چگونه زیستن و معاشرت كردن با همسر و فرزندان و سامان بخشی به امور خانه و زندگی كه در حیات طیبه حضرت زهرا(س) بود، به عنوان «الگوی خانواده ها» خانه و خانواده او را به عنوان یك «خانواده الگو» مطرح ساخته است.
آن حضرت، آیین خانه داری و همسرداری را به خوبی مراعات می كرد. در زندگی واقعا شریك و همراه و هم راز همسرش امیرمؤمنان(ع) بود.
گاهی در خانه، به علت وضعیت دوران و شرایط تنگنای اقتصادی حاكم بر مسلمانان و آن حضرت غذایی نبود و كودكان و خود آن بانو گرسنه بودند، اما فاطمه زهرا(س) چیزی به حضرت علی(ع) نمی گفت و از او درخواستی نمی كرد؛ حتی به پیامبر خدا هم در این مورد سخنی نمی گفت.
بیم آن داشت كه همسرش نتواند خواسته او را برآورد و تأمین كند و شرمنده شود.
تا این حد مراعات مالی شوهر و پرهیز از «درخواست»، تنها از آن حضرت برمی آمد كه همسر و همتای كسی همچون علی(ع) است.
مشاركت در كارهای خانه، جلوه دیگری از رفتار آن خانواده الگو بود. گاهی در اثر كار بسیار، دست هایش تاول می زد، لباس هایش غبارآلود می شد و بر لبانش دود و خاكستر می نشست.
كارها بین حضرت علی(ع) و فاطمه(س) تقسیم شده بود. آوردن آب و تهیه هیزم و كارهای خارج از خانه، برعهده علی(ع) بود و درست كردن آرد و خمیر و پختن نان و وصله زدن لباس و كارهای داخل خانه با فاطمه(س) بود. حضرت زهرا(س) از اینگونه تقسیم كار، بسیار خرسند بود؛ چرا كه از برخورد و روبه رو شدن با نامحرمان در بیرون، دورتر بود. این نكته، درسی برای تقویت عفاف و پاكی زنان ما در جامعه اسلامی است.

شخصیت بخشی به فرزندان
در سیره عملی حضرت زهرا(س) توجه به شخصیت بخشی فرزندان و ایجاد اعتماد به نفس در آنها كاملاً مشهود است. از جمله ابزارهایی كه روح اعتماد به نفس و مشكل ستیزی را در كودك زنده نگه می دارد، مسابقه و رقابت های سازنده است. رو به رو ساختن كودكان با مشكلات و فراهم نمودن امكان رقابت برای آنها موجب بالا رفتن حس اعتماد می گردد. این مسئله به قدری ارزشمند و سرنوشت ساز است كه اولیا كودك باید برای آن برنامه ریزی كنند.
حضرت زهرا(س) برای ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان خود آنها را وادار و تشویق به مسابقه و ورزش می كرد.
از جمله نمونه های دیگر؛ روحیه شادابی و نشاط و محبت در بین افراد خانواده است. افراد خمود و پژمرده از كارایی لازم و مفید در امور اقتصادی و غیر اقتصادی برخوردار نمی باشند. افزایش كارایی، موجب كاهش هزینه های تولید و در نتیجه سود افزوده و بهره وری اقتصادی بیشتر می شود.
از منظر اسلام، نفع شخصی و مطلوبیت فرد به تنهایی مطرح نیست، بلكه سهم هر یك از افراد جامعه در ضرر و منفعت كل جامعه اثرگذار است. ایثار، پشتكار، گذشت، درستی و راستی و دیگر فضائل و ارزش های فردی شاكله اجتماع را سالم و پرثمر می سازد.(1)

محبت و مهروزی به فرزندان
دانشمندان علوم تربیتی می گویند: كودكان در تمام دوران كودكی به محبت و اظهار علاقه نیازمندند. كودك می خواهد پدر و مادر او را دوست داشته باشند و نسبت به او اظهار علاقه كنند. كودك چندان توجهی به لباس، خوراك و محل زندگی ندارد اما به این موضوع توجه دارد كه آیا او را دوست دارند یا نه؟
درس محبت در خانه حضرت زهرا(س) به طور كامل ارائه می شد و آن حضرت كه خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا(ص) سیراب شده و قلبش كانون محبت به همسر و فرزندانش بود در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شكل انجام می داد.
سلمان فارسی می گوید: روزی حضرت فاطمه زهرا(س) را دیدم، كه مشغول آسیاب كردن غله است. فرزندش حسین(ع) به گریه افتاد و بیتابی می كرد. عرض كردم: برای كمك به شما، غله را آسیاب كنم یا بچه را آرام نمایم؟ حضرت فرمود: من به آرام كردن فرزند اولی هستم. شما آسیاب را بچرخانید.(2)

خوب شوهرداری كردن
برای زن بزرگترین موفقیت و ارزش این است كه در شئون گوناگون زندگی، خشنودی همسرش را به دست آورد و از هر گونه عملی كه موجب ناراحتی شوهر می گردد پرهیز نماید. حضرت علی(ع) می فرمایند: «جهاد زن، خوب شوهرداری است» زن برای اینكه بتواند در این جهاد پیروزمند باشد باید تمام سعی و تلاش خود را بكار گیرد تا خانه را محل آرامش مرد قرار دهد.
شوهرداری حضرت زهرای مرضیه(س) بهترین الگو برای زنان مسلمان است. رفتار حضرت زهرا(س) با شوهر در عالی ترین مرحله صفا و مهربانی بود. نه تنها هرگز خاطر شوهر را نرنجاند بلكه یاوری مهربان برای او بود.
حضرت علی(ع) می فرمایند: «سوگند به خدا، من زهرا(س) را تا آن زمان كه خداوند او را به سوی خود برد، خشمگین نساختم و در هیچ كاری موجب ناخشنودی او نشدم. او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نكرد و عملی از او سر نزد تا باعث ناخشنودی من شود.»(3)
و همچنین نقل است كه امام علی(ع) فرمود:
«هرگاه به چهره او «زهرا(س)» نگاه می كردم هر گونه غم و اندوه از من برطرف می شد.»(4)
پس از ماجرای تلخ سقیفه، سران سقیفه برای جلب افكار عمومی مردم به فكر چاره افتادند تا به گونه ای كه از حضرت زهرا(س) دلجویی نمایند كه اجازه ملاقات می خواستند. اما فاطمه زهرا(س) هر گونه پیشنهادی را رد می نمود و موضع اعتراض و سكوت و بیزاری را ادامه می داد.
روزی امام علی(ع) وارد منزل شد و فرمود: فاطمه جان خلیفه و عمر در پشت درب منزل، منتظر اجازه ورود می باشند، تا نظر شما چه باشد. حضرت زهرا(س) فرمودند: «علی جان خانه، خانه توست و من همسر تو می باشم هر آنچه می خواهی انجام ده.»(5)

تفاهم در زندگی مشترك
امیرالمؤمنین علی(ع) می فرماید: «به خدا سوگند (در سراسر زندگی مشترك با فاطمه(س) تا آنگاه كه خدای عزیز و جلیل او را قبض روح فرمود هرگز او را خشمگین نساختم و بر هیچ كاری او را اكراه و اجبار نكردم، و او نیز مرا هرگز خشمگین نساخت و نافرمانی من نكرد؛ هر وقت به او نگاه می كردم رنج ها و اندوه هایم برطرف می شد.»(6)

دعا در حق دیگران
امام مجتبی(ع) نقل فرموده اند كه: «مادرم فاطمه(س) را دیدم شب جمعه در محراب خود به عبادت برخاسته است و تا نمایان شدن سپیده صبح در عبادت و ركوع و سجود می بود، و می شنیدم كه برای مؤمنین و مؤمنات دعا می فرمود و آنان را نام می برد و برایشان دعا می كرد، و برای خود هیچ دعا نمی كرد، به او گفتم: مادر! چرا همان طوری كه برای دیگران دعا می فرمایی برای خودت دعا نمی كنی؟»
فرمود: «پسرم، ابتدا همسایه سپس خانه خود.»(7)

تشویق فرزندان به فراگیری علم
حضرت زهرا(س) از همان آغاز كودكی فرزندانش، عبادت خدای تعالی را در روح و روان آنها تثبیت كرد و خوی پرستش خدای یكتا را در فطرت لطیف آنها سرشت و از همان آغاز به آنها علم آموخت و آنها را برای كسب معارف و تشویق در فراگیری، آماده می كرد، به عنوان مثال به فرزندش حسن(ع) كه هفت ساله بود می فرمود: «به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو كن.»(8)

مقام ایثار و گذشت
شیعه و سنی نقل كرده اند، امیرمؤمنان و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین(ع) و خادمه آنان «فضه» طبق نذری كه كرده بودند سه روز، روزه گرفتند.
شب اول هنگام افطار فقیری در زد، حضرت علی(ع) افطار خود را به او داد. سایرین نیز به او اقتدا كرده و افطار خود را به فقیر دادند و با آب افطار كردند. شب دوم یتیمی در زد و باز افطار خود را به او دادند. شب سوم نیز اسیری آمد و چیزی طلبید، این بار نیز افطار خود را به او دادند.
آنگاه از سوی خدای متعال سوره «هل آتی علی الانسان» نازل شد(9) و در آن آیه «و یطعمون الطعام علی حبه مسكینا و یتیما و اسیرا» اشاره به ایثار و انفاق آن بزرگواران دارد.(10)
تفسیر این داستان را در تفاسیر شیعه و سنی و از جمله در تفسیر معروف «كشاف» تألیف عالم و مفسر بزرگ سنی «جاراللّه زمخشری» می توان یافت.

تقسیم كار منزل با همسر
امام صادق(ع) می فرماید: «... علی(ع) آب و هیزم می آورد و حضرت فاطمه آرد می كرد و خمیر می ساخت و نان می پخت و لباس ها را وصله می زد، و آن بانوی گرامی از زیباترین مردم بود و گونه های مطهرش از زیبایی مثل گل بود. درود خدا بر او و پدر و فرزندانش باد.»(11)
امام علی(ع) فرموده است: «فاطمه به قدری با مشك آبكشی كرد تا بر سینه اش اثر گذاشت، و به قدری با آسیاب دستی آرد كرد تا دست هایش مجروح شد و آنقدر خانه روبی كرد و برای پخت و پز آتش زیر دیگ نهاد كه لباس هایش گردآلود و دودی گردید؛ و در این امور زحمت و رنج بسیار به او می رسید ...»(12)

پیامبر(ص) به فاطمه(س) كمك می كند.
رسول خدا(س) به منزل حضرت علی وارد شد، او را دید كه همراه فاطمه(س) مشغول آسیاب كردن هستند، پیامبر فرمودند: «كدامیك خسته تر هستید؟»

حضرت علی عرض كرد: «فاطمه ای رسول خدا!»
پیامبر(ص) به فاطمه(س) فرمودند: «دخترم برخیز» و فاطمه برخاست و پیامبر(ص) به جای او نشست و با علی(ع) در آرد كردن دانه ها یاری فرمود.(13)
بنابراین احترام به همسر و رعایت حقوق همسر و همسردوستی و فرزنددوستی و سختكوش در كار خانه و تبدیل خانه به مدرسه و تبدیل بخشی از خانه به مسجد و عبادتگاه و برنامه ریزی در كار خانه و رعایت حق خدمتكار و آموزش قرآن و اخلاق به خدمتكار از ویژگی های حضرت زهرا(س) بود چنان كه تبدیل خانه به سنگر جهاد و مبارزه بر علیه ستمگران و دفاع از ولایت را در راستای وظایف خویش می دانست، همچنین توجه به دعا در حق همسایه و قانع بودن به خانه اجاره ای در اول زندگی و ایجاد روحیه عبادت و انفاق گروهی و خانوادگی در بین اعضا و و رعایت تفاهم با همسر و قبول مسئولیت شخصی در تربیت فرزندان و تقسیم كار در امور خانه و مشورت در امور و بردباری و تحمل فقر خانوادگی و مشكلات خانوادگی و فرمان پذیری از همسر از اخلاق و روحیات خاص حضرت زهرا(س) بود حتی رسیدن به انواع موفقیت های خانوادگی و سرودن شعر برای شوهر و فرزندان و پدر. نیز از اخلاق خانوادگی حضرت زهرا(س) می باشد.

 
پی نوشت ها:

1. ر.ك؛ نهج الحیاه، ص45.
2. حسینی شاهرودی، سیدمحمد، الگوهای رفتاری حضرت زهرا(س)، تربیت فرزند، ص 14.
3. همان، ص16.
4. حسینی، سیدعلی، كرامات و مقامات عرفانی حضرت زهرا(س)، ص44.
5. دشتی، محمد، فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهرا(س)، ص13.
6. بحار، ج43، ص134، كشف الغمه، ج1، ص492، بیت الاحزان، ص37.
7. كشف الغمه، ج2، ص25 و 26، بحار، ج43، ص81 و 82، منتهی الامال، ص161، بیت الاحزان، ص22.
8. محمدی اشتهاردی، محمد، نگاهی بر زندگی حضرت فاطمه(س) ص64.
9. امالی صدوق، ص216 و 212، كشف الغمه، ج1، ص413 و 417.
10. مناقب شهر آشوب، ج3، ص147 و 148، منتهی الامال، ص68 در ذكر وقایع سال دوم.
11. روضه الكافی، (چاپ اسلامیه تهران)، ص165.
12. بحار، ج43 و 42 و 82، بیت الاحزان، ص23.
13. بحار، ج43، ص50 و 51، بیت الاحزان، ص21.