نماز و عدالت اجتماعي
قل امر ربّي بالقسط و اقيموا وجوهكم عند كلّ مسجد و ادعوه مخلصين له الدّين كما بدأكم تعودون.
بگو اي رسول ما پروردگار من شما را به عدل و درستي امر كرده و نيز فرموده كه در هر عبادت روي به حضرت او آريد و خدا را از سر اخلاص بخوانيد كه چنانچه شما را در اول بيافريد ديگر بار به سويش باز آييد. «اعراف ، 29»
در اين آيه به اصول دستورات پروردگار در زمينه‌ وظايف عملي در يك جمله كوتاه اشاره شده و سپس اصول عقايد ديني يعني مبدأ و معاد را به طور فشرده بيان مي‌كند نخست مي گويد:(اي پيامبر به آنان بگو پروردگار من به عدالت دستور داده است) (قل امر ربي بالقسط). و مي‌دانيم عدالت مفهوم وسيعي دارد كه همه‌ اعمال نيك را دربر مي‌گيرد زيرا حقيقت عدالت آن است كه هر چيز را در مورد خود به كار برند و به جاي خود نهند.
گرچه ميان عدالت و قسط تفاوتي وجود دارد‌ (عدالت) به اين گفته مي‌شود كه انسان حق هر كس را بپردازد و نقطه‌ مقابلش آن است كه ظلم و ستم كند و حقوق افراد را از آنها دريغ دارد ولي (قسط) مفهومش آن است كه حق كسي را به ديگري ندهد و به تعبير ديگر تبعيض روا ندارد و نقطه‌ مقابلش آن است كه حق كسي را به ديگري دهد.
ولي مفهوم وسيع اين دو كلمه مخصوصاً به هنگامي كه جدا از يكديگر استعمال مي‌شوند تقريباً مساوي است و به معني رعايت اعتدال در همه چيز و همه كار و هر چيز را به جاي خويش قرار دادن مي‌باشد. سپس دستور به يكتاپرستي و مبارزه‌ با هر گونه شرك داده مي‌فرمايد:توجّه قلب خويش را در هر عبادتي به او كنيد و از ذات پاك او به سوي ديگر منحرف نشويد (و اقيموا وجوهكم عند كل مسجد) او را بخوانيد و دين و آيين خود را خالص و مخصوص او قرار دهيد (و ادعوه مخلصين له الدين) پس از تحكيم پايه‌ توحيد توجّه به مسأله‌ معاد و رستاخيز كرده مي‌گويد: همان گونه كه شما را در آغاز آفريد دگربار در قيامت باز مي‌گرديد (كما بدأكم تعودون)
مفسران در تفسير آيه‌ (اقيموا وجوهكم عند كل مسجد) تفسيرهاي گوناگوني ذكر كرده‌اند. گاهي گفته‌اند منظور از آنان توجّه به قبله به هنگام نماز است و گاهي گفته‌اند منظور شركت در مساجد به هنگام نمازهاي روزانه است و گاهي نيز احتمال داده‌اند كه هدف از آن حضور قلب و نيّت خالص به هنگام عبادت مي‌باشد.[1]
اين جمله به حسب ظاهر معطوف است به چيزي كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ بايد به مردم برساند براي اين كه جمله: پروردگار من امر به ميانه‌روي كرده در حقيقت به منزله اين است كه بفرمايد: ميانه‌رو باشيد و بنابراين تقدير اين در جمله چنين است بايد ميانه‌رو باشيد و روي خود را متوجّه هر مسجد كنيد.
وجه هر چيز آن قسمتي است كه با آن با چيزهاي ديگر روبرو مي‌شود، و اقامه وجه در هنگام عبادت در يك انسان كامل عبارت از اين است كه خود را طوري سازد و آن چنان حواس خود را تمركز دهد كه امر به عبادت قائم به او شود و او بتواند آن امر را به طور كامل و شايسته و بدون هيچ نقصي امتثال كند.
ـ پس برگشت اقامه وجه در هنگام عبادت به اين است كه انسان در اين موقع دلش چنان مشغول خدا باشد كه از هر چيز ديگري منقطع شود.
بنابراين جمله (و اقيموا وجوهكم عند كلّ مسجد) به ضميمه (و ادعو مخلصين له الدّين) اين معنا را افاده مي‌كند كه بر هر عابد واجب است در عبادت خود توجّه را از غير عبادت و در بندگي براي خدا توجّه را از غير خدا منقطع سازد، يكي از چيزهايي كه غير خداست همان عبادت اوست، پس عابد نبايد به عبادت خود توجّه كند زيرا عبادت توجّه است نه متوجّه اليه، و توجّه به عبادت معناي عبادت و توجّه به خدا بودن آن را از بين مي‌برد.[2]
[1] . تفسير نمونه، ج 6، ص 143 ـ 144.
[2] . تفسير الميزان، ج 8، ص 102.