آسان بودن نماز براي خاشعان
و استعينوا بالصّبر و الصّلوة و انّها لكبيرة الاّ علي الخاشعين.
در زندگي از صبر و نماز كمك گيريد هر چند نماز كار مشكلي است مگر براي فروتن‌ها. « بقره ، 45»
استعانت از دو نيرو صبر و نماز
ـ‌‌ براي پيشرفت و پيروزي بر مشكلات دو پايه اساسي لازم است، كه يكي در درون وجود مي‌بايست باشد و آن ورزيدگي خاصّ انسان است،‌و ديگري تكيه‌گاه نيرومندي كه هر آن از آن مدد گرفته شود و خيلي روشن است كه هنگام بروز سختي‌ها انسان احتياج به نيروي بيشتري دارد و بايد با اتكاء به نيروي بزرگتر و مبدء لايزالي خود را تقويت كند تا به كمك او قادر به حل مشكلات باشد.
ـ‌ در اين آيه همان طور كه مشاهده مي‌شود به اين دو اصل اساسي اشاره شده كه مي‌بايست از اين دو نيرو استعانت جست.
يكي (صبر) كه در روايات فراواني از آن تعبير به (روزه) شده كه در پرتو آن ورزيدگي مخصوص و چيرگي بر خواسته‌هاي درون به وجود مي‌آيد و ديگري نماز كه وسيله ارتباط انسان با خدا است كه در هر آن از او مدد بگيرد. در حقيقت نماز وسيله ارتباطي، با آن تكيه‌گاه نيرومند مي‌باشد.
استعانت از نماز و صبر براي چه كساني ممكن است؟
ـ استعانت از نماز و صبر براي پيروزي بر خواسته‌ها و اميال و شهوات، براي كساني ممكن است كه از پروردگار مي‌ترسند و مي‌دانند بازاء از دست دادن مقام‌هاي ظاهري مقامي بالاتر در انتظار آنان است، آنها كه مي‌دانند پس از مرگ به لقاي پروردگار بزرگ مي‌رسند و از نعمت‌هاي بي‌پايان او بهره‌مند مي‌‌گردند پيروزي بر اميال و خواسته‌ها با تكيه بر نماز و صبر براي آنها آسان مي‌باشد ولي بر كساني كه چنين عقيده‌اي ندارند، بسيار سخت و مشكل خواهد بود.[1]
ـ استعانت يعني، مدد جستن و آن در جايي است كه انسان به تنهايي نتواند از عهده مشكلات و حوادث برآيد، و چون در واقع مددكاري جز خدا نيست.
ـ بنابراين مدد و كمك در برابر مشكلات عبارت است از ثبات و مقاومت و اتصال و توجّه به ذات قدس پروردگار، و اين همان، صبر و نماز است.
ـ و در حقيقت اين دو بهترين وسيله براي اين موضوعند، زيرا صبر و شكيبايي هر مشكل عظيمي را كوچك مي‌سازد، و توجّه به خدا و پناه بردن به او روح ايمان را در انسان بيدار مي‌‌كند و او را متوجّه مي‌سازد كه تكيه‌گاهي دارد بس مستحكم و وسيله‌اي دارد ناگسستني.
از نماز و صبر كمك بگيريد
ـ كساني كه اين خطاب را متوجّه يهود مي‌دانند مي‌گويند عشق به مقام نمي‌گذاشت كه علماء يهود اسلام آورند زيرا مي‌ترسيدند با قبول اسلام و پيروي از پيامبر اكرم رياست و آقايي را از دست بدهند، خداوند آنان را امر مي‌‌كند كه براي وفاء به عهدي كه در كتاب تورات با شما بستم درباره اطاعت و پيروي از من و ترك گناهان و معاصي و تسليم در مقابل فرمان و قبول فرستاده‌ام محمّد ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: در همه اين امور از صبر و نماز كمك بگيريد يعني صبر بر زندگي مختصري كه ناچاريد براي تأمين آن از مردم پول بگيريد.
ـ در نماز عباراتي خوانده مي‌شود كه انسان را متوجّه جهان معنوي كرده و از خودخواهي و دنيا پرستي باز مي‌دارد همان طور كه قرآن مي‌فرمايد: نماز انسان را از زشتي‌ها باز مي‌دارد.
‍ـ و از طرفي با تواضع در نماز، عشق به رياست كنار مي‌رود، بنابراين كمك خوبي در راه وفاي به عهد اللهي است.
ـ امّا آن دسته‌اي كه مسلمانان را طرف خطاب اين آيات مي‌دانند مي‌گويد: منظور آيات اين است كه براي رسيدن به آنچه پيروان رسول اكرم را وعده داده‌ايم و نيز بر سختي‌ها و مشكلات عمل به احكام و وظيفه از صبر بر طاعت‌ها و بازداري نفس از گناهان و نيز از نماز كمك بگيريد زيرا نمازگزار با توجّه به معاني آياتي كه در نماز مي‌خواند قهراً از مواعظش پند گرفته و به امر و فرمانش تن مي‌دهد و از گناهان خود را باز مي‌دارد.
ـ در تفسير عياشي از ابي الحسن حضرت موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ در مورد اين آيه نقل شده كه فرمود: صبر عبارت است از روزه، ‌هنگامي كه شدّتي به انسان برسد يا حادثه‌اي براي او رخ دهد بايد روزه بگيرد زيرا خدا مي‌فرمايد: و استعينوا بالصبر و الصلوة و انها لكبيرة الا علي الخاشعين. و خاشع كسي است كه در نماز خود ذليل و كوچك در پيشگاه خداوند بوده و متوجّه نماز باشد. منظور خداوند از صبر و صلوة رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ و امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ است.[2]
كمك گرفتن ائمّه اطهار ـ عليه السّلام ـ از نماز
مفسران در تفسير اين آيه نقل كرده‌اند كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ هر گاه با امر مشكلي روبرو مي‌شد كه باعث همّ و غمّ وي مي‌گرديد از نماز و روزه مدد مي‌گرفت.[3]
ـ در كافي، از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل شده كه فرمود: هنگامي كه موضوع وحشتناكي علي ـ عليه السّلام ـ را به وحشت انداخت مشغول نماز مي‌شد سپس اين آيه را تلاوت مي‌كرد (و استعينوا بالصبر و الصلوة).
و نيز از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل شده كه مي‌فرمايد: هنگامي كه با غمي از غم‌هاي دنيا روبرو شديد وضو گيريد و به مسجد رفته نماز بخوانيد و در حال نماز دعا كنيد زيرا خداوند دستور داده است كه (و استعينوا بالصبر و الصلوة) از نماز و صبر استعانت بجوييد. (بديهي است كه توجّه به نماز و راز و نياز با پروردگار نيروي معنوي تازه‌اي در انسان ايجاد مي‌كند و او را در مقابله با مشكلات نيرو مي‌بخشد).[4]
امام سجّاد ـ عليه السّلام ـ در دعاي سحر ماه رمضان كه نامش دعاي ابو حمزه ثمالي است در ضمن مناجات‌هاي خود فلسفه سنگين نماز را تحليل مي‌‌كند و مي‌گويد خدايا چرا هنگام نماز من نشاط ندارم؟ شايد مرا از درگاه خود رانده‌اي، شايد به خاطر ياوه‌گويي‌ها توفيقم كم شده، شايد مرا صادق نمي‌داني، شايد رفيق بد در من اثر گذاشته و... به هر حال سنگيني نماز علامت خطر است.
[1] . تفسير نمونه، ج 1، ص 154 ـ 155.
[2] . تفسير الميزان. ج 1، ص 203.
[3] . تفسير نمونه، ج 1، ص 155.
[4] . تفسير نمونه، ج 1، ص 155.