نماز وسيله محو گناهان
و أقم الصّلوة طرفي النّهار و زلفاً من الّيل إنّ الحسنات يذهبن السّيئات ذلك ذكري للذّاكرين و اصبر فان الله لا يضيع أجر المحسنين.
نماز را در دو طرف روز و اوايل شب برپادار، چرا كه حسنات،‌ سيئات (و آثار آنها را) برطرف مي‌سازد، اين تذكري است براي آنها كه اهل تذكرند و شكيبائي كن كه خداوند پاداش نيكوكاران را ضايع نخواهد كرد. «هود ، 114»
نماز و صبر
در اين آيات، انگشت روي دو دستور از مهمترين دستورات اسلامي كه در واقع روح ايمان و پايه‌ اسلام است گذارده شده:
نخست فرمان به اقامه‌ نماز داده مي‌گويد: نماز را در دو طرف روز و در اوايل شب برپادار
سپس براي اهميت نماز روزانه خصوصاً و همه‌ عبادات و طاعات و حسنات عموماً چنين مي‌گويد:(حسنات، سيئات را از ميان مي‌برد).(ان الحسنات يذهبن السيئات).
و اين تذكر و ياد‌آوري است براي آنها كه توجه دارند. (ذلك ذكري للذاكرين).
آيه‌ فوق همانند قسمتي ديگر از آيات قرآن تأثير اعمال نيك را در از ميان بردن آثار سوء اعمال بد بيان مي‌كند، در سوره‌ نساء آيه‌ 31 مي‌خوانيم
ان تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه نكفر عنكم سيئاتكم
اگر از گناهان بزرگ دوري كنيد گناهان كوچك شما را مي‌پوشانيم.
و در آيه (7 عنكبوت) مي‌خوانيم
و الذين آمنوا و عملوا الصالحات لنكفرن عنهم سيئاتهم
كساني كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند گناهان آنان را مي‌پوشانيم.
و به اين ترتيب اثر خنثي كننده گناه را در طاعات و اعمال نيك تثبيت مي‌كند.
از نظر رواني نيز شك نيست كه هر گناه و عمل زشتي يك نوع تاريكي در روح و روان انسان ايجاد مي‌كند كه اگر ادامه يابد اثرات آنها متراكم شده به صورت وحشتناكي انسان را مسخ مي‌كند.
ولي كار نيك كه از انگيزه‌ الهي سرچشمه گرفته به روح آدمي لطافتي مي‌بخشد كه آثار گناه را مي‌تواند از آن بشويد و آن تيرگيها را به روشنايي مبدّل سازد.
اما از آنجا كه جمله فوق (ان الحسنات يذهبن السيئآت) بلافاصله بعد از دستور نماز ذكر شده يكي از مصداقهاي روش آن نمازهاي روزانه است و اگر مي‌بينيم در روايات تنها تفسير به نماز‌هاي روزانه شده دليل بر انحصار نيست بلكه همان گونه كه بارها گفته‌ايم بيان يك مصداق روشن قطعي است.
اهميت فوق‌العاده‌ نماز
در روايات متعددي كه ذيل آيات فوق از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و ائمه‌ معصومين ـ عليهم السّلام ـ نقل شده تعبيراتي ديده مي‌شود كه از اهميت فوق‌العاده‌ نماز در مكتب اسلام پرده برمي‌دارد.[1]
نماز انسان را در برابر گناه بيمه مي‌كند و نيز نماز زنگار گناه را از آيينه‌ دل مي‌زدايد.
نماز جوانه‌هاي ملكات عالي انساني را در اعماق جان بشر مي‌روياند.
نماز اراده را قوي و قلب را پاك و روح را تطهير مي‌كند.
نماز در صورتي كه به صورت جسم بي‌روح نباشد مكتب عالي تربيت است.
به هر حال جاي ترديد نيست كه هر گاه نماز با شرايطش انجام شود انسان را در عالمي از معنويت و روحانيت فرو مي‌برد كه پيوندهاي ايماني او را با خدا چنان محكم مي‌سازد كه آلودگيها و آثار گناه را از دل و جان او شستشو مي‌دهد.[2]
چند داستان زيبا در الميزان
1ـ و در مجمع البيان از واحدي و او به سند خود از حماد بن سلمه از علي بن زيد از ابي عثمان روايت كرده كه گفت: من با سلمان در زير درختي بوديم سلمان شاخه خشكي از درخت گرفت و به شدت تكانش داد تا برگ‌هايش ريخت آنگاه گفت: اي ابا عثمان آيا نمي‌پرسي چرا چنين كاري كردم؟ گفتم: چرا چنين كردي؟ گفت: رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ هم در روزي كه من با آن جناب زير درختي بوديم همين عمل را انجام داد شاخه خشكي گرفت و به شدت تكان داد تا برگهايش ريخت و فرمود: سلمان نپرسيدي چرا چنين كردم عرض كردم چرا چنين كردي؟ فرمود مسلمان وقتي وضو مي‌گيرد، و نيكو وضو مي‌گيرد و نمازهاي پنجگانه‌اش را به جاي مي‌آورد گناهانش مانند اين برگها مي‌ريزد آن وقت اين آيه را تلاوت فرمود:(و اقم الصلاة) الخ.
2ـ و نيز در همان كتاب به سند خود از حارث از علي بن ابي طالب ـ عليه السّلام ـ آورده كه فرمود: ما در مسجد در خدمت رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ بوديم و منتظر بوديم تا وقت نماز شود، مردي برخاست و عرض كرد يا رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ من به گناهي رسيدم رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ از وي روي برگردانيد (و به نماز ايستاد) دوباره پس از آنكه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ نماز را به پايان رسانيد برخاست و همان حرف را تكرار كرد حضرت فرمود: آيا با ما نماز خواندي؟‌و براي آن به نيكوئي طهارت نگرفتي؟ گفت: چرا، فرمود: همان كفاره گناه توست.[3]
3ـ و در تفسير عياشي از ابي حمزه‌ ثمالي روايت كرده كه گفت: من از يكي از آن دو بزرگوار (امام باقر و امام صادق ـ عليه السّلام ـ ) شنيدم كه مي‌فرمود: علي‌ ـ عليه السّلام ـ رو به مردم كرد و فرمود كدام آيه از قرآن كريم براي شما اميدوار كننده‌تر است؟
بعضي گفتند: آيه‌:(انّ الله لا يغفر ان يشرك به و يغفر مادون ذلك لمن يشاء) فرمود: اين اميدوار كننده هست، ولي آن طور كه بايد باشد نيست، بعضي ديگر عرض كردند آيه:(يا عبادي الّذين اسرفوا علي انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله) فرمود: اين هم خوبست ولي آن نيست. بعضي ديگر عرض كردند آيه:(و الّذين اذا فعلوا فاحشة او ظلموا انفسهم ذكروا الله فاستغفروا لذنوبهم فرمود: اين هم خوب است ولي آن نيست.
مردم همه سكوت كردند حضرت فرمود: چرا سكوت كرديد بگوييد ببينم مسلمان‌ها؟ عرض كردند نه به خدا سوگند ما آيه ديگري به نظرمان نمي‌رسد، فرمود: من از رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ شنيدم كه مي‌فرمود: اميدوار كننده‌ترين آيات كتاب خدا آيه: (اقم الصّلاة طرفي النّهار و زلفاً من الليل( الخ است و فرمود: اي علي به آن خدايي كه مرا به حق مبعوث كرده و بشير و نذيرم قرار داده يكي از شما كه برمي‌خيزد براي وضو گرفتن، گناهانش از جوارحش مي‌ريزد. و وقتي به روي خود و به قلب خود متوجه خدا مي‌شود از نمازش كنار نمي‌رود مگر آنكه از گناهانش چيزي نمي‌ماند و مانند روزي كه متولد شده پاك مي‌شود و اگر بين هر دو نماز گناهي بكند نماز بعدي پاكش مي‌كند آنگاه نمازهاي پنجگانه را شمرد.
علي ـ عليه السلام ـ از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل كرده كه فرمود: انّما منزلة الصّلوات الخمس لامّتي كنهر جار علي باب احدكم فما يظن احدكم لو كان في جسده درن ثمّ اغتسل في ذلك النّهر خمس مرّات كان يبقي في جسده درن فكذلك و الله الصّلوات الخمس لامّتي.
نمازهاي پنجگانه براي امت من همچون يك نهر آب جاري است كه بر در خانه يكي از شما باشد، آيا گمان مي‌كنيد اگر كثافتي در تن او باشد و سپس پنج بار در روز در آن نهر غسل كند آيا چيزي از آن بر جسد او خواهد ماند (مسلماً نه) همچنين است به خدا سوگند نمازهاي پنجگانه براي امت من.
[1] . تفسير نمونه، ج 9 ـ 256 تا 267.
[2] . نمونه، ج 9، ص 269.
[3] . هم در الميزان و هم نمونه و مجمع البيان آمده.