محمود اكبرى
مقدمه:
تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردى و چه اجتماعى، مشمول حكمى از احكام شرعى مىباشد و تمام موضوعاتى كه به گونهاى با رفتار آدمى ارتباط پيدا مىكند، در فقه اسلامى داراى قانون و مقرراتى است . عزادارى سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام و امامان معصوم عليهم السلام نيز همچون ساير اعمال انسان داراى احكامى است كه در اين مختصر بدان مىپردازيم .
لازم به ذكر است كه براى جمع آورى اين احكام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقليد و عالمان بزرگوار تا آنجا كه مقدور بوده ستسود بردهايم و از آنجا كه دررسالههاى عمليه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزادارى در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده كردهايم .
احكام عزادارى
امام خمينى رحمه الله:
«عزادارى براى سيدالشهداء از افضل قربات و مايه تقويت روح ايمان و شهامت اسلامى و ايثار و فداكارى و شجاعت در مسلمين است .» (1)
سؤال: آيا بر پا كردن مراسم عزادارى [توسط زن] بدون اذن شوهر جايز مىباشد؟
آيت الله نورى همدانى: در صورتى كه از اموال شوهر باشد جايز نيست . (2)
سؤال: گاهى برخى از دستهها كه وارد مسجد مىشوند، با كفش وارد مىشوند، كه نوعى بى احترامى به مسجد محسوب مىشود، لطفا بفرمائيد كه اين مسئله چه حكمى دارد؟
آيت الله نورى همدانى: اگر موجب هتك شود اشكال دارد . (3)
سؤال: در مورد زنجير زنى كه منجر به سياه شدن يا مجروح شدن بدن مىشود و همچنين غالبا پشت پيراهن افراد باز است و بيشتر درخيابان و معابر عمومى ظاهر مىشوند، نظر شما چيست؟
امام خمينى رحمه الله: مانعى ندارد، مگر اينكه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4)
سؤال: آيا برهنه شدن مردان با حضور زنان براى عزادارى عيب دارد يا خير؟
آيت الله فاضل لنكرانى: مانعى ندارد و زنها نبايد به بدن مرد اجنبى نظر كنند . (5)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحى و سخنرانى مىكنند و صداى آنها به گوش مردان رهگذر مىرسد . آيا اين عمل جايز است؟
آيت الله فاضل لنكرانى: شنيدن صداى ايشان اگر در معرض ريبه و التذاذ نباشد حرام نيست . (6)
سؤال: سينه زدن با تيغ و يا زنجير زدن با زنجيرى كه داراى چاقو و يا تيغ مىباشد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون مىشود چه حكمى دارد؟
آيت الله مكارى شيرازى: كيفيت عزادارى بايد چنان باشد كه بهانهاى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7)
احكام علامت
سؤال: بسيارى از تكايا در ايام عزاداريهاى مذهبى، اقدام به حمل «علاماتى» مىكنند كه به قيمت گزافى خريده شده و حمل آن نيز موجب اشكال است . اين وسائل از نظر شرعى چه حكمى دارند؟
امام خمينى رحمه الله: اشكال ندارد . (8 )
سؤال: حكم علمهايى كه در مراسم عزادارى امام حسين عليه السلام از آنها استفاده مىشود و بعضى داراى نقش و نگارهايى نيز هستند چيست؟
آيت الله فاضل لنكرانى: استفاده از آنها در عزادارى جايز است . (9)
سؤال: آيا جايز است پارچه و دستمالهايى را كه در ايام محرم بر روى علم مىبندند بفروش برسانند و در عزادارى و تعمير حسينيه مصرف كنند؟
آيت الله فاضل لنكرانى: اگر در مراسم عزادارى محل حاجت نباشد و زايد بر متعارف باشد، مىتوانند بفروشند و به مصارف عزادارى و احتياجات حسينيهها برسانند . (10)
احكام تعزيه و شبيه خوانى
امام خمينى رحمه الله: تعزيه و شبيه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشكال ندارد ولى بهتر ستبه جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا كنند . (11)
سؤال: آيا تعزيه و شبيه خوانى در مراسم عزادارى جايز است؟
آيت الله فاضل لنكرانى: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعى ندارد . (12)
آيت الله گلپايگانى رحمه الله: اگر تعزيه خوانى مشتمل بر استعمال آلات موسيقى نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشكال ندارد . (13)
سؤال: آيا تشبه به اهل بيت عليهم السلام در نمايش و تعزيه و غير آن جايز است؟
امام خمينى رحمه الله: با مراعات احترام آنان جايز است . (14)
آيت الله فاضل لنكرانى و آيت الله صافى گلپايگانى: در صورتى كه مستلزم اهانت نباشد مانعى ندارد . (15)
آيت الله علوى گرگانى: اگر تعزيه و شبيه خوانى موجب هتك حرمتبه ساحت مقدس بزرگان دين شود، بايد اجتناب شود . (16)
احكام استفاده از لباس سياه
سؤال: آيا پوشيدن لباس سياه در عزادارى امام حسين عليه السلام جايز است و آيا رجحان دارد؟
آيت الله فاضل لنكرانى: پوشيدن لباس سياه در عزاى امام حسين عليه السلام و ديگر ائمه عليهم السلام چون از مصاديق تعظيم شعائر است، واجد رجحان شرعى مىباشد و عملا بزرگانى چون مرحوم آيت الله بروجردى در روز عاشورا از قباى سياه استفاده مىكردند . (17)
آيت الله صافى گلپايگانى و آيت الله نورى همدانى: پوشيدن لباس سياه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصيبت امام حسين عليه السلام و ائمه عليهم السلام رجحان دارد . (18)
سؤال: آيا نماز خواندن با لباس سياه بر عزاداران امام حسين عليه السلام مكروه است؟
آيت الله صافى گلپايگانى: چون لباس سياه علامت عزاداران سيدالشهداء است و عزادارى آن حضرت كمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نيز مكروه نمىباشد . (19)
احكام قمه زدن
علامه امين عاملى: «قمه زنى و اعمالى ديگر از اين قبيل در مراسم عزادارى حسينى به حكم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، كه نه سود دنيوى دارد و نه اجر اخروى، ايذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل اين عمل، شيعه اهل بيت را در انظار ديگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد مىكنند . شكى نيست كه اين اعمال ناشى از وساوس شياطين بوده و موجب رضايتخدا و پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت اطهار عليهم السلام نيست .» (20)
آيت الله حكيم رحمه الله: مرحوم آيت الله حكيم رحمه الله جواز قمه زنى را مقيد به چهار شرط نموده است:
1- خوف ضرر وجود نداشته باشد .
2- عزادارى بر آن صدق كند .
3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .
4- عداوت و دشمنى ديگران را ايجاد نكند . (21)
سؤال: قمه زدن در عزادارى امام حسين عليه السلام چه حكمى دارد؟
امام خمينى رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولى در اين زمان اين عمل نشود . (22)
مقام معظم رهبرى: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و يا مستلزم خوف خطر جان يا ضرر معتنى به باشد، جايز نيست . (23)
آيت الله جوادى آملى: چيزى كه مايه وهن اسلام و مايه هتك حرمت عزاداراى است جايز نيست، انتظار مىرود از قمه زنى و مانند آن پرهيز شود . (24)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداريها موجب مرگ كسى شد، آيا اين عمل خودكشى و گناه محسوب مىشود؟
مقام معظم رهبرى: اگر با خوف خطر جان اقدام كرده باشد، حكم انتحار دارد . (25)
سؤال: آيا قمه زنى جايز است؟ چنانچه در اين خصوص نذرى وجود داشته باشد وظيفه چيست؟
آيت الله فاضل لنكرانى: با توجه به اينكه ايران اسلامى به عنوان ام القراى جهان اسلام شناخته مىشود، و اعمال و رفتار ملت ايران به عنوان الگو و بيانگر اسلام است، بايد با سوگوارى و عزادارى امام حسين عليه السلام به گونهاى عمل شود كه موجب گرايش بيشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشى ندارد بلكه به علت عدم قابليت پذيرش و نداشتن هيچگونه توجيه قابل فهم مخالفين، نتيجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم استشيعيان از آن خوددارى كنند . و چنانچه در اين مورد نذرى وجود داشته باشد نذرصحيح نيست . (26)
آيت الله نورى همدانى: اشكال دارد . (27)
احكام موسيقى
مرحوم شيخ انصارى در مكاسب محرمه در پاسخ به كسانى كه مىگويند غنا مىتواند زمينه گريه كردن را فراهم نمايد، مىفرمايد: چنين شيوهاى نمىتواند مقدمه مستحب يا مباح قرار گيرد و بايد به عموم ادله حرمت غنا تمسك نمود . (28)
مرحوم حاج شيخ عباس قمى رحمه الله در منتهى الآمال مىفرمايد: عزاداران امام حسين عليه السلام بر وجهى سلوك كنند كه زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبيل غنا كه غالبا نوحهها خالى از آن نيست و حكايات ضعيفه مظنونة الكذب احتراز نمايند و شيطان را در اين عبادت بزرگ راه ندهند . (29)
سؤال: در راديو مدح ائمه طاهرين عليهم السلام با واقعه كربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب مىخوانند . آيا استماعش جايز استيا خير؟
امام خمينى رحمه الله: اگر غنا و موسيقى نباشد مانع ندارد . (30)
سؤال: هيئتهاى نوازنده و كسانى كه درمراسم تشييع جنازه شهداء موزيك عزا مىزنند، از لحاظ شرعى چه حكمى دارد؟ و آيا خريد و فروش آن لوازم حرام استيا خير؟
امام خمينى رحمه الله: خريد و فروش آلات لهو حرام است و موسيقى مطرب جايز نيست و صداهاى مشكوك مانع ندارد . (31)
سؤال: آيا زدن طبل و شيپور در تعزيه حضرت سيدالشهداء عليه السلام جايز استيانه؟
امام خمينى رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32)
سؤال: آيا در عزادارى سيدالشهداء استفاده از طبل و دهل جايز است؟
آيت الله فاضل لنكرانى: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولى طبل و دهل و امثال آن جزء اين آلات نيست . (33)
احكام عاشورا
1- روزه روز عاشورا و روزى كه انسان شك دارد روز عرفه استيا عيد قربان مكروه است . در روايت آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: بنى اميه نذر كردند كه اگر موفق به قتل امام حسين عليه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگيرند و مبارك بشمارند و روزه بگيرند و روزه در آن روز سنت آل اميه است، لذا ائمه اطهار عليهم السلام به جهت مخالفتبا اين طايفه تبهكار و عدم هماهنگى با آنان، روزه عاشورا را نهى كردند . (34)
2- در روز عاشورا مستحب است كه انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشاميدن خوددارى كند . (35)
3- بسيار مناسب است كه در روز عاشورا كار و كسب تعطيل شود، مگر در حد ضرورت .
امام رضا عليه السلام فرمود: «من ترك السعى فى حوائجه يوم عاشورا قضى الله له حوائج الدنيا و الاخرة; (36) كسى كه كار و تلاش براى برآوردن حوائجخود را در روز عاشورا ترك كند، خداوند نيازهاى دنيا و آخرت او را برطرف مىسازد .»
سؤال: در ايام سوگوارى امام حسين عليه السلام نماز مقدم استيا عزادارى؟
آيت الله فاضل لنكرانى: بهتر آن است كه نماز را مقدم دارند، همانطور كه امام حسين عليه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه كردند . (37)
پىنوشتها:
1) استفتائات امام خمينى، ج2، ص 28 و استفتائات جديد آيت الله مكارم،
ج1، ص 158 . 2) هزار و يك مسئله، آيت الله نورى همدانى، ج2، ص 180 .
3) هزار و يك مسئله فقهى، ج2، ص 40 .
4) استفتائات امام خمينى، ج3، ص 580 .
5) جامع المسائل، ج1، ص 619، س 2162 .
6) همان، ص 625، س 2183 .
7) استفتائات جديد، ج1، ص 158، س 57 .
8) استفتائات امام خمينى رحمه الله، ج2، ص 28، س 72 .
9) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2173 .
10) همان، س 2179 .
11) استفتائات امام خمينى رحمه الله، ج2، ص 28، س 71 و ج3، س44 و 40 و 47 و 33 .
12) جامع المسائل، ج1، س 2165 .
13) مجمع المسائل، ج1، ص 559، س 77 .
14) احكام خانواده، عبدالرحيم موگهى، طبق فتواى امام خمينى رحمه الله، ص 336 .
15) جامع المسائل، آيت الله فاضل لنكرانى، ج1، س 2166 و جامع الاحكام، آيت الله صافى، ج2، ص 132 .
16) اجوبة المسائل، ص 365 .
17) جامع المسائل، ج1، ص 621، س 2170
18) جامع الاحكام، آيت الله صافى، ج2 ، ص 130، س 1590; هزار و يك مسئله، آيت الله نورى همدانى، ج 2، ص 180، س 602 .
19) جامع الاحكام، ج2، ص 130، س 1591 .
20) اعيان الشيعه، ج10، ص 363 .
21) فتاوى العلماء والاعلام فى تشجيع الشعائر الحسينيه .
22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س38 .
23) بيانات رهبرى و استفتائات آيات عظام پيرامون عزادارى عاشورا، ص 35 .
24) همان، ص 42 .
25) همان، ص 35 .
26) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2172 .
27) هزار و يك مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .
28) مكاسب محرمه، رحلى، ص 39 .
29) منتهى الامال، ج1، ص 468، آخر زندگى امام حسين عليه السلام .
30) استفتائات امام خمينى رحمه الله، ج2، ص 16، س 36 .
31) همان، ص 18 .
32) همان، ج3، ص 583، س 45 .
33) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2174 .
34) تحرير الوسيله، ج1; جواهر، ج7، ص 107 .
35) توضيح المسائل مراجع، ج1، ص 906 .
36) عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق، ص 268 .
37) جامع المسائل، ج1، ص 623 .
