از ويژگي هاي معاشرت جوانان، پديد آمدن شرايطي است که آنان و دوستانشان بيش از سايرين در حالات و روحيات يکديگر، کنجکاو و دقيق شده، موشکافانه عيب ها و ايراد هاي طرف مقابل را مورد توجه قرار مي دهند. چنان چه اين روند به بازگو کردن مسائل مورد نظر و عيب جويي يکي از ديگري منجر شود. شادکامي را از صحنه ارتباطات انساني، به بيرون مي راند و جوي آکنده از خصومت و بدبيني بر فضاي ارتباطي آن ها حکم فرما مي شود. بزرگ منشي و گذشت از يک سوي و طبيعت حساس و زود رنج جوان، ما را ملزم مي کند که چشم پوشي از موارد جزيي را سرلوحه مناسبات خود با جوانان قرار دهيم، همان گونه که علاقه منديم ديگران، نسبت به ما چنين رفتاري داشته و عيب هاي جزئي ما را ناديده بگيرند، متقابلا نسبت به نوجوانان و جوانان، اين گونه باشيم.
نکته بسيار زيبايي در يکي از فرمايشات حضرت علي ـ عليه السلام ـ آمده است که فرمودند: «با چشم پوشي از چيزهاي کوچک، خود را بزرگ کنيد و بر قدر و منزلت خويش بيفزاييد.»[1]
در صورتي که موارد مذکور، غير قابل چشم پوشي بوده و از حدود مسايل جزئي فراتري رود، در آن صورت لازم است از شيوه هاي تذکر دوستانه، انتقاد سالم و اصلاح رفتار به مناسبت و اقتضاي موقعيت، استفاده نمود.
يکي از انديشمندان، انتقاد را به جراحي روح و روان آدمي تشبيه کرده است و احتمالاً منظور او، نشان دادن اهميت و حساسيت روش انتقاد مي باشد. انتقاد را معمولاً به دو نوع سالم و سازنده و مخرب، تفکيک مي کنند. در شيوه انتقاد سالم و سازنده، نه تنها آسيبي بر شخصيت فرد وارد نمي شود، بکله علاوه بر آن موجب جلب و گسترش اعتماد متقابل شده و بر استحکام پايه هاي دوستي و روابط متقابل مي افزايد و در مقابل انتقاد مخرب و ويرانگر، علاوه بر جريحه دار شدن احساسات فرد، روابط گرم و دوستانه از صحنه زندگي به کناري رفته و خصومت و برودت عاطفي به جاي آن، تکيه مي زند.
روش هاي انتقاد سالم از جوان
 برخي راه کارهاي موثر در به کارگيري از شيوه انتقاد نسبت به جوانان در ذيل، پيشنهاد مي شود:
1. انتقاد سازنده، هميشه با بيان يکي از جنبه هاي مثبت جوان آغاز شده و با جلب اطمينان وي، موضوع اصلي مورد انتقاد طرح مي شود. به کارگيري چنين روشي، موجب مي شود که شنونده، مقاومت کمتري در پذيرش انتقاد از خود، نشان دهد.
2. انتقاد سالم، در قالب جملات و عبارات غير مستقيم مطرح مي شود و جنبه محکوميت، آمرانه و تحريک آميز ندارد؛ مثلا با اين عناوين مي توان، انتقاد را به عملي سازنده مبدل نمود: «آيا بهتر نبود؟»، «آيا صلاح مي داني»؟ و...
3. انتقاد سازنده، در خلوت و در غياب ديگران، نسبت به جوان، انجام مي شود. در غير اين صورت، جوان، امنيت روحي خود را در معرض تهديد و مخاطره مي بيند و در صدد مقابله به مثل برخواهد آمد. حضرت امام صادق ـ عليه السلام ـ در ضمن يکي از بيانات ارزشمندشان مي فرمايند:
«اگر انتقاد از دوستت را در حضور ديگران انجام دادي، او را خوار و ذليل کرده اي و اگر انتقاد از او را در تنهايي به عمل آوردي، او را عزت بخشيده اي.»
4. در هر نشست انتقادي، طرح بيش از يک موضوع، جايز نيست. اگر از همه جهات، جوان را مورد انتقاد قرار دهيم، او را عليه خود برانگيخته ايم و در نهايت، نتيجه اي عايد نخواهد شد.
5. چنانچه در مراحل اوليه. انتقاد به صورت ايما و اشاره انجام شود به لحاظ رعايت حسن ادب و دوستي، بر تفاهم موجود ميان جوانان و اطرافيانشان، خواهد افزود.
6. در ضمن انتقاد ملايم از جوان، فرصت کافي براي اظهار نظر و گفتگو براي وي بايد در نظر گرفت و مطالب پيشنهادي وي را با استفاده از «هنر خوب شنيدن» و «فن گوش کردن فعال» بايد مورد قرار داد.
7. در صورت پذيرش انتقاد به وسيله جوان، بايد فرصت مناسب براي تغيير و اصلاح رفتار به وي داده شود، زيرا نمي توان انتظار داشت حتي در صورت قبول مورد انتقادي، به طور دفعي و ناگهاني، موفق به تغيير رفتار شود. همانگونه که تشکيل رفتار، امري تدريجي و مشمول گذشت زمان است، تغيير آن نيز احتياج به فرصت مطلوب دارد.
8. انتقاد سازنده بايد با انگيزه اي خيرخواهانه و لحني دوستانه و مشفقانه انجام شود تا بهترين تأثير را بر جاي گذارد.
9. در انتقاد از جوانان، بايد ظرفيت رواني آنان در نظر گرفته شود و متناسب با ميزان حساسيت روحي و نوع شخصيت آنها، انتقاد نمود. و گرنه بيش از آن چه که مي خواهيم اصلاح رفتار کنيم، ناخواسته تخريب کرده ايم.
10. ترتيب دادن محافل بحث و انتقاد جوان در مراکز فرهنگي و نيز در رسانه هاي گروهي و مورد بحث قرار دادن شيوه ها و رويکرد هاي انتقاد سالم و سازنده و ارائه نمونه هاي عملي از انتقاد مفيد و بهره گيري از نظرات کارشناسان و جوانان، زمينه طرح انتقاد موثر و پذيرش آن را فراهم مي آورد.
 
[1]. تحف العقول، ص 224.
محمد رضا شريفي - جوان و نيروي چهارم زندگي