«اطلع الشيطان راسه من مغرزه صار خالكم فوجدكم لدعائه مستجيبين» (1)
(از خطبه دختر پيغمبر)
در عصر پيغمبر (ص) و صدر اسلام،مسجد تنها مركز دادخواهى بود.هر كس از صاحب قدرتى شكايتى داشت،هر كس حقى را از دست داده بود،هر كس از حاكم يا زمامدار،رفتارى دور از سنت پيغمبر مىديد،شكوه خود را بر مسلمانان عرضه مىكرد،و آنان مكلف بودند تا آنجا كه مىتوانند او را يارى كنند و حق او را بستانند.از دختر پيغمبر حقى را گرفته و با گرفتن اين حق سنتى را شكسته بودند.او مىديد نزديك استحكومت در اسلام،رنگ نژاد و قبيله را بخود بگيرد. (كارى كه سى سال بعد صورت گرفت) مهاجران كه از تيره قريشاند انصار را از صحنه سياستبيرون راندند.انصار كه خود ياوران پيغمبر بودند،پس از وى خواهان زمامدارى گشتند.قريش در دوره پيش از اسلام خود را عنصرى ممتاز مىدانست و امتيازاتى براى خويش پديد آورد.با آمدن اسلام آن امتيازها از ميان رفت.اكنون اين مردم بار ديگر گردن افراشتهاند و رياست مسلمانان را حق خود مىدانند،آنهم نه بر اساس امتيازات معنوى چون علم،تقوى و عدالتبلكه تنها بدين جهت كه از قريشاند.دختر پيغمبر (ع) مىتوانستبرابر اين اجتهادها يا بهتر بگوئيم نوآورىها،آرام و يا خاموش بنشيند.بايد مسلمانانرا از اين سنتشكنىها برحذر دارد،اگر پذيرفتند چه بهتر و اگر نه نزد خدا معذور خواهد بود.
اين بود كه خود را براى طرح شكايت در مجمع عمومى آماده ساخت.در حاليكه جمعى از زنان خويشاوندش گرد وى را گرفته بودند،روانه مسجد شد.نوشتهاند:چون بمسجد مىرفت راه رفتن او براه رفتن پدرش پيغمبر مىماند.ابو بكر با گروهى از مهاجران و انصار در مسجد نشسته بود.ميان فاطمه (ع) و حاضران چادرى آويختند.دختر پيغمبر نخست نالهاى كرد كه مجلس را لرزاند و حاضران به گريه افتادند،سپس لختى خاموش ماند تا مردم آرام گرفتند و خروشها خوابيد آنگاه سخنان خود را آغاز كرد (2) .
اين سخنرانى،تاريخى،شيوا،بليغ،گلهآميز،ترساننده و آتشين است.قديمترين سند كه نويسنده اين كتاب در دست دارد،و اين خطبه در آن ضبط شده كتاب بلاغات النساء گرد آورده ابو الفضل احمد بن ابى طاهر مروزى متولد 204 و متوفاى 280 هجرى قمرى است.
كتاب او چنانكه از نامش پيداست مجموعهاى از خطبهها،گفتهها و شعرهاى زنان عرب در عهد اسلامى است.كتاب با خطبهاى نكوهش آميز از عايشه دختر ابى بكر آغاز مىشود،و دومين خطبه از آن گفتار زهرا (ع) است.
احمد بن ابى طاهر اين خطبه را بدو صورت و با دو روايت ضبط كرده است،اما در سندهاى متاخر از او هر دو فقره در هم آميخته است و خطبه بيك صورت كه شامل هر دو قسمت است ديده مىشود. نويسنده در رعايت كلمات او نوشته احمد بن ابى طاهر و در رعايت ترتيب متن، از كشف الغمه نوشته على بن عيسى اربلى متوفاى 693 هجرى قمرى پيروى كرده است.
درباره سند و متن اين خطبه از دير باز (سالها پيش از احمد بن ابى طاهر) گفتگوها رفته است.احمد بن ابى طاهر گويد:
به ابو الحسن زيد بن على بن الحسين بن على بن ابى طالب گفتم:مردم گمان دارند اين خطبه با چنين بلاغت از آن فاطمه نيست و بر ساخته ابو العيناء است.
وى در پاسخ گفت:
من پير مردان آل ابو طالب را ديدم كه اين خطبه را از پدران خود روايت مىكردند،و به فرزندان خويش تعليم مىدادند.
پدر من از جدم اين خطبه را از دختر پيغمبر روايت كرده است.بزرگان شيعه پيش از آنكه جد ابو العيناء متولد شود،آنرا روايت مىكردند و بيكديگر درس مىدادند.سپس گفت:
چگونه آنان خطبه فاطمه را انكار مىكنند و خطبه عايشه را بهنگام مرگ پدرش مىپذيرند. (3)
ابن ابى الحديد نيز اين گفتگو را بهمين صورت از سيد مرتضى و او از مرزبانى و او باسناد خود از عبيد الله پسر احمد بن ابى طاهر آورده است (4) .
چنانكه ديديم به نقل مؤلف بلاغات النساء (در هر سه نسخه كتاب كه در دست نويسنده است) اين گفتگو بين او و ابو الحسن زيد بن على بن الحسين بن على بن ابى طالب رخ داده. (5)
ليكن پذيرفتن اين روايتبا اين سند،دشوار مىنمايد،بلكه غير قابل قبول است.زيد بن على بن الحسين به سال يكصد و بيست و دو شهيد شده و احمد بن ابى طاهر چنانكه نوشتم به سال 204 هجرى قمرى بدنيا آمده پس نمىتوان گفت او چنين پرسشى را از زيد بن على بن حسين (ع) كرده است.
مسلما نويسندگان حديث را در ضبط سند سهوى دست داده است.تا آنجا كه تتبع كردهام تنها عالم رجالى معاصر آقاى شيخ محمد تقى شوشترى اين اشتباه را دريافته و نوشته است اين گفتگو بين احمد بن ابى طاهر و زيد بن على بن الحسين بن زيد است (6) و مؤيد اين نظر اين است كه مؤلف بلاغات النساء در جاى ديگر كتاب خود حديثى از زيد بن على بن حسين بن زيد العلوى آورده و اين هر دو زيد يكى است (7) .
و شگفت است كه چنين اشتباه در دو چاپ بلاغات النساء باقى مانده و شگفتتر اينكه در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد نيز راه يافته است.
بهر حال اين خطبه گذشته از اين سند قديمى در كتابهاى معتبر علماى شيعه و سنت و جماعت ضبط است.
گمان دارم بعض نويسندگان سيرت و محدثان سنت و جماعت (اگر خداى نخواسته دستخوش هواى نفس نشدهاند) از آنجهت چنين خطبهاى را بر ساخته دانستهاند،كه فراوان از آرايشهاى لفظى و معنوى و مخصوصا صنعتسجع برخوردار است.اينان مىپندارند هر گاه سخنرانى در جمع مردم خطبه بخواند،گفتار او نثر مرسل خواهد بود.بخصوص كه گوينده در مقام طرح شكايت و دادخواهى باشد.
اگر موجب توهم همين است و خردهگيرى اينان نه از راه حسد و كين است،بايد گفتحقيقت نه چنين است.در خطبه دختر پيغمبر تشبيه،استعاره و كنايه بكار رفته است.نظير چنين صنعتهاى لفظى و معنوى را در گفتارهاى كوتاه صحابه و مردم حجاز در صدر اسلام،فراوان مىبينيم،چه رسد به خانواده پيغمبر.از صنعتهاى لفظى،موازنه،ترصيع،تضاد و بيشتر از همه سجع در اين سخنرانى موجود است.
هنر سجع گوئى در خاندان پيغمبر امرى طبيعى بوده است.ما مىدانيم پيش از اسلام سخن به سجع گفتن در مكه رواج داشت.نخستين دسته از آيات مكى قرآن كريم فراوان از اين صنعتبرخودار است.
دختر پيغمبر و شوى او على بن ابى طالب و فرزندان او بحكم وراثت،و نيز تحت تاثير آيههاى قرآن به سجع گوئى خو گرفته بودند.
در خطبههاى على عليه السلام كمتر عبارتى را مىبينيم كه مسجع نباشد.فرزندان او نيز چنين بودهاند.هنگامى كه زينب (ع) در مجلس پسر زياد به زشتگوئى او پاسخ مىداد گفت:
-«مهتر ما را كشتى!از خويشانم كسى نهشتى!نهال ما را شكستى!ريشه ما را از هم گسستى! اگر درمان تو اين است آرى چنين است»!. (8)
ابن زياد گفتسخن به سجع مىگويد پدرش نيز سخنهاى مسجع مىگفت گذشته از خاندان هاشم بيشتر مردان و زنان تيره عبد مناف نيز از اين هنر برخوردار بودند.روزى كه معاويه مىخواست فرزندش يزيد را نامزد خلافت كند از عبد الله پسر زبير پرسيد چه ميگوئى؟پاسخ داد:
-فاش ميگويم نه در نهان.آنرا كه راست گويد برادرت بدان.پيش از آنكه پشيمان شوى بينديش!و نيك بنگر آنگاه قدم نه فرا پيش!چه پيش از قدم نهادن نگريستن بايد،و پيش از پشيمان شدن انديشيدن شايد.معاويه خنديد و گفت روباه مكارى در پيرى سجع گفتن آموختهاى نيازى بدين سجع دراز نيست (9)
بارى نويسنده كوشيده است در برگردان اين خطبه به نثر فارسى تا آنجا كه ميتواند هنرهاى لفظى و معنوى را نگاهدارد.مخصوصا هنر سجع را تا حد ممكن رعايت كرده است و اگر در فقرههائى از ترجمه لفظ به لفظ منصرف شده بخاطر رعايت اين ظرافتها بوده است:
ستايش خداى را بر آنچه ارزانى داشت.و سپاس او را بر انديشه نيكو كه در دل نگاشت.سپاس بر نعمتهاى فراگير كه از چشمه لطفش جوشيد.و عطاهاى فراوان كه بخشيد.و نثار احسان كه پياپى پاشيد.نعمتهايى كه از شمار افزون است.و پاداش آن از توان بيرون.و درك نهايتش نه در حد انديشه ناموزون.
سپاس را مايه فزونى نعمت نمود.و ستايش را سبب فراوانى پاداش فرمود.و بدرخواست پياپى بر عطاى خود بيفزود.گواهى مىدهم كه خداى جهان يكى است.و جز او خدائى نيست. ترجمان اين گواهى دوستى بىآلايش است.و پايندان اين اعتقاد،دلهاى با بينش.و راهنماى رسيدن بدان،چراغ دانش.خدايى كه ديدگان او را ديدن نتوانند،و گمانها چونى و چگونگى او را ندانند. (10) همه چيز را از هيچ پديد آورد.و بى نمونهاى انشا كرد.نه بآفرينش آنها نيازى داشت.و نه از آن خلقتسودى برداشت.جز آنكه خواست قدرتش را آشكار سازد.و آفريدگان را بندهوار بنوازد.و بانگ دعوتش را در جهان اندازد.پاداش را در گرو فرمانبردارى نهاد.و نافرمانان را به كيفر بيم داد.تا بندگان را از عقوبتبرهاند،و به بهشت كشاند.
گواهى مىدهم كه پدرم محمد بنده او و فرستاده اوست.پيش از آنكه او را بيافريند برگزيد.و پيش از پيمبرى تشريف انتخاب بخشيد و به ناميش ناميد كه مىسزيد.
و اين هنگامى بود كه آفريدگان از ديده نهان بودند.و در پس پرده بيم نگران.و در پهنه بيابان عدم سرگردان.پروردگار بزرگ پايان همه كارها را دانا بود.و بر دگرگونىهاى روزگار محيط بينا.و به سرنوشت هر چيز آشنا.محمد (ص) را بر انگيخت تا كار خود را به اتمام و آنچه را مقدر ساخته بانجام رساند.پيغمبر كه درود خدا بر او باد ديد:هر فرقهاى دينى گزيده.و هر گروه در روشنائى شعلهاى خزيده.و هر دستهاى به بتى نماز برده.و همگان ياد خدائى را كه مىشناسند از خاطر ستردهاند (11) .
پس خداى بزرگ تاريكىها را به نور محمد روشن ساخت.و دلها را از تيرگى كفر بپرداخت.و پردههائى كه بر ديدهها افتاده بود بيكسو انداخت.سپس از روى گزينش و مهربانى جوار خويش را بدو ارزانى داشت.و رنج اين جهان كه خوش نمىداشت،از دل او برداشت.و او را در جهان فرشتگان مقرب گماشت.و چتر دولتش را در همسايگى خود افراشت.و طغراى مغفرت و رضوان را بنام او نگاشت.
درود خدا و بركات او بر محمد (ص) پيمبر رحمت،امين وحى و رسالت و گزيده از آفريدگان و امتباد.سپس به مجلسيان نگريست و چنين فرمود:
شما بندگان خدا!نگاهبانان حلال و حرام،و حاملان دين و احكام،و امانتداران حق و رسانندگان آن به خلقيد.
حقى را از خدا عهده داريد.و عهدى را كه با او بستهايد پذرفتار.ما خاندان را در ميان شما بخلافت گماشت.و تاويل كتاب الله را بعهده ما گذاشت.حجتهاى آن آشكار است،و آنچه درباره ماست پديدار.و برهان آن روشن.و از تاريكى گمان بكنار.و آواى آن در گوش مايه آرام و قرار.و پيرويش راهگشاى روضه رحمت پروردگار.و شنونده آن در دو جهان رستگار. (12) دليلهاى روشن الهى را در پرتو آيتهاى آن توان ديد.و تفسير احكام واجب او را از مضمون آن بايد شنيد.حرامهاى خدا را بيان دارنده است.و حلالهاى او را رخصت دهنده.و مستحبات را نماينده.و شريعت را راهگشاينده.و اين همه را با رساترين تعبير گوينده.و با روشنترين بيان رساننده.سپس ايمان را واجب فرمود.و بدان زنگ شرك را از دلهاتان زدود (13) .
و با نماز خودپرستى را از شما دور نمود.روزه را نشان دهنده دوستى بى آميغ ساخت.و زكات را مايه افزايش روزى بى دريغ.و حج را آزماينده درجت دين.و عدالت را نمودار مرتبه يقين.و پيروى ما را مايه وفاق.و امامت ما را مانع افتراق.و دوستى (14) ما را عزت مسلمانى.و بازداشتن نفس (15) را موجب نجات،و قصاص (16) را سبب بقاء زندگانى. (17) وفاء به نذر را موجب آمرزش كرد. و تمام پرداختن پيمانه و وزن را مانع وفاء به نذر را موجب آمرزش كرد.و تمام پرداختن پيمانه و وزن را مانع از كم فروشى و كاهش.فرمود مىخوارگى نكنند تا تن و جان از پليدى پاك سازند و زنان پارسا را تهمت نزنند،تا خويشتن را سزاوار لعنت (18) نسازند.دزدى را منع كرد تا راه عفت پويند.و شرك را حرام فرمود تا باخلاص طريق يكتاپرستى جويند«پس چنانكه بايد، ترس از خدا را پيشه گيريد و جز مسلمان مميريد!»آنچه فرموده استبجا آريد و خود را از آنچه نهى كرده بازداريد كه«تنها دانايان از خدا مىترسند» (19) .
سپس گفت: مردم.چنانكه در آغاز سخن گفتم:من فاطمهام و پدرم محمد (ص) است«همانا پيمبرى از ميان شما بسوى شما آمد كه رنجشما بر او دشوار بود،و بگرويدنتان اميدوار و بر مؤمنان مهربان و غمخوار».
اگر او را بشناسيد مىبينيد او پدر من است،نه پدر زنان شما.و برادر پسر عموى من است نه مردان شما.او رسالتخود را بگوش مردم رساند.و آنانرا از عذاب الهى ترساند.فرق و پشت مشركان را بتازيانه توحيد خست.و شوكتبت و بتپرستان را درهم شكست (20) .
تا جمع كافران از هم گسيخت.صبح ايمان دميد.و نقاب از چهره حقيقت فرو كشيد.زبان پيشواى دين در مقام شد.و شياطين سخنور لال.در آن هنگام شما مردم بر كنار مغاكى از آتش بوديد خوار.و در ديده همگان بيمقدار.لقمه هر خورنده.و شكار هر درنده.و لگد كوب هر رونده.نوشيدنيتان آب گنديده و ناگوار.خوردنيتان پوست جانور و مردار.پست و ناچيز و ترسان از هجوم همسايه و همجوار.تا آنكه خدا با فرستادن پيغمبر خود،شما را از خاك ذلتبرداشت.و سرتان را باوج رفعت افراشت.
پس از آنهمه رنجها كه ديد و سختى كه كشيد.رزم آوران ماجراجو،و سركشان درنده خو.و جهودان دين بدنيا فروش،و ترسايان حقيقت نانيوش،از هر سو بر وى تاختند.و با او نرد مخالفتباختند (21) . هر گاه آتش كينه افروختند،آنرا خاموش ساخت.و گاهى كه گمراهى سر برداشت،يا مشركى دهان به ژاژ انباشت،برادرش على را در كام آنان انداخت.على (ع) باز نايستاد تا بر سر و مغز مخالفان نواخت.و كار آنان با دم شمشير بساخت.
او اين رنج را براى خدا مىكشيد.و در آن خشنودى پروردگار و رضاى پيغمبر را مىديد.و مهترى اولياى حق را مىخريد.اما در آن روزها،شما در زندگانى راحت آسوده و در بستر امن و آسايش غنوده بوديد (22) .
چون خداى تعالى همسايگى پيمبران را براى رسول خويش گزيد،دو روئى آشكار شد،و كالاى دين بى خريدار.هر گمراهى دعويدار و هر گمنامى سالار.و هر ياوه گوئى در كوى و برزن در پى گرمى بازار.شيطان از كمينگاه خود سر بر آورد و شما را بخود دعوت كرد.و ديد چه زود سخنش را شنيديد و سبك در پى او دويديد و در دام فريبش خزيديد.و بآواز او رقصيديد.
هنوز دو روزى از مرگ پيغمبرتان نگذشته و سوز سينه ما خاموش نگشته،آنچه نبايست، گرديد.و آنچه از آنتان نبود برديد.و بدعتى بزرگ پديد آورديد (23) .
به گمان خود خواستيد فتنه بر نخيزد،و خونى نريزد،اما در آتش فتنه فتاديد.و آنچه كشتيد بباد داديد.كه دوزخ جاى كافرانست.و منزلگاه بدكاران.شما كجا؟و فتنه خواباندن كجا؟دروغ مىگوئيد!و راهى جز راه حق مىپوييد!و گرنه اين كتاب خداست ميان شما!نشانههايش بى كم و كاست هويدا.و امر و نهى آن روشن و آشكارا.آيا داورى جز قرآن مىگيريد؟يا ستمكارانه گفته شيطان را مىپذيريد؟«كسيكه جز اسلام دينى پذيرد،روى رضاى پروردگار نبيند.و در آن جهان با زيانكاران نشيند» (24)
چندان درنگ نكرديد كه اين ستور سركش رام و كار نخستين تمام گردد.نوائى ديگر ساز و سخنى جز آنچه در دل داريد آغاز گرديد!مىپنداريد ما ميراثى نداريم.در تحمل اين ستم نيز بردباريم.و بر سختى اين جراحت پايداريم.
مگر به روش جاهليت مىگراييد؟و راه گمراهى مىپيماييد؟«براى مردم با ايمان چه داورى بهتر از خداى جهان»؟
اى مهاجران!اين حكم خداست كه ميراث مرا بربايند و حرمتم را نپايند؟پسر ابو قحافه!خدا گفته تو از پدر ارث برى و ميراث مرا از من ببرى.؟اين چه بدعتى است در دين مىگذاريد! مگر از داور روز رستاخيز خبر نداريد (25) .
اكنون تا ديدار آن جهان اين ستور آماده و زين بر نهاده (26) ترا ارزانى! وعدهگاه،روز رستاخيز! خواهان محمد (ص) و داور خداى عزيز!آنروز ستمكار رسوا و زيانكار و حق ستمديده برقرار خواهد شد!بزودى خواهيد ديد كه هر خبرى را جايگاهى است و هر مظلومى را پناهى.پس به روضه پدر نگريست و گفت:
رفتى و پس از تو فتنه بر پا شد كينهاى نهفته آشكار شد اين باغ خزان گرفت و بى برگشت وين جمع بهم فتاد و تنها شد (27)
اى گروه مؤمنين!اى ياوران دين!اى پشتيبانان اسلام!چرا حق مرا نمىگيريد؟چرا ديده بهم نهاده و ستمى را كه بمن مىرود مىپذيريد؟مگر نه پدرم فرمود احترام فرزند حرمت پدر است؟چه زود رنگ پذيرفتيد.و بى درنگ در غفلتخفتيد.پيش خود مىگوئيد محمد (ص) مرد،آرى مرد و جان بخدا سپرد!مصيبتى استبزرگ و اندوهى استسترگ.شكافى است كه هر دم گشايد.و هرگز بهم نيايد.فقدان او زمين را لباس ظلمت پوشاندو گزيدگان خدا را به سوك نشاند.شاخ اميد بىبر و كوهها زير و زبر شد.حرمتها تباه و حريمها بىپناه ماند.اما نچنانست كه شما اين تقدير الهى را ندانيد و از آن بىخبر مانيد.قرآن در دسترس ماستشب و روز مىخوانيد.چرا و چگونه معنى آنرا نمىدانيد؟كه پيمبران پيش از او نيز مردند و جان بخدا سپردند (28) .
محمد جز پيغمبرى نبود.پيغمبرانى پيش از او آمدند و رفتند.اگر او كشته شود يا بميرد شما بگذشته خود باز مىگرديد؟كسيكه چنين كند خدا را زيانى نمىرساند.و خدا سپاسگزاران را پاداش خواهد داد.
آوه!پسران قيله (29) پيش چشم شما ميراث پدرم ببرند!و حرمتم را ننگرند!و شما همچون بيهوشان فرياد مرا نانيوشان؟حاليكه سربازان داريد با ساز و برگ فراوان و اثاث و خانههاى آبادان (30) .
امروز شما گزيدگان خدا،پشتيبان دين،و ياوران پيغمبر و مؤمنين،و حاميان اهل بيت طاهرينيد!شمائيد كه با بتپرستان عرب در افتاديد!و برابر لشكرهاى گران ايستاديد!چند كه از ما فرمانبردار،و در راه حق پايدار بوديد،نام اسلام را بلند،و مسلمانان را ارجمند،و مشركان را تار و مار،و نظم را برقرار،و آتش جنگ را خاموش،و كافران را حلقه بندگى در گوش كرديد. اكنون پس از آنهمه زبان آورى دم فرو بستيد،و پس از پيش روى واپس نشستيد (31) آنهم برابر مردمى كه پيمان خود را گسستند.و حكم خدا را كار نبستند.«از اينان بيم مداريد،تا هستيد. از خدا بترسيد اگر حق پرستيد!»اما جز اين نيست كه به تن آسانى خو كردهايد.و به سايه امن و خوشى رختبردهايد.از دين خستهايد و از جهاد در راه خدا نشستهايد و آنچه را شنيده كار نبسته (32) بدانيد كه:
گر جمله كاينات كافر گردند بر دامن كبرياش ننشيند گرد (33)
من آنچه شرط بلاغ استبا شما گفتم.اما مىدانم خواريد و در چنگال زبونى گرفتار.چكنم كه دلم خونست؟و بازداشتن زبان شكايت،از طاقتبرون!و نيز مىگويم براى اتمام حجتبر شما مردم دون!بگيريد!اين لقمه گلوگير به شما ارزانى،و ننگ و حق شكنى و حقيقت پوشى بر شما جاودانى باد.اما شما را آسوده نگذارد تا بآتش افروخته خدا بيازارد!آتشى كه هر دم فروزد و دل و جان را بسوزد.آنچه مىكنيد خدا مىبيند.و ستمكار بزودى داند كه در كجا نشيند.من پايان كار را نگرانم و چون پدرم شما را از عذاب خدا مىترسانم.بانتظار به نشينيد تا ميوه درختى را كه كشتيد بچينيد و كيفر كارى را كه كرديد به بينيد (34) .
پىنوشتها:
1.شيطان سر از كمينگاه خويش بر آورد و شما را بخود دعوت كرد و ديد كه چه زود سخنش را شنيديد و سبك در پى او دويديد.
2.بلاغات النساء چاپ بيروت ص 23-24.
3.بلاغات النساء ص 23.
4.شرح نهج البلاغه ج 16 ص 252.
5.چاپ بيروت ص 23 چاپ نجف ص 12.چاپ قم ص 12 (كه همان افست چاپ نجف است) .
6.قاموس الرجال ج 4 ص 259.
7.ص 175 چاپ قم.
8.لقد قتلت كهلى.و ابرت اهلى.و قطعت فرعى و اجتثثت اصلى.فان يشفك هذا فقد اشتفيت (طبرى ج 7 ص 372) .
9.انى اناديك و لا اناجيك.ان اخاك من صدقك.فانظر قبل ان تتقدم.و تفكر قبل ان تندم.فان النظر قبل التقدم و التفكر قبل التندم. (عقد الفريد ج 5 ص 110-111) .
10.الحمد لله على ما انعم.و له الشكر على ما الهم.و الثناء بما قدم من عموم نعمة ابتداها.و سبوغ آلاء اسداها.و احسان منن و الاها.جم عن الاحصاء عددها.و ناى عن المجازات امدها.و تفاوت عن الادراك ابدها.
-و استنن الشكر بفضائلها.و استحمد الى الخلائق باء جزالها.و ثنى بالندب الى امثالها.و اشهد ان لا اله الا الله.كلمة جعل الاخلاص تاويلها.و ضمن القلوب موصولها.و انار فى الفكرة معقولها. الممتنع من الابصار رؤيته.و من الاوهام الاحاطة به.
11.ابتدع الاشياء لا من شىء قبلها.و احتذاها بلا مثال.لغير فائدة زادته الا اظهارا لقدرته.و تعبدا لبريته.و اعزازا لدعوته.ثم جعل الثواب على طاعته.و العقاب على معصيته.زيادة لعبادة عن نقمته.و حياشا لهم الى جنته.و اشهد ان ابى محمدا عبده و رسوله.اختاره قبل ان يجتبله.و اصطفاه قبل ان ابعثه.و سماه قبل ان استنجبه.
-اذ الخلائق بالغيوب مكنونة.و بستر الاهاويل مصونة.و بنهاية العدم مقرونة.علما من الله عز و جل بمايل الامور.و احاطة بحوادث الدهور.و معرفة بمواضع المقدور.ابتعثه الله تعالى عز و جل اتماما لامره.و عزيمة على امضاء حكمه.فراى (ص) الامم فرقا فى اديانها.عكفا على نيرانها. عابدة لاوثانها منكرة لله مع عرفانها.
12.فانار الله عز و جل بمحمد صلى الله عليه ظلمها.و فرج عن القلوب بهمها.و جلى عن الابصار غممها.ثم قبض الله نبيه صلى الله عليه قبض رافة و اختيار.رغبة بابى صلى الله عليه عن هذه الدار.موضوعا عنه العب و الاوزار محتف بالملائكة الابرار و مجاورة الملك الجبار و رضوان الرب الغفار.صلى الله على محمد نبى الرحمة.و امينه على وحيه و صفيه من الخلائق.و رضيه صلى الله عليه و سلم و رحمة الله و بركاته.ثم انتم عباد الله (تريد اهل المجلس) نصب امر الله و نهيه. و حملة دينه و وحيه.و امناء الله على انفسكم و بلغاؤه الى الامم.-زعمتم حقا لكم لله فيكم عهد، قدمه اليكم.و نحن بقية استخلفنا عليكم.و معنا كتاب الله،بينة بصائره.و آى فينا منكشفة سرائره.و برهان منجليه ظواهره.مديم البرية اسماعه.قائد الى الرضوان اتباعه مؤد الى النجاة استماعه.
13.فيه بيان حجج الله المنورة.و عزائمه المفسرة و محارمه المحذرة و تبيانه الجالية.و جمله الكافية.و فضائله المندوبة و رخصه الموهوبة.و شرائعه المكتوبة.ففرض الله الايمان تطهيرا لكم من الشرك.
14.در بعض مصادر متاخر بجاى«حب دوستى) «جهاد»آمده و مناسبتر مىنمايد.
15.صبر را كه در لغتبمعنى شكيبائى استبمعنى ديگر آن (باز داشتن نفس از هوى و هوس) گرفتهام. (رجوع به تفسير التبيان ج 1 ص 201.ذيل«و استعينوا بالصبر و الصلاة»شود) .
16.اشارت استبه آيه 179 سوره بقره.
17.و الصلاة تنزيها عن الكبر.و الصيام تثبيتا للاخلاص.و الزكاة تزييدا فى الرزق.و الحج تسلية للدين.و العدل تنسكا للقلوب.و طاعتنا نظاما.و امامتنا امنا من الفرقة.و حبنا عزا للاسلام.و الصبر منجاة.و القصاص حقنا للدماء.
18.اشارت استبه آيه 23 سوره نور«ان الذين يرمون المحصنات الغافلات المؤمنات لعنوا فى الدنيا و الآخرة و لهم عذاب عظيم».
19.و الوفاء بالنذر تعرضا للمغفرة.و توفية المكاييل و الموازين تغييرا للبخسة.و النهى عن شرب الخمر تنزيها عن الرجس.و قذف المحصنات اجتنابا للعنة.و ترك السرق ايجابا للعفة.و حرم الله عز و جل الشرك اخلاصا له بالربوبية.«فاتقوا الله حق تقاته و لا تموتن الا و انتم مسلمون- (از آيه 101 آل عمران) و اطيعوه فيما امركم به و نهاكم عنه فانه«انما يخشى الله من عباده العلماء»-سوره فاطر:آيه 28) .
20.ثم قالت:ايها الناس.انا فاطمة و ابى محمد.اقولها عودا على بدء.«لقد جاءكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رؤف رحيم».-توبه:129-فان تعرفوه تجدوه ابى دون آباتكم.و اخابن عمى دون رجالكم.فبلغ النذارة.صادعا بالرسالة.مائلا عن مدرجة المشركين.ضاربا لثبجهم،آخذا بكظمهم.يهشم الاصنام و ينكث الهام.
21.حتى هزم الجمع و ولو الدبر.و تفرى الليل عن صبحه.و اسفر الحق عن محضه.و نطق زعيم الدين.و خرستشقاشق الشياطين.و كنتم على شفا حفرة من النار.مذقة الشارب.و نهرة الطامع و قبسة العجلان.و موطا الاقدام.تشربون الطرق.و تقتاتون الورق.اذلة خاسئين. تخافون ان يتخطفكم الناس من حولكم.فانقذكم الله برسوله (ص) بعد اللتيا و التى.و بعد ما منى ببهم الرجال،و ذؤبان العرب،و مردة اهل الكتاب.
22.كلما حشوا نارا للحرب اطفاها.او نجم قرن الضلال و فغرت فاغرة من المشركين قذف باخيه فى لهواتها.فلا ينكفى حتى يطا صماخها باخمصه.و يخمد لهبها بحده.مكدودا فى ذات الله.قريبا من رسول الله.سيدا فى اولياء الله.و انتم فى بلهنية وادعون آمنون.
23.حتى اذ اختار الله لنبيه دار انبيائه،ظهرت خلة النفاق.و سمل جلباب الدين.و نطق كاظم الغاوين.و نبغ حامل الآفلين.و هدر فنيق المبطلين.فخطر فى عرصاتكم و اطلع الشيطان راسه من مغرزه،صارخا بكم.فوجدكم لدعائه مستجيبين.و للغرة فيه ملاحظين.فاستنهضكم فوجدكم خفافا.و اجمشكم فالقاكم غضابا.فوسمتم غير ابلكم و اوردتموها غير شربكم.هذا و العهد قريب.و الكلم رحيب.و الجرح لما يندمل.
24.زعمتم خوف الفتنة«الا فى الفتنة سقطوا و ان جهنم لمحيطة بالكافرين»-توبه: 49-فهيهات منكم،و انى بكم،و انى تؤفكون.و هذا كتاب الله بين اظهركم.زواجره بينة.و شواهده لائحة.و اوامره واضحة.ارغبة عنه تريدون.ام بغيره تحكمون؟بئس للظالمين بدلا.«و من يبتغ غير الاسلام دينا فلن يقبل منه و هو فى الاخرة من الخاسرين».آل عمران:85.
25.ثم لم تريثوا الاريث ان تسكن نغرتها.تشربون حسوا،و تسرون فى ارتغاء.و نصبر منكم على مثل حز المهدى.و انتم الان تزعمون ان لا ارث لنا.افحكم الجاهلية تبغون،«و من احسن من الله حكما لقوم يوقنون- (المائدة:50) ويها معشر المهاجرين.ا ابتز ارث ابى؟يا بن ابى قحافة! افى الكتاب ان ترث اباك و لا ارث ابى؟لقد جئتشيئا فريا.
26.خلافت و فدك.
27.فدونكها مخطومة مرحولة.تلقاك يوم حشرك.فنعم الحكم.الله.و الزعيم محمد.و الموعد القيامة.و عند الساعة يخسر المبطلون.و«لكل نبا مستقر و سوف تعلمون» (انعام:67) ثم انحرفت الى قبر النبى (ص) و هى تقول:
قد كان بعدك انباء و هنبثة لو كنتشاهدها لم تكثر الخطب انا فقدناك فقد الارض و ابلها واختل قومك فاشهدهم و لا تغب
28.معشر البقية.و اعضاد الملة.و حصون الاسلام.ما هذه الغميزة فى حقي؟و السنة عن ظلامتى.اما قال رسول الله (ص) المرء يحفظ فى ولده؟سرعان ما اجدبتم فاكديتم.و عجلان ذا اهالة.تقولون مات رسول الله (ص) .فخطب جليل.استوسع وهيه.و استنهز فتقه.و فقد راتقه.و اظلمت الارض لغيبته.و اكتابتخيرة الله لمصيبته.و خشعت الجبال.و اكدت الامال.و اضيع الحريم.و اذيلت الحرمة عند مماته.و تلك نازلة علينا.بها كتاب الله فى افنيتكم فى ممساكم و مصبحكم يهتف بها فى اسماعكم.و قبله حلتبانبياء الله عز و جل و رسله.
29.در بعض فرهنگهاى عربى و كتابهائى جز فرهنگ نامهها نوشتهاند قيله نام زنى است كه انصار از نژاد او هستند.ابو الفرج اصفهانى آنجا كه نسب اوس و خزرج را آورده نويسد:مادر آنان قيله دختر جفنة بن عتبة بن عمرو است.و قضاعه گويند او قيله دختر كاهل بن عذره بن سعد بوده است. (اغانى ج 3 ص 40) ليكن بايد توجه داشت كه:قيله واژهاى است جنوبى يعنى واژهاى بوده است در زبان مردم عربستان خوشبخت (يمن) .مردم يثرب (مدينه) از مهاجرانى هستند كه پس از ويرانى سد مارب و يا به سبب ديگر در اين شهر (يثرب) سكونت كردند.در دوره دوم حكومتسبائيان بر جنوب،پادشاهان اين منطقه مشاوران سياسى داشتند كه از ميان اشراف انتخاب مىشدند و آنانرا«قيل»مىگفتند بن ابر اين قيله مرادف بزرگان،اعيان،و مانند اينها است.
30.«و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل افان مات او قتل انقلبتم على اعقابكم و من ينقلب على عقبيه فلن يضر الله شيئا و سيجزى الله الشاكرين. (آل عمران:144) ايها بنى قيلة. اهضم تراث ابيه. (هاء براى سكت است) و انتم بمراى و مسمع تلبسكم الدعوة و تمثلكم الحيرة و فيكم العدد و العدة.و لكم الدار.و عندكم الجنن.
31.و انتم الان نخبة الله التى انتخبت لدينه.و انصار رسوله و اهل الاسلام.و الخيرة التى اختيرت لنا اهل البيت.فباديتم العرب.و ناهضتم الامم.و كافحتم البهم.لا نبرح نامركم و تامرون.حتى دارت لكم بنارحى الاسلام.و در حلب الانام.و خضعت نعرة الشرك.و لا باخت نيران الحرب.و هدات دعوة الهرج.و استوسق نظام الدين.فانى حرتم بعد البيان.و تكصتم بعد الاقدام.و اسررتم بعد الاعلان.
32.لقوم نكثوا ايمانهم«اتخشونهم.فالله احق ان تخشوه ان كنتم مؤمنين» (توبه:13) الا قد ارى ان اخلدتم الى الخفض.و ركنتم الى الدعة.فعجتم عن الدين.و مججتم الذى و عيتم و دسعتم الذى سوغتم.«انتكفروا انتمومن فى الارض جميعا فان الله لغنى حميد». (آيه 8 سوره ابراهيم) .
33.سعدى.
34.الا و قد قلت الذى قلته على معرفة منى بالخذلان الذى خامر صدوركم.و استشعرته قلوبكم.و لكن قلته فيضة النفس.و نفثة الغيظ.و بثة الصدر.و معذرة الحجة.فدونكموها. فاحتقبوها مدبرة الظهر.ناكبة الحق.باقية العار.موسومة بشنار الابد.موصولة بنار الله الموقدة. التى تطلع على الافئدة.فبعين الله ما تفعلون«و سيعلم الذين ظلموا اى منقلب ينقلبون» (الشعراء:227) و انا ابنة نذير لكم بين يدى عذاب الله.فاعملوا انا عاملون و انتظروا انا منتظرون.
--------------------------------------------------------------------------------
زندگانى فاطمه زهرا(س)، دكترسيد جعفر شهيدى
