»[8]
آیا مریم علیها السلام سرور زنان عالم نیست؟
ممکن این سؤال مطرح شود که شما چگونه فاطمه زهرا علیها السلام را سرور زنان جهان می دانید در حالی که قرآن با صراحت از مریم علیها السلام با این عنوان یاد کرده است:
«وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمينَ»[9] فرشتگان گفتند: اى مريم، خداوند تو را برگزيده و پاك ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است.
قبل از این که به پاسخ این سؤال بپردازیم لازم است مقایسه و موازنه ای بین فاطمه زهرا علیها السلام و حضرت مریم علیها السلام بنماییم آنگاه به پاسخ این سؤال خواهم پرداخت و قضاوت خواهید کرد که این عنوان شایسته کیست؟
حضرت مریم علیها السلام در قرآن
برای روشن شدن مطلب مقدمتاً عرض کنم: مادر مریم همسر عمران وقتی مریم را حامله بود طبق بیان قرآن نذر کرده بود که بچه اش را خادم و خدمتگار خانه خدا قرار دهد: «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ ما في بَطْني مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّميعُ الْعَليمُ»[10]
همسر عمران گفت: «پروردگارا، آنچه در شكم خود دارم نذر تو كردم تا آزاد شده [از مشاغل دنيا و پرستشگر تو] باشد؛ پس، از من بپذير كه تو خود شنواى دانايى.»
«َفلمَّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُها أُنْثى وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى وَ إِنِّي سَمَّيْتُها مَرْيَمَ»[11]
زمانی مریم به دنیا آمد مادرش گفت: «پروردگارا، این که دختر است خود آگاه تری. پسر و دختر با هم تفاوت دارد و اسمش را مریم گذاشتم.»
«فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَ كَفَّلَها زَكَرِيَّا كُلَّما دَخَلَ عَلَيْها زَكَرِيَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ»[12]
پس پروردگارش مریم را به نیکی پذيرا شد و او را نيكو بار آورد، و زكريا را سرپرست وى قرار داد. زكريا هر بار كه در محراب بر او وارد مى شد، نزد او غذایی می دید. گفت: «اى مريم، اين از كجا براى تو آمده است؟ او در پاسخ مى گفت: «اين از جانب خداست، كه خدا به هر كس بخواهد، بى شمار روزى مى دهد.»
مشترکات حضرت زهرا و مریم علیهما السلام
بنابراین حضرت مریم علیها السلام یکی از زنان و بانوان پاک و مقدس، دارای مقام و مرتبه، از جمله زنان برتر تاریخ است و در قرآن سوره ای به نام او و در رابطه با رخداد عظیم ولادت حضرت مسیح علیه السلام و طهارت او آمده و مورد احترام ماست اما ببینیم در مقایسه با حضرت صدیقه طاهره علیها السلام در چه جایگاهی قرار دارد؟ باید بگویم: اوصافی و کمالاتی که حضرت مریم علیها السلام دارد در حضرت زهرا علیها السلام و در زندگی او به نحو اتم و اکمل وجود دارد. اما برخی کمالاتی را که حضرت زهرا علیها السلام دارد در زندگی حضرت مریم علیها السلام ملاحظه نمی شود. من ابتدا اوصاف و ویژگی های مشترک این دو را بیان کرده و بعد امتیازات حضرت زهرا علیها السلام و ویژگی های منحصر به فرد ایشان را ذکر خواهم کرد.
1 ـ اگر حضرت مریم علیها السلام تحت سرپرستی حضرت زکریای پیغمبر علیه السلام رشد کرده و تربیت یافته است «كَفَّلَها زَكَرِيَّا» حضرت صدیقه طاهره علیها السلام در مکتب خاتم پیغمبران محمد مصطفی صلّی الله علیه و آله و سلّم پرورش یافته و بارور شده است.
2ـ اگر خداوند حضرت مریم علیها السلام را پاک و مطهر قرار داد و آیه ای در قرآن در مورد پاکدامنی او آمده است: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ»[13] آیه تطهیر در مورد عصمت و طهارت اهل بیت پیغمبر و صدیقه طاهره علیها السلام نازل شدهاست: «إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً»[14]
3ـ اگر حضرت مریم علیها السلام برایش طعام غیبی از طرف خداوند می رسید: «كُلَّما دَخَلَ عَلَيْها زَكَرِيَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ»
هر گاه حضرت زکریا علیه السلام وارد بر محراب عبادت مریم علیها السلام می شد در نزد او طعامی مشاهده می کرد میگفت مریم این را از کجا به دست آوردی؟ مریم علیها السلام می گفت: از جانب خدا است.»
زهرای اطهر علیها السلام نیز از طعامهای غیبی الهی بی بهره نبوده از جابر روایت شده است که روزی پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم رو کرد به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود یا علی مدت سه روز است گرسنهام امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: یا رسول الله برویم نزد فاطمه علیها السلام شاید غذایی داشته باشد وقتی رفتند به خانه امیرالمؤمنین علیه السلام به فاطمه زهرا علیها السلام فرمود: آیا طعامی در منزل داری؟ مدتی است رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم غذا نخورده و گرسنه است حضرت زهرا علیها السلام نفرمود: نه غذا ندارم بلکه دیگی را پر آب نموده روی آتش گذاشت در آن را پوشاند و وانمود کرد که در صدد تهیه غذا است ولی غذایی در منزل نداشت سعی کرد تا از جایی طعام فراهم کند امّا به هر حال غذایی به دست نیاورد برگشت سر دیگ را باز کرد دید آبگوشت بسیار لذیذی آماده شده است خوشحال شد از این که خداوند او را نزد میهمان عزیزش پیغمبر شرمنده نکرده است مقداری از آن آبگوشت را آورد محضر پیامبر و امیرالمؤمنین علیهما السلام. پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: دخترم این گوشت را از کجا تهیه کردی؟ فاطمه زهرا علیها السلام در جواب فرمود: «هو من عندالله» جریان را برای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم بیان کرد پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: خدا را شکر می کنم که آن چه را که زکریا علیه السلام درباره مریم علیها السلام دید من در مورد تو مشاهده کردم. می گویند: آن غذا آن قدر با برکت بودن که تمام اهل منزل از آن تناول کردند و به همسایه ها نیز دادند.
یا نقل شده روزی امیرالمؤمنین علیه السلام وارد منزل شد دید فاطمه زهرا علیها السلام در بستر است و به شدت مریض و بی تاب است امیرالمؤمنین علیه السلام در کنار بستر زهرا علیها السلام نشست حالش را جویا شد و سؤال کرد چه میل داری برایت بیاورم؟ حضرت زهرا علیها السلام فرمود: چیزی نمی خواهم امیرالمؤمنین علیه السلام اصرار نمود حضرت زهرا علیها السلام فرمود: اگر اناری باشد بد نیست فصل انار هم نبود امیرالمؤمنین علیه السلام رفت تا سعی کند اناری تهیه نماید از هر که پرسیدند گفتند انار نداریم گفتند شمعون مقداری انار از طائف آورده است حضرت رفت در خانه شمعون، او نیز گفت یا امیرالمؤمنین من داشتم اما تمام شده است فعلاً چیزی باقی نمانده در این حال همسر شمعون با خبر شد و گفت یا امیرالمؤمنین یک انار باقی مانده که آن را برای خودم نگه داشته بودم به شما تقدیم می کنم حضرت آن را خرید و روانه خانه شد در مسیر راه صدای ضعیفی را شنید دید مردی نابینا و غربیی در خرابه مریض افتاده است رفت حال او را جویا شد گفت: مسافرم از مدائن آمدم امیرالمؤمنین علیه السلام وقتی دید حال او خیلی بد است به فکر فرو رفت با خود گفت این مرد در این شهر غریب است و در این خرابه تنها؛ از این جهت سزاوار توجه و ترحم است شاید برای فاطمه علیها السلام وسیله دیگری فراهم شود آن یک اناری که در شهر بود و به زحمت به دست آورده بود به او داد و به سمت خانه برگشت شرمنده از درب منزل نگاه کرد ببیند فاطمه زهرا علیها السلام خواب است یا بیدار دید بیدار نشسته و در جلوش طبقی از انار است خوشحال شد وارد خانه گردید واقعه را جویا شد.
حضرت زهرا علیها السلام عرض کرد: چون شما تشریف بردید زمانی نگذشت که در را زدند فضه رفت و دید شخصی طبقی از انار در دستش و گفت این انار را جناب امیرالمؤمنین علیه السلام به من داده که به سیده زنان، فاطمه بیاورم.[15] همین طور نمونه های زیادی در روایات آمده است.
4ـ اگر خداوند به حضرت مریم علیها السلام عیسی مسیح علیه السلام را داده و با ولادت عیسی علیه السلام مریم علیها السلام را موضع نشانه و لطف خویش قرار داد و او عیسی علیه السلام را در دامن خود تربیت کرد و احساس و عاطفه خویش را در وجود او جاری ساخت و در نتیجه حضرت مسیح علیه السلام رهبری مردم را به عهده گرفت، به حضرت فاطمه علیها السلام نیز حسن و حسین علیهما السلام آن دو سروران جوانان بهشت را عطا کرد و خداوند دوازه نفر از نسل فاطمه علیها السلام را به عنوان امام و رهبر برای مردم برگزید.
5 ـ اگر حضرت مریم علیها السلام همیشه در خانه خدا تحت سرپرستی زکریا علیه السلام مشغول عبادت و برخوردار از مقام معنوی بود حضرت زهرا علیها السلام نیز در خانه اش، در فضایی معنوی می زیست؛ به اندازه ای که فرزندانش نیز در کودکی چنین فضایی را احساس می کردند امام حسن علیه السلام زمانی که سخن می گفت که کودکی بیش نبود؛ مادرش را می دید که شبها بلند می شد و همه شب را به عبادت خدا سپری می کرد و آن حضرت می فرماید: «مادرم آن قدر شب زنده داری می کرد که پاهایش ورم کرده بود.»
6 ـ اگر مریم علیها السلام در رنج و تکذیب و آزارهای دشمنان و توطئه کشاندن مسیح بر صلیب با او و در کنارش بود، حضرت فاطمه علیها السلام نیز از کودکی با دردها و رنج های رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم زیست و در همه آزار و اذیت های دشمنان در کنار او بود؛ و بعد از مرگ پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نیز دردهای شوهرش علی علیه السلام را به جان خرید و در اندوه غصب خلافت همدرد او بود. درد و اندهی که فاطمه علیها السلام در دوران زندگی خویش کشید، برای هیچ زن مسلمان دیگری رخ نداده است. در تایخ جاهلیت نیز به هیچ زنی برنمی خوریم که به اندازه او مصیبت کشیده باشد.[16]
امتیازات و برتری حضرت زهرا علیها السلام برمریم علیها السلام
فاطمه علیها السلام در همه مراتب کمال در کنار مریم علیها السلام قرار دارد اما در برخی مراتب از او پیشی گرفته و او را پشت سر گذارده است:
1 ـ فاطمه علیها السلام زهرا مادر پدر بود: همه دردها و رنج های پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم را از عمق جان احساس می کرد و همواره برای کاستن از بار سنگین آنها می کوشید. آن گاه که پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم خسته از جفای مشرکین برمی گشت فاطمه او را با بی نهایت مهر و عاطفه در بر می گرفت سر و صورت او را می شست آثار و اذیت دشمنان را از پیکرش می زدود و زخم های بدن پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم را پانسمان می کرد تا اینکه پیامبر او را مادر پدر لقب داد و فرمود: «ام ابیها». اما این ویژگی را در مریم علیها السلام سراغ نداریم.
2 ـ فاطمه زهرا علیها السلام شوهرداری کرد، سختی و مشکلات زندگی را در شرایط دشوار چشید. رنج تهیدستی را در خانه امیرالمؤمنین علیه السلام با صبر و شکیبایی بر خود روا داشت، خانواده و همسر و فرزندانش را به نیکوترین وجه سرپرستی نمود. اما مریم علیها السلام شوهر ندید و در خانه شوهر نرفت تا از این جهاد بهره مند باشد.
3 ـ حضور فاطمه زهرا علیها السلام در میدان جنگ؛ در برخی جنگ ها می بینیم زهرا علیها السلام همراه پدر و در کنار پدر است مورخان نوشته اند: در جنگ احد پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم زخمی شد. علی علیه السلام زخم را شست و بست ولی خون بند نمی آمد، فاطمه علیها السلام آمد در حالی که می گریست، پدر را در آغوش گرفت. حصیری را سوزاند و خاکسترش را روی زخم گذاشت تا خون بند آمد. این ماجر و این اقدام بیانگر بصیرت فاطمه علیها السلام و درک او نسبت به دین و پیروی و مراقبت فاطمه علیها السلام از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و آرمان پیامبر است.[17] مریم علیها السلام این ویژگی را نداشته است.
4 ـ یکی از ویژگی های منحصر به فرد حضرت زهرا علیها السلام فعالیت سیاسی و حضور او در عرصه سیاسی و دفاع از ولایت است؛ فاطمه علیها السلام نخسین رهبر اعتراض و مبارزه علیه انحرافات جامعه اسلامی پس از وفات پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم بود. سخنان آن حضرت در مسجد پیامبر بارزترین و آشکارترین نمونه اعتراض و مبارزه اوست. خطبه مشهور آن حضرت یک متن علمی مهم در شریعت اسلامی و یک سند زنده در تاریخ سیاسی اسلام به شمار می رود. زهرا علیها السلام کسی است که با محکم ترین شیوه به مبارزه سیاسی پا می گذارد و به تنهایی و بدون همراهی زنان دیگر در برابر نظام حاکم می ایستد، تا با امت پیامبر به گفت و گو نشیند و انبوه سخنان رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم را در حق علی علیه السلام به یادشان آورد. در حالی که هیچ گونه فعالیت سیاسی را از مریم علیها السلام سراغ نداریم.
5 ـ حضور صدیقه طاهره علیها السلام در عرصه تعلیم و تربیت و فعالیت های فرهنگی او از دیگر امتیازاتش به حساب می آید حضرت زهرا علیها السلام نخستین زن نگارنده در اسلام است اهتمام ایشان به علم و دانش، سخنان پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و احکام و دستورات اسلامی به حدّی بود که آنچه را خود از زبان پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم می شنید یا امیرالمؤمنین علیه السلام یا فرزندش امام حسن علیه السلام برایش نقل می کردند بلا فاصله می نوشت و ثبت می کرد این مطلب از روایات و این که آن حضرت «مصحفی» داشته است که الآن در دست فرزند عزیزش امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف است به دست می آید همین طور آن حضرت کلاس درس برای زنان مهاجر و انصار برگزار می کردند حتی طبق برخی روایات مردان را نیز به حضور می پذیرفت و به پرسش های دینی و مسائل شرعی آنان پاسخ می داد و گاه با برخی سفارش ها و دستورات آنان را موعظه می کرد. سخنرانی فاطمه زهرا علیها السلام در مسجد پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نیز شاهدی زنده و گویا بر رسالت فرهنگی و تربیتی ایشان است.
6 ـ ایثار فاطمه علیها السلام و توجه او به محرومین و مساکین یکی دیگر از جلوه های الهی و امتیازات اوست در شب عروسی زهرا علیها السلام با این که یک پیراهن نو برایش خریده اند به عنوان پیراهن عروسی یک پیراهن دیگری هم داشته. سائلی در شب زفاف درٍ خانه زهرا صدا می کند من عریانم کسی نیست مرا بپوشاند؟ دیگران متوجه این سائل نمی شوند که چیزی به او بدهند. زهرا علیها السلام که عروس این خانه است فوراً حرکت می کند می رود در خلوت و لباس نو را از تنش برون می کند لباس کهنه خود را می پوشد و لباس نو را تقدیم سائل می کند وقتی می پرسند پیراهنت کو؟ می گوید در راه خدا دادم.[18] یا در حالی که خودشان سه شبانه روز گرسنه می مانند ولی غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر می دهد:
«وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ أَسيراً إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً»[19]
«و به پاس محبت و دوستىِ خدا، بینوا و يتيم و اسير را اطعامشان کردند و گفتند: این کار برای خشنودى خدا انجام دادیم پاداش و سپاسى هم از شما نمى خواهيم.» حال با این امتیازاتی که برخی آنها را محضر شما برشمردم عنوان سرور زنان جهانیان از آن فاطمه زهرا علیها السلام و زیبنده مقام والای اوست نه مریم علیها السلام.
مریم علیها السلام سرور زنان عصر خود
حال در پاسخ به سؤالی که مطرح شده و این که شما می گویید حضرت زهرا علیها السلام سرور زنان جهانیان است در حالی که قرآن از مریم علیها السلام به این عنوان یاد کرده است باید عرض کنم:
اولاً: در آیه مبارکه «يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمينَ»
خداوند مریم علیها السلام را به عنوان سرور زنان عالم معرفی نکرده است بلکه خداوند مریم علیها السلام را از بین زنان عالم برگزید تا قدرت و عظمت خود را در او به ظهور و بروز برساند و از یک دختر شوهر نکرده و شوهر ندیده فرزندی بیافریند لذا خداوند خود به حمایت و حفاظت از مریم علیها السلام برخواست و بدین گونه او توانست با شجاعت تمام در برابر قوم خود ایستادگی کند، تا آنجا که پاکی و طهارت مریم علیها السلام و اخلاق و عفت منزه او با سخنان نوزادش بر همگان ثابت گشت: «فَأَتَتْ بِهِ قَوْمَها تَحْمِلُهُ قالُوا يا مَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئاً فَرِيًّا يا أُخْتَ هارُونَ ما كانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ ما كانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا»[20]
وقتی مريم در حالى كه عیسی را در آغوش گرفته بود به نزد قومش آمد. قومش نسبت به مریم گمان بد داشتند گفتند: اى مريم، كار بسيار ناپسندى مرتكب شدى؛ اى خواهر هارون، پدرت مرد بدى نبود و مادرت نيز بدكاره نبود.
«فَأَشارَتْ إِلَيْهِ قالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا»[21]
مريم به سوى عيسى اشاره كرد که از او بپرسید آنها گفتند: چگونه با كسى كه در گهواره و كودك است سخن بگوييم؟
حضرت عیسی علیه السلام به سخن آمد: «قالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتانِيَ الْكِتابَ وَ جَعَلَني نَبِيًّا وَ جَعَلَني مُبارَكاً أَيْنَ ما كُنْتُ وَ أَوْصاني بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيًّا»[22]
گفت: منم بنده خدایم، به من كتاب داده و مرا پيامبر قرار داده است، و هر جا كه باشم مرا با بركت ساخته، و تا زنده ام به نماز و زكات سفارش كرده است.
بنابراین خداوند مریم علیها السلام را از بین زنان برگزید تا عظمت و نشانه های خود را به واسطه او بنمایاند این به این معنی نیست که او را به عنوان سرور زنان عالم برگزیده باشد. چنانکه در جای دیگر قرآن به این مطلب تصریح شده و میفرماید: «وَ جَعَلْناها وَ ابْنَها آيَةً لِلْعالَمينَ»[23]
و مریم و پسرش عیسی را براى جهانيان نشانه و آيتى قرار داديم.
ثانیاً: بر فرض که مریم علیها السلام سرور زنان باشد سرور زنان عصر خویش است نه سرور زنان عالم در تمام قرون و اعصار. مفضل از امام صادق علیه السلام در مورد این روایت که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم درباره حضرت زهرا علیها السلام فرمودند: «إنها سيدة نساء العالمين» سؤال میکند «أ هي سيدة نساء عالمها؟» آیا منظور این است فاطمه علیها السلام سرور زنان عصر خودش است؟ «فقال: ذاك لمريم كانت سيدة نساء عالمها» امام علیه السلام در جواب فرمود: این در مورد مریم است که او سرور زنان عصرش بوده «و فاطمة سيدة نساء العالمين من الأولين و الآخرين.»[24]
ثالثاً: با توجه به احادیث که عرض کردم حدیث افلاک، حدیث کساء، حدیث امام عسکری علیه السلام و احادیثی دیگر حضرت فاطمه علیها السلام علت ایجاد و بقای عالم خلقت است لذا تنها فاطمه علیها السلام شایستگی این را دارد که سرور زنان عالم باشد و با آن امتیازاتی که برشمردیم سزاوار است که «سیدة نساء اهل الجنة» و «سیدة نساء المؤمنین» و «سیدة نساء هذه الامة» و در نتیجه «سیدة نساء العالمین من الاولین و الآخرین فی الدنیا و الآخرة» باشد. همان گونه که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «ابْنَتِي فَاطِمَةُ فَإِنَّهَا سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ» [25]
والسلام علیکم و رحمۀ الله و برکاته
عبدالحمید قنبری
[1] مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحارالأنوار ج43 ؛ ص145 (ط - بيروت) - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق.
[2] سيد محمدباقر موسوى، الكوثر في أحوال فاطمة بنت النبي الأعظم عليهما السلام، ج5، ص 435، قم، نشر دليل ما، چاپ اوّل، 1386 ش
[3] بحرانى اصفهانى، عبد الله بن نور الله، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآيات و الأخبار و الأقوال (مستدرك سيدة النساء إلى الإمام الجواد - ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1413 ق.
[4] شهيد ثانى، زين الدين بن على، مُسكّن الفؤاد عند فقد الأحبّة و الأولاد، ص 156، - قم، چاپ: اول، بى تا وبحرانی ، پیشین
[5] طيب سيد عبدالحسين، اطيب البيان في تفسير القرآن، ج13، ص: 225، نشر انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378 ش
[6] صحیح بخاری، با شرح کرمانی، ج15، ص4، امالی صدوق ص187.
[7] مسند ابی داود، ص196
[8] هاشمى خويى، ميرزا حبيب الله، منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة (خوئى)، تهران، چاپ: چهارم، 1400 ق.
[9] آل عمران/42.
[10] آل عمران/35.
[11] آل عمران/36.
[12] آل عمران/37.
[13] آل عمران/42.
[14] احزاب/33
[15] عزیزی، عباس، 360 داستان از فضائل مصائب و کرامات فاطمه زهرا علیها السلام، ص146ـ148، انتشارات سلسله، چاپ پنچم، 1382، به نقل از کتاب فضائل الزهرا، ص107و 108.
[16] فضل الله، سیدمحمدحسین، فاطمه زهرا، ص125 ـ130 انتشارات دارالملاک، 1381 ه.ش 1423 ه.ق
[17] علامه فصل الله، سید محمدحسین، سیره اهل بیت علیهم السلام، ج1، ص270، نشر دار الملاک، چاپ اول، 1380 ه ق ـ 2001 م
[18] احمدی، حسین، در سنگر عفاف، ص14، نشر مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، 1378.
[19] انسان/8 و 9.
[20] مریم/ 27 و 28.
[21] مریم/29.
[22] مریم/30 و 31.
[23] انبیاء/91
[24] ابن حيون، نعمان بن محمد مغربى، شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار عليهم السلام، ج3: ص520 - قم، چاپ: اول، 1409 ق.
[25] ابن بابويه، محمد بن على، الأمالي( للصدوق)، ص113 - تهران، چاپ: ششم، 1376ش.
