ستارگان درخشانتر از هميشه تاريخ در آسمان مدينه پرتو افشانى مىكردند. شميم عطر محمدى(ص) در كوچههاى مدينه پراكنده بود و ياس علوى، آنگاه كه به معراج نماز مىرفت، نورش براى اهل آسمان مىدرخشيد و بر چهره اهل زمين نور مىپراكند.
در آن هنگام فاطمه(س) ار سختى كارهاى خانه در زحمتبود. (1) امير مؤمنان(ع) آنگاه كه چنين ديد به فاطمه توصيه كرد، نزد پدر برود و خدمتكارى درخواست كند تا در امور منزل يار و همكارش باشد. (2)
وقتى پيامبر(ص) از خواسته آنان آگاهى يافت، فرمود: «اى فاطمه چيزى به تو عطا كنم كه از خدمتكار و دنيا با آنچه در آن است، ارزشمندتر است; بعد از نماز سى و چهار مرتبه «الله اكبر» و سى و سه مرتبه «الحمدلله» و سى و سه مرتبه «سبحان الله» بگو و آن را با لا اله الا الله ختم كن. اين كار برايت از چيزى كه مىخواهى و از دنيا و آنچه در آن است، بهتر است». (3)
در آن لحظه كه اين هديه آسمانى به فاطمه(س) عطا شد، فرمود: «از خدا و رسول خدا راضى شدم.» (4)
درك هديه بزرگى كه رسول اكرم(ص) به فاطمه(س) اعطاء كرد، بالاتر از طاقت غير معصوم است، به گونهاى كه انسان از وصف آن عاجز مىماند و فقط از سرچشمه گفتار معصومين(ع) است كه تا اندازهاى مىتوان از بركاتش بهرهمند شد.
امام باقر(ع) درباره تسبيح حضرت فاطمه(س) مىفرمايد: «خداوند متعال با هيچ ستايشى، بالاتر از تسبيحات فاطمه زهرا(س) عبادت نشده است. و اگر چيزى افضل از آن وجود داشت، رسول خدا(ص) آن را به فاطمه(س) اعطاء مىكرد.» (5)
تسبيح حضرت فاطمه(س) كه به مناسبت مداومت آن حضرت در انجام آن به وى منسوب گرديد، در واقع تسبيح حق تعالى است! حضرت امام خمينى در كتاب اربعين حديث چنين مىنگارد: «...پر واضح است كه تسبيح و تقديس حق تعالى مستلزم علم و معرفتبه مقام مقدس حق و صفات جلال و جمال اوست.» (6)
تسبيح عبادتى برگزيده است كه هر كس در سير معنوى خويش به قدر طاقت و معرفتش از آن بهره مىگيرد و ائمه: قبل از خلقت عالم مادى، به تسبيح ذات اقدس حق مشغول بودند.
حضرت امام خمينى; در باب اشاره به مقامات ائمه در كتاب اربعين حديث چنين مىنگارد: «براى اهل بيت عصمت و طهارت، عليهم الصلوة و السلام، مقامات شامخه روحانيهاى است در سير معنوى الى الله، كه ادراك آن علما نيز از اقتبشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است; چنانچه از احاديثشريفه ظاهر مىشود كه در مقام روحانيتبا رسول اكرم(ص) شركت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم، مخلوق اشتغال به تسبيح و تحميد ذات مقدس داشتند.» (7)
تسبيح از جهتى ديگر عبادتى عمومى بين تمام مخلوقات است، حضرت امام; در اين باره مىفرمايد: «آيه شريفه [و يسبح لله ما فى السموات و الارض] دلالت كند بر تسبيح جميع موجودات حتى نباتات و جمادات و تخصيص آن به ذوى العقول از احتجاب عقول ارباب عقول است.» (8)
و باز مىفرمايد: «بالجمله، سريان حيات و تسبيح شعورى علمى اشياء را بايد از ضروريات فلسفه عاليه و مسلمات ارباب شرايع و عرفان محسوب داشت، ولى كيفيت تسبيح هر موجودى و اذكار خاصهاى كه به هر يك اختصاص دارد، و اينكه صاحب ذكر جامع انسان است و ساير موجودات به مناسبت نشئه خود ذكرى دارند.» (9)
تسبيح حضرت زهرا(س)، به چه معنى است؟
الله اكبر، اولين ذكر تسبيحات حضرت زهرا(س):
در تسبيح فاطمى(س)، انسان با گفتن «الله اكبر» به نهايت عجز خود اعتراف مىكند و به ناتوانيش به درگاه الهى بارها اقرار مىكند.
جميع بن عمير گويد: در محضر امام صادق(ع) بودم، حضرت از من پرسيد: جمله «الله اكبر» يعنى چه؟ گفتم: يعنى خدا از همه چيز بزرگتر است، حضرت فرمود: مطابق اين معنى، خدا را چيزى تصور كرده و سپس مقايسه با ساير اشياء كردهاى و او را بزرگتر از آن چيزها تصور نمودهاى.
عرض كردم: پس معنى الله اكبر چيست؟ حضرت پاسخ داد: معنايش اين است كه; «الله اكبر من ان يوصف; خداوند بزرگتر از آن است كه توصيف گردد.» (10)
الحمدلله، دومين ذكر تسبيحات حضرت زهرا(س):
پس از آن كه انسان به عجز و ناتوانى خويش در شناختخالق اعتراف كرد، با گفتن الحمدلله كه از افضل اذكار تسبيح است، وارد مرحله بعدى مىشود.
حضرت امام خمينى; در باب حمد مىفرمايد: «حمد خدا مساوق شكر است; چنانچه در روايات كثيره وارد است كه، كسى كه بگويد: الحمدلله، شكر خدا را ادا كرده; چنانچه [امام صادق(ع)] فرمود: شكر هر نعمتى، واگر چه بزرگ باشد اين است كه حمد خداى عز و جل كنى.»
و ... [امام صادق(ع)] فرمود: ... كمال شكر گفتن مرد است، الحمدلله رب العالمين. ... و در حديثى حماد بن عثمان گفت: بيرون آمد حضرت صادق(ع)، از مسجد و حال آنكه گم شده بود مركوب آن حضرت. فرمود: «اگر خداوند رد كند آن را به من، هر آينه شكر مىكنم او را حق شكر او». گفت درنگى نكرد تا آنكه آن مركوب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله». قائلى عرض كرد: «فدايتشوم، آيا شما نگفتيد كه شكر خدا مىكنم حق شكر او را»؟
فرمود: «آيا نشنيدى كه من گفتم: الحمدلله.»
از اين روايت معلوم مىشود كه حمد خداوند افضل افراد شكر لسانى است. (11)
«سبحان الله»; سومين ذكر تسبيحات حضرت زهراء(س)
شخصى از حضرت على(ع) پرسيد: معنى سبحان الله چيست؟ جضرت فرمود: «سبحان الله» تعظيم مقام بلند و با عظمتخدا و منزه دانستن او از آنچه كه مشركان مىپندارند، است و زمانى كه بنده اين كلمه را مىگويد، همه فرشتگان بر او درود مىفرستند.» (12)
بعد از آنكه رسول اكرم(ص) تسبيحات را به كوثرش عطا كرد، حضرت فاطمه(س) ابتدا رشتهاى از پشم تابيده و با آن به تسبيح پرداخت. تا اين كه حضرت حمزه بن عبدالمطلب شهيد شد، پس حضرت فاطمه از تربت قبر آن بزرگوار خاك برداشت و تسبيح ساخت و با آن تسبيح مىكرد و مردم نيز چنان كردند و چون سيدالشهدا حسين بن على(ع) شهيد شد، سنتشد كه از تربت آن امام مظلوم تسبيح سازند و با آن ذكر گويند.
درباره ثواب تسبيح حضرت زهرا(س) با تربت امام حسين(ع) از حضرت صاحب الامر(عج) روايتشده است كه: هر كه تسبيح تربت امام حسين(ع) را در دست داشته باشد و ذكر را فراموش كند، ثواب ذكر براى او نوشته مىشود.
از حضرت صادق(ع) نقل شده است كه تسبيح تربت آن حضرت، ذكر مىگويد، بىآنكه آدمى ذكر گويد و فرمود كه يك ذكر يا استغفار كه با تربتحضرت اباعبدالله(ع) گفته مىشود برابر با هفتاد ذكر كه با چيز ديگر گفته شود است. و اگر بى ذكر تسبيح را بگرداند به عدد هر دانه، هفت تسبيح براى او نوشته مىشود.
به روايت ديگر، اگر با ذكر تسبيح را بگرداند، به هر دانه چهل حسنه براى او نوشته مىشود.
مروى است كه حوريان بهشت وقتى فرشتهاى را مىبينند كه به زمين مىآيد از او درخواست مىكنند تا تسبيح و ربتحضرت حسين(ع) را برايشان بياورد.
از حضرت موسى(ع) نقل شده است: پنج چيز هميشه همراه انسان پرهيزكار است; مسواك، شانه، سجاده نماز، تسبيح كه سى و چهار دانه داشته باشد و انگشتر عقيق. (13)
فضيلت و آداب تسبيح حضرت زهرا(س)
روايات زيادى در اين باب در كتب معتبر وجود دارد و گستردگى روايات و عنايت اكثر ائمه به ذكر سخنى درباره تسبيح از عظمت آن پرده بر مىدارد.
حضرت مهدى -عجل الله تعالى فرجه الشريف)، درباره تسبيح فرمود: «ان فضل الدعاء و التسبيح بعد الفرائض على الدعاء بعقب النوافل، كفضل الفرائض على النوافل. فضيلت دعا و تسبيح بعد از نمازهاى واجب در مقايسه با دعا و تسبيح پس از نمازهاى مستحبى، مانند فضيلت واجبات بر مستحبات است.» (14)
امام صادق(ع) نيز به فضيلت تسبيح بعد از نمازهاى واجب چنين اشاره كرد: «من سبح تسبيح فاطمه الزهراء(س) قبل ان يثنى رجليه من صلاة الفريضه، غفر الله له. هر كس بعد از نماز واجب تسبيح فاطمه زهرا(س) را به جا آورد، قبل از اينكه پاى راست را از بالاى پاى چپ بردارد، جميع گناهانش آمرزيده مىشود.» (15)
و در حديثى ديگر فرمود: «من سبح تسبيح فاطمة(س)، فقد ذكر الله الذكر الكثير. كسى كه تسبيح فاطمه زهرا(س) را بگويد، خدا را به ذكر كثير ياد كرده است.» (16)
روزى امام صادق(ع) ابوهارون را مخاطب ساخت و از تعليم تسبيح حضرت فاطمه به كودكان سخن گفت: «يا ابا هارون، انا نامر صبياننا بتسبيح فاطمة(س) كما نامرهم بالصلاة، فالزمه، فانه لم يلزمه عبد فشقى. اى ابوهارون، ما تسبيح فاطمه(س) را به فرزندان خود سفارش مىكنيم همچنانكه آنها را به نماز توصيه مىكنيم. تو نيز بر آن مداومت كن.
زيرا هر بندهاى كه بر آن مواظبت و مداومت كند، سرانجام نيكو خواهد داشت.» (17)
در جاى ديگر حضرت از عظمت تسبيحات حضرت زهرا(س) در مقابل نمازهاى مستحبى چنين ياد كرد: «تسبيح فاطمة(س) فى كل يوم فى دبر كل صلاة احب الى من صلاة الف ركعة فى كل يوم. تسبيح حضرت فاطمه(س) در هر روز، به دنبال هر نماز، نزد من از هزار ركعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوبتر است.» (18)
امام هادى(ع) فرمود: «لنا اهل البيت عند نومنا عشر خصال: الطهارة، ... و تسبيح الله ثلاثا و ثلاثين و تحميده ثلاثا و ثلاثين، و تكبيره اربعا و ثلاثين... ما اهل بيتبه هنگام خواب ده كار را انجام مىدهيم: وضو گرفتن، ... و سى و سه مرتبه «سبحان الله» گفتن، و سى و سه مرتبه «الحمدلله» گفتن، و سى و چهار مرتبه «الله اكبر» گفتن و ...» (19)
خواص و آثار فراوان ديگرى براى گوينده تسبيحات آن حضرت ذكر شده كه برخى از آنها بدين قرار است:
ناكام و نااميد نشدن، (20) دور كردن شيطان (21) ، برطرف نمودن سنگينى گوش (22) ، نجات يافتن از شقاوت و بدبختى (23 ، باعثسنگينى اعمال، خوشنودى خداوند و رفتن به بهشت مىشود. (24)
اوقات و مكانهاى تسبيح حضرت فاطمه(س) (25)
از اوقات مختلف و مكانهاى زيادى براى تسبيح حضرت يادشده كه برخى عبارتند از: بعد از نمازهاى واجب و مستحبى، به هنگام خواب، پس از نمازهاى استغاثه به حضرت فاطمه(س) و نماز زيارت حضرت رسول(ص) و نماز زيارت حضرت اميرالمؤمنين و نماز حضرت وليعصر(عج) در مسجد صاحب الزمان جمكران و قبل از زيارت حضرت معصومه(س) در قم به گونهاى كه سبحانالله قبل از الحمدلله گفته مىشود.
پىنوشتها:
1- ر ك: اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا، عليرضا رجالى تهرانى، ص9. (حديث امام صادق(ع))
2- ر ك: همان ص18.
3- ر ك: تسبيحات حضرت زهرا(س)، عدنان زعفرانى، ص9.
4- همان، ص21.
5- تسبيحات حضرت زهراء، ص10، به نقل از علل الشرايع/366.
6- همان، ص14. «ما عبدالله بشىء من التحميد افضل من تسبيح فاطمة(س). ولو كان شىء افضل منه لنحله رسول الله(ص) فاطمة(س).»
7- شرح چهل حديث (اربعين حديث) امام خمينى;، ص417.
8- همان، ص551.
9- همان، ص654.
10- همان، ص656.
11- اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا(س)، ص48 به نقل از معانى الاخبار.
12- شرح چهل حديث، امام خمينى، ص349.
13- اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا(س)، ص52 به نقل از معانى الاخبار.
14- كليات مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمى، كتاب باقيات صالحات.
15- از هر معصوم چهل حديث، محمد على كوشا، ص364.
16- اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا(س) ص12 به نقل از تهذيب ج2، ص105.
17- تسبيحات حضرت زهرا(س)، ص11.
18- همان، ص15.
19و20 - همان، ص16.
21- همان، ص20.
22- همان، ص23.
23- همان، ص28.
24- اسرار و آثار تسبيح حضرت زهرا(س)، ص39.
25- همان، ص14.
ماهنامه كوثر شماره 8
