بررسي راههاي جذب جوانان به اقامه ي نماز
پیشگفتار :
از خداوند بزرگ اخلاص و دوام توفیق و تاثیر سخن را می طلبیم و امیدواریم این گام کوچک در زمینه سازی برای گرایش به فریضه بزرگ نماز، موثر باشد و در سایه نظام اسلامی، سهمی در نشر فرهنگ اسلام در سراسر جهان داشته باشیم که این وظیفه تک تک ماست و امت بزرگ اسلامی بتواند با تکیه بر هویت دینی و فرهنگ غنی اسلام دژ استوار حمایت از حق، و پناه مستحکمی برای محرومان جهان باشد. در این تحقیق سعی شده است چرایی نماز و ایجاد انگیزه در جوانان برای نماز بیان گردد.
چكيده:
«نماز» متعالي‌ترين انديشه و رفتار حق‌شناسي و قابليت و شايستگي در تقديم حمد و سپاس به درگاه خالق منان، كامل‌ترين پاسخ به عالي‌ترين نياز انسان يعني نياز به خودشكوفايي و كمال‌جويي است. در اين مقاله با موضوع نماز و جوانان به اهميت نماز توجه مي‌كنيم و به بررسي آثار و فوايد نماز مي‌پردازيم و اميدواريم با اين پژوهش به قرآن و نماز خدمتي كرده باشيم همان‌طور كه مي‌دانيم نماز يك تكليف الهي است و بر تمام انسان‌هاي مكلف واجب است و نماز و عبادت را مي‌توان مؤثرترين عامل خوشبختي و عاقبت به خيري انسان و محبوب‌ترين عمل نزد خداوند متعال و همچنين عامل مهم براي اصلاح نفس و كنترل جامعه به حساب آورد. در اين زمينه امام باقر(ع) مي‌فرمايند: نماز، اولين سؤال در روز حساب است اگر نماز انسان قبول شود، ساير اعمال نيز قبول است. در این تحقیق سعی شده است در زمینه چرایی نماز، فواید نماز و نیاز روحی جوانان و راهكارهاي جذب آنها به اقامه ي نماز، دلایل وجود نماز بحث و بررسی به عمل آید.
مقدمه:
نماز در دين مقدس اسلام، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و يكي از فروع دين و حتي ستون دين به‌حساب مي‌آيد و قرآن كريم با تعبيرهاي مختلفي، مانند «اقيموالصلوه» بر واجب بودن آن تصريح فرموده است، هر چه در مورد اهميت نماز مطالعه كنيم شناخت ما در مورد نماز بيشتر مي‌شود. نماز به معناي ارتباط و سخن گفتن مستقيم با خداوند بزرگ است و اين بالاترين توفيقي است كه يك جوان مي‌تواند از آن برخوردار شود و سعي مي‌كند همواره خود را آماده سازد: نماز از واجباتي است (شمس،45:1390) كه در هيچ شرايطي نبايد ترك شود نماز ميراث تمامي انبياء است و از اساسي‌ترين اركان حيات، تمدن، فرهنگ، زندگي و تحرك جوانان است و تاريخ اين حقيقت را نشان مي‌دهد كه هرگاه نماز در جامعه رو به ضعف و فراموشي گذاشت، مقدمات انحطاط آن جامعه فراهم مي‌شود. در اين تحقيق بر راهكارهاي جذب جوانان به عنوان موثرترين قشر هر جامعه تاكيد گرديده است و روش تحقيق به صورت مقطعي و اسنادي بوده است .
روش تحقیق:ُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُ
برای اجرای هر پروژه تحقیقی روش هایی برای گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها با در نظر گرفتن بعد زمان، پژوهش حاضر از نوع تحقیق مقطعی است زیرا در یک برهه از زمان صورت می گیرد. از نظر گردآوری دادهها روش پژوهش حاضر جزء روشهای تحقیق اسنادی لحاظ می شود بدین ترتیب که برای جمع آوری اطلاعات لازم، از روش پژوهش اسنادی (از قبیل کتاب، مجله، پایان نامه) بهره برداري كرديم. در ابتدای تقدیم و تشکر پیشگفتار و چکیده می باشد. عناصر متن شامل مقدمه روش تحقیق ادبیات و سوابق تحقیق بیان تحقیق عناصر تحقیق شامل جلد صفحه نام خدا صفحهی عنوان دادهها و اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها نتیجه گیری و اظهار نظر و در نهایت بیان موانع و محدودیتها می پردازد.
پيشينه‌ي تحقيق:
«پرستش خداوند» يكي از چيزهايي است كه همه پيامبران الهي مردم را به آن دعوت مي‌كردند. قرآن كريم از زبان پيامبران نقل مي‌كند كه به امت‌هايشان مي‌گفتند: خدا را پرستش كنيد. بنابراين اصل عبادت و پرستش خداوند در همه‌ي شريعت‌هاي الهي وجود داشته، ولي شكل و كيفيت آن متفاوت بوده است، همه پيامبران از حضرت آدم تا حضرت خاتم، نماز مي‌خواندند، اما از چگونگي آن اطلاع دقيقي در دست نيست. (شمس، 29:1390) پايدارترين و قديمي‌ترين تجليات روح آدمي و اصيل‌ترين ابعاد وجود انسان‌ها حس نيايش و پرستش است. مطالعه‌ي آثار زندگي بشر نشان مي‌دهد هر زمان هر جا كه بشر وجود داشته است نيايش و پرستش هم وجود داشته است چيزي كه هست شكل كار و شخص معبود متفاوت شده است.
(رضوانطلب،51:1375)
حكم وجوب نماز را پيامبر اكرم(ص) در سفر آسماني و در ليله‌الاسراء دريافت كرد و به مسلمانان ابلاغ نمود از سوئي ديگر صفحات نخستين روزشمار تاريخ اسلام تصويرهايي از نماز پيامبر اكرم (ص) و حضرت علي (ع) و حضرت خديجه (سلام‌الله عليها را پيش‌روي قريش و در كنار كعبه در خود جاي داده است. آنچه از سابقه تاريخي نماز، نتيجه مي‌شود اين است كه نماز در همه شرائع و همه اديان سابقه داشته و پيامبر اكرم (ص) كه قبل از اسلام نيز از دين حنيف تبعيت مي‌كردند حتي قبل از بعثت و در اقامت‌هاي طولاني در غار حراء به اين عبادت اشتغال داشته‌اند و پس از مبعث نيز نماز از نخستين عبادات و مراسم ديني مسلمانان بوده است اما در شب معراج يا در نخستين سال‌هاي تشكيل حكومت در مدينه تغييري در شكل و عدد ركعات نماز پديد آمده است. (رضوانطلب،70:1375(
دهد نه گاهي نماز بخواند و گاهي ترك كند. يكي از لوازم متقي بودن و برپا كردن نماز اين است كه نمازگزاران علاوه‌بر خواندن نماز، براي برپاداشتن آن در جامعه تلاش كنند. نماز بزرگترين عبادتهاست و نماز انسان را از فحشا و منكر باز مي‌دارد.(ان‌الصلوه تنهي عن الفحشاء و المنكر). (شمس، 29:1390)
مفاهيم و واژگان کلیدی
تعریف نماز:
واژه نماز در لغت فارسي از لفظ پهلوي «نماك»(namac) و آن هم از ريشه ايران باستان واژه‌ي «نم» (nam) به معناي خم شدن و تعظيم كردن گرفته شده است. از جمله معناي نماز كه در كتاب‌هاي لغت فارسي وجود دارد مي‌توان به بندگي، اطاعت، سجود، پرستش، خدمتكاري و فرمان‌برداري اشاره كرد. برخي معتقدند «صلاه» از ريشه‌ي عربي گرفته شده و به معناي كنيسه يهوديان است. به نظر نولدكه «صلاه» از لفظ عربي «صلوها» مشتق شده است. راغب مي‌نويسد: اصل «صلاه» براي دعا بوده و از باب نام‌گذاري كل به نام اجزايش، بر نماز اطلاق گشته كه بخشي از اجزاي آن دعا است. (شمس، 23:1390)
واژه «الصلوه» 61 بار بدون مشتقات و 98 بار با مشتقات، در قرآن به‌كار رفته است. واژه «صلي» در قرآن، دو ريشه دارد: يكي (صلي يصلي) به معناي افروختن آتش يا چيزي شبيه آن؛ واژه (صلوه) در قرآن به چند معنا به‌كار رفته است: 1- دعا، تبريك و تمجيد 2- عبادت خاص (نماز) 3- عبادت 4- رحمت خداوند 5- كنيسه‌هاي يهوديان. (شمس، 24:1390)
تعریف اقامه نماز:
قرآن كريم درباره «اقامه نماز» بسيار تأكيد كرده است، تا آن‌جا كه 46 بار، نماز را با واژه‌ي «اقامه» در تعبيرهاي گوناگون به‌كار برده است. اين عبارت: (اقيموالصلاه) نماز را به‌پا داريد، بارها در قرآن بيان شده است. براي اقامه نماز، چند تفسير ارائه كرده‌اند: 1- منظور از «اقامه» اين است كه تنها خودتان نماز خوان نباشيد بلكه چنان كنيد كه آيين نماز در جامعه انساني برپا شود و مردم با عشق و علاقه به آن روي آورند. 2- به گفته بعضي مفسران، تعبير «اقامه نماز» به‌جاي «خواندن» يا «به‌جاي آوردن نماز» بيان‌گر اين نكته است كه نماز تنها يك‌سري از وِردها، اذكار و حركات نيست. بلكه بايد آن‌را به طور كامل به‌پا داريد، آن‌گونه كه روح نماز كه همان تسليم شدن مطلق آثار نماز است در چهره و زندگي شما ديده شود.
تنها لقلقه زبان و راست و خم شدن نباشد. بلكه دربرابر خدا در همه امور است در زندگي شما جلوه كند و حضور دل و توجه قبلي به خدا در نماز حاصل شود. 3- اقامه نماز آن است كه با حدود و فرائضش انجام شود.
جوانان:
سنین جوانی از نظر روانشناسی سنین عرفانی معرفی شده است زیرا جوانان در این سنین به دلایل تحولات و تغییرات خاص روحی و روانی به مسائل روحانی، عرفانی به شدت تمایل می یابند. اگر به وسیله نماز جوان ارضاء نشود بسیاری از جوانان به جادوگری، صوفی گری حتی از نوع مسیحی و مکاتبی از نوع بوداییزم، هندوئیزم و امثال آن روی خواهد آورد.
نیاز روحی جوانان به نماز و دعا :
سنین جوانی از نظر روانشناسی سنین عرفانی معرفی شده زیرا جوانان در این سنین به دلایل تحولات خاص روحی و روانی به مسائل روحانی به شدت متمایل می شوند نیاز جوانان به عرفان و معارف قرآنی است که نه تنها با حالات عرفانی و نماز مطابق است بلکه اگر به وسیله نماز و دعا و برنامه های تربیتی ارضاء نشود جوانان به جادوگری، صوفی گری و امثال آن روی خواهند آورد .
برخی روانشناسان مخالف مذهب بیان می کنند نماز و دعا با روحیه جوانان سازگار نیست این حرف بی پایه است. رسول اکرم(ص) کلیه اطلاعات مربوط به رشد و نیازهای روانی جوانان را از خالق انسان دریافت نموده و می فرماید: «علیکم بالاحداث» یعنی باید به جوانان توجه کنید.
در سنین جوانی انسان به استنتاج دست می یابد و اصول عقاید را با تحقیق می پذیرد و از تقلید پرهیز می کند .
استنتاج، تشخیص، انتخاب، حقیقت گرایی، آرمان گرایی، نگرانی از آینده و بسیاری دیگر گواه بر تولد شخصیت جدیدی است که آن را شخصیت سوم می نامیم و نشان دهنده آن است که جوان به عبادت و پرستش و دعا و نیایش نیازمند است. نکات تربیتی فوق از آن نظر ذکر شد که آمادگی جوانان برای نماز روشن گردد و هرگونه ضعف در اجرای برنامه به عدم تمایل جوانان نسبت داده نشود.
مباني نظري تحقيق
نظريه‌دافعه - جاذبه
معروف‌ترين نظريه‌اي كه پديده‌ي كنشهاي مذهبي را تبيين مي‌كند، نظريه دافعه - جاذبه است. براساس اين نظريه بعضي مردم به دليل بهره‌مندي از منافع مادي و معنوي نماز به سمت خواندن آن گرايش پيدا مي‌كنند.
اين نظر را نخستين با راونشتاين مطرح ساخت. او چنين نتيجه‌گيري كرد كه در مسئله پديده و كنشهاي مذهبي عوامل ايجاد كننده جاذبه مهم‌تر از عوامل به‌وجود آورنده‌ي دافعه است. بنابراين، براساس نظريه راونشتاين، دليل اصلي كنشهاي مذهبي ارادي (دست‌كم در اواخر سده‌ي نوزدهم)، بيشتر تمايل به پيشرفت بوده است تا فرار از موقعيتي ناخوشايند. محبتي كه خدا در قرآن دستور مي‌دهد محبتي است كه توأم با حقيقت باشد. پس براساس اين نظریه ايجاد جاذبه و انگيزه‌ي گرايش به نماز تأثيرات بيشتري نسبت به موارد ديگر دارد. (مطهري، مرتضي، 1365، ص26)
نظر یه اشاعه نوآوری:
نظريه اشاعه نوآوري بيشتر مفاهيم خود را از رشته‌ي اقتصاد نو كلاسيك برگرفته است كه در آن فرض مي‌شود افراد در مورد آنچه مي‌خواهند و چگونگي كسب آنها منطقي تصميم مي‌گيرند. البته همه دانشمندان علوم اجتماعي با اين نظريه در مورد رفتار انسان‌ها موافق نيستند. جامعه‌شناسان، فرهنگي به اين نظريه تمايل دارند كه بسياري از تغييرات در اعتقادات مذهبي اشاعه نوآوري‌ها ايجاد مي‌شود. (1995، Rogers، 1981،Brown) براي مثال مي‌دانيم كه بسياري از رفتارهاي افراد را موج‌ها و مدها و فرهنگ‌هاي جديد هدايت مي‌كند.
در اين نظريه به سرنوشت‌گرايي جامعه سنتي توجه دارد در جوامع روستايي معتقدند كه اختيار رفتارشان در دست خداوند يا خدايگان است و به قضا و قدر اهميت مي‌دهند ولي با تغييرات سريع اجتماعي رفتاري نوگرا پيدا مي‌كنند و باور مي‌كنند كه عنان و اختيار زندگي‌شان در دست خودشان است مستعد نوآوري هستند با پذيرش نوآوري رفتار و نگرش‌‌شان تغيير مي‌كند و كم‌كم سرنوشت‌گرايي تضعيف مي‌شود. بر اساس این نظریه جوانان در زمينه‌ي نماز تصور كنند كه آن از فرهنگ جوامع سنتي است و بايد با تغييرات سريع اجتماعي آن نيز تغيير يابد و نخواندن نماز را رفتاري نوگرا تلقي مي‌كنند.
تأثير قلب در تحقق نماز
ويژگي‌هاي نيروي قلبي و شهودي در انسان، مركز هرگونه فعاليت، رفتارهاي معنوي و ملكوتي است. قلب در قرآن كريم، به‌عنوان نمازگزار اصلي معرفي شده است. ايجاد هماهنگي بين نيروهاي قلبي، عقلي و جهت‌دهي به آنها در نماز ضروري است و نماز بدون اين هماهنگي، از فحشا نهي نمي‌كند و انسان را آماده ذكر خدا نمي‌سازد. اگر قلب تربيت شد، تمامي نيروهاي انسان تربيت خواهند شد و به خدمت قلب در خواهند آمد. زيرا خداوند متعال، قلب انسان را در انجام عبادت مخاطب قرار داده است و نماز را بايد قلب بخواند وگرنه، قبول نخواهد شد. هرقدر گريه قلب ناشي از ادراكات عالي‌تر باشد، انسان در نماز به مقام عالي‌تر خشوع دست يافته است. درجه رستگاري به درجه ايمان منوط است و درجه‌ي ايمان، به درجه خشوع در نماز بستگي دارد، زيرا قطعاً افراد با ايمان رستگار هستند، آنان كه در نمازشان خاشعند. (زاهدي، 166:1377)
ايمان به خدا، اطمينان قلب به‌وسيله ياد خداست و باعث آرامش دل مي‌شود. الا بِذِكر الله تَطمئنُ القلوب.
مراتب ايمان
¯
مراتب خشوع در نماز
¯
مراتب ادراكات عالي قلب
¯
مراتب بيچارگي و كوچكي التماس
¯
مراتب بروز عاطفه متناسب قلب در مقابل ادراكات خود
چگونه با حضور قلب نماز بخوانيم؟
نماز مظهر پيوند و ارتباط بنده با خدا است، به همين دليل در بين همه عبادات ارزش ويژه‌اي دارد و از تمام آنها برتر است تا جايي كه در قيامت محور قبول تمام اعمال و عبادات مي‌باشد. رسول خدا (ص) فرمود: «خداوند نماز بنده‌اش را كه با حضور قلب نباشد قبول نمي‌كند»
حضور قلب در نماز عواملي دارد كه به مهمترين آنها اشاره مي‌كنيم:
1- اهميت دادن به نماز.
عارف بزرگ ميرزا جوار‌آقا ملكي تبريزي (ره) مي‌گويد: ²حضور قلب سببش همّت آدمي است، زيرا قلب تابع همّت بوده و اگر همّت نماز باشد، قلبت هم نزد حاضر خواهد بود و اگر همتت درپي چيز ديگري بوده است، قلبت هم غافل از نماز جز اين‌كه همتت را متوجه نماز سازي راه ديگري نيست².
2- احساس و درك عظمت و بزرگي خدا.
درك عظمت بزرگي هر كسي بستگي به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار اين شناخت بيشتر شود، عظمت او بيشتر جلوه‌گر خواهد شد. اگر كسي به عظمت خدا پي ببرد، طبعاً خضوع و خشوع در پرستش و عبادت خواهد داشت. اميرالمؤمنين (ع) در وصف عارفان و خداپرستان واقعي فرمود: ²عظم الخالق في انفسهم فصغر ما دونه في أعينهم؛ آنان خدا را به عظمت و بزرگي شناخته‌اند. بنابراين هر چه غير او است، در نظرشان كوچك جلوه مي‌كند².
3- جلوگيري از هرزگي قوه خيال.
يكي از بزرگترين عوامل حواس‌پرتي در نماز، هرزگي و پراكندگي قوه خيال است. اگر قبل از نماز چند دقيقه‌اي به‌وسيله ذكر خدا و مناجات و خواندن نمازهاي مستحبي و تلاوت قرآن، خود را آماده‌ي نماز كنيم، ذهن از حواس‌پرتي و پراكندگي و از توجه به كثرت، به‌سوي وحدت منعطف مي‌شود، در نتيجه در نماز فكر انسان به اين طرف و آن طرف متوجه نمي‌شود. كسي كه قبل از نماز با ديگري بگومگو و بحث داشته يا خوشحال يا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثير آن افكار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
4- توجه به معاني الفاظ نماز.
توجه به معاني الفاظ نماز و تفكر در افعال نماز مانند ركوع و سجود و اين كه نمازگزار بداند چه مي‌گويد و چه مي‌كند.
5- طول دادن و با تأني خواندن نماز.
اگر كسي ركوع و سجود را مقداري طولاني كند و با حال خوشي اذكار و سجود را بگويد، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.
6- ترك گناه.
ترك گناه يكي از مهمترين عوامل توفيق در حضور قلب در نماز است. كسي كه اهل معصيت و گناه باشد، توفيق بازيابي به درگاه خدا نمي‌يابد.
7-تأثیر خضوع در خشوع.
حالت خاصي در نماز كه بيان‌گر خضوع است، در خشوع كه حالت قلبي است، تأثير مي‌گذارد.
8- رعایت آداب نماز.
بعضي از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت كسالت داخل نماز نشدن و... در نماز مؤثر است. مسواك زدن، انگشتر به دست كردن، عطر زدن و...
9- دوري از غذاهاي شبهه ناك و حرام و اموالي كه از طريق غير مشروع به دست مي‌آيد در حضور قلب و ايجاد آمادگي دروني براي نماز و سخن گفتن با خدا بسيار مؤثر است.
تفاوت عبادت و اطاعت
واژه عبادت در لغت سه معنا دارد: 1- اطاعت و فرمان‌برداري 2- خضوع و تذلل 3- پرستش
واژه اطاعت در لغت به معناي «رام بودن» و «انجام دادن اوامر مطاع» است دو واژه اطاعت و عبادت در لغت و در قرآن متفاوت‌اند، عبادت نيت مي‌خواهد ولي اطاعت بدون نيت محقق مي‌شود. همچنين عبادت براي غير خدا روا نيست، اما اطاعت از غير خدا با شرايطي رواست. عبادت خضوع به همراه تعظيم است خضوع با اعتقاد به الوهيت معبود است. (ذاكري، 23:1385)
بعد از نماز رسول خدا (ص) دستور مي‌دهند به صبر كردن، و نماز بهترين عبادت و در اخلاقيات صبر بهترين خلق است و اجتماع اين دو، مهمترين وسيله‌اي است كه مي‌توان بر مصائب و ناملايمات فائق آمد. (عزيزي،98:1375)
چرا نماز مي‌خوانيم؟
در حالي كه خداوند به ستايش ما نياز ندارد و ما مي‌توانيم در شبانه روز به جاي نماز، همواره به ياد او باشيم.
خداوند به عبادت ما و هيچ موجود ديگر نياز ندارد، زيرا «فانَّ اللهَ غَنيٌ عَنِ العالمين» (1) خداوند از تمام جهانيان بي‌نياز است. اين بندگان هستند كه به خداوند نياز دارند. «يا ايها الناس أنتم الفُقراء إلي الله و الله هو الغنيُ الحميد» (2) اي انسان‌ها شما نيازمند به خداوند هستيد و خداوند بي‌نياز و ستوده است. بنابراين عبوديت و پرستش يكي از نيازهاي انسان است. تمامي انسان‌ها از ابتدا تاكنون به شكلي پرستش داشته‌اند. روح انسان نياز به عبادت و پرستش دارد. پرستش و ستايش علاوه‌بر پركردن خلاء تنهايي وجود انسان، و برآورده شدن نياز انسان و به‌جا آوردن مراتب سپاس و شكرگزاري، موجب تكامل انساني و رسيدن به مقام قرب الهي مي‌شود و هيچ چيزي نمي‌تواند جاي آن را پر كند.
دانشمندان گفته‌اند: براي رسيدن به عرفان الهي و شناخت خود و خدا مراحلي بايد طي شود. مرحله‌ي اوّل، شريعت است. براي پيمودن اين مرحله بايد به سراغ عبادت پروردگار رفت و با استعانت و كمك از عبادت وارد مرحله‌ي دوم يعني طريقت شد، آن‌گاه از طريقت عبور كرده و به حقيقت پيوست كه پيوستن قطره به دريا است.
اكنون مي‌خواهيم اين شبهه را پاسخ بگوييم كه آيا: چيزي برتر و مؤثرتر از نماز در اين مسير وجود دارد؟ يا بهترين شكل و بهترين وسيله و نردبان براي رسيدن به «حقيقت» نماز است؟
هركدام از مكتب‌ها و آيين‌ها اَشكالي براي عبادت دارند امّا همه به دنبال پرستش و عبادت‌اند، حتي موجودات ديگر نيز به عبادت و پرستش مشغولند. قرآن مي‌فرمايد: «كُلٌّ قَد عَلِمَ صَلَوتَهُ و تَسبِيحَهُ» (3) «تمامي موجودات نماز و تسبيح خدا را مي دانند» در جاي ديگرمي فرمايد: «وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كانَ حَلِيماً غَفُوراً» (4) هر موجودي با حمد، خدا را تسبيح مي گويد، ليكن شما تسبيح آنان را نمي فهميد.
از منابع و مآخذ اسلامي به دست مي‌آيد كه براي رسيدن به حق و شاداب كردن روح عرفاني انسان، هيچ راهي بهتر از نماز يافت نمي شود. براي روح انسان شيفته هيچ غذايي سازگارتر و سرشارتر از نماز وجود ندارد، زيرا چه كسي بهتر از خداوند (كه براي رسيدن به هر هدفي، تركيب راه خاصي را مشخص فرموده است) مي تواند مَرْكب و معجوني براي رشد و ارتقاي انسان‌ها پديد آورد؟
با مروري بر آيات و روايات در مي يابيم كه اين معجون شفا بخش نماز است كه اسلام آن را وسيله‌ي تقرب به خدا مي داند (الصلوه قربان كل تقيّ). (5) نماز موجب تقرب هر انسان پرهيزكاري است.
هشام بن حكم از امام صادق(ع) پرسيد: چرا نماز واجب شد، در حالي كه هم وقت مي‌گيرد و هم انسان را به زحمت مي اندازد؟ امام فرمود: «پيامبراني آمدند و مردم را به آيين خود دعوت نمودند. عده اي هم دين آنان را پذيرفتند، اما مرگ آن پيامبران، نام و دين و ياد آن ها از ميان رفت. خداوند اراده فرمود كه اسلام و نام پيامبر اسلام(ص) زنده بماند و اين از طريق نماز امكان پذير است.» (6)يعني علاوه بر آن نماز عبادت پروردگار است، موجب طراوت مكتب و احياي دين هم هست.
بله همواره به ياد خداوند بودن بسيار عالي و ارزشمند است، اما آيا چنين كسي را سراغ داريد؟
كدام انسان را مي يابيد كه با اين همه چيزهايي كه انسان را در اين دنيا به خود مشغول داشته و با اين همه عواملي كه موجب غفلت و بي خبري مي شوند، همواره به ياد خدا باشند؟
وآيا نماز چيزي جز براي يادآوري انسان ها و بيرون آوردن از غفلت است؟
راستي اگر براي ارتباط با خدا نيازي به نماز نبود، نبايستي پيامبر با آن همه و فضا‌ئل و كمالات آن‌قدر نماز بخواند كه پاهايش متورم شود يا اميرالمؤمنين(ع) و ساير امامان به نماز اين همه اهميت بدهند.
آيا كسي برتر و بيشتر از پيشوايان ديني ما با خداوند رابطه قلبي داشته است؟ آيا اگر بخواهيم كسي را مثال بزنيم كه همواره به ياد خدا بوده است، اين شخص جز پيامبر اسلام و امامان معصوم بودند؟
آيا مقامي كه اميرمؤمنان به آن دست يافته بود، به‌گونه‌اي كه فرمود اگر تمام پرده‌ها كنار رود بر يقين و ايمان من افزوده نمي‌شود، كسي برتر از آن دست يافته است؟
پس چگونه چنين انسان‌هايي نه‌تنها خود را بي‌نياز از نماز و ارتباط با خدا نمي‌دانستند، بلكه شبانه‌روز به نماز مي‌ايستادند و نه تنها نمازهاي واجب، بلكه حتي نمازهاي مستحب داشتند كه بنابر نقل روايات گاهي تا هزار ركعت مي‌رسيد.
همچنين نماز رابطه بنده با خداست و طبيعي است كه بنده آن را به‌جا مي‌آورد كه خواسته خداوند و معبود اوست و اصولاً هدف اصلي از خلقت انسان بندگي است و نماز بهترين شيوه اظهار بندگي است و اگر قرار باشد كه هر انساني برطبق خواسته خود عمل نمايد نه آن چيزي كه خداوند از او خواسته، اين ديگر بندگي خداوند نمي‌شود، بلكه بندگي خود و عمل برطبق خواسته خود است.
مطمئناً اين فكر كه رابطه قلبي انسان را بي‌نياز از نماز مي‌كند، چيزي جز وسوسه شيطاني براي دور كردن انسان از خدا نيست. چون خدا راه نماز را براي ايجاد رابطه بنده با او و بيرون آمدن انسان‌ها از غفلت و شستشوی جسم و جان قرار داده و فرموده است كه «اقم الصلوه لذكري» نماز را براي ياد من برپا دار. (7) پس آيا درك من از خدا بيشتر است؟!
در فرهنگ اسلامي تعيين كردن و مشخص نمودن شكل عبادت، با شارع مقدس است و كسي نمي‌تواند عبادتي اختراع كند. اگر كسي وِرد و دعايي را به‌عنوان عبادت پديد آورد، از مصاديق روشن بدعت و تشريع است كه كار حرامي است، زيرا امور عبادي را همان‌گونه كه از طرف شارع مقدّس بيان شده است بايد انجام داد، نه كمتر و نه بيشتر.
آن كس كه تشنگي و گرسنگي را در ما آفريد، غذا و آب را نيز خود فراهم آورده است و آن كس كه نياز به عبوديت و پرستش را در ما قرار داد، هم او پاسخ نماز و دعا، رازونياز را برايمان مقرر داشته است. قرآن مجيد نماز را مظهر ذكر و ذكر را آرام‌بخش دل‌ها مي‌داند. (8)
آنچه زيبايي و حُسن و خير است، در نماز سفره‌اي است گسترده كه خداوند آن‌را در پنج نوبت در شبانه‌روز براي بندگانش باز مي‌كند و بر سر اين سفره انواع و اقسام غذاهاي لذيذ وجود دارد و هر كس مطابق ذوق و سليقه و به اندازه‌ي توان و مرتبه‌ي وجودي و استعداد خود از آن بهره‌مند مي‌شود. نماز عبادتي جامع است كه مي‌تواند تمام وجود انسان را در خدمت بندگي و پرستش قرار دهد. نيت خوب داشتن به تنهايي نمي‌تواند انسان را از انجام عبادت و نماز بي‌نياز كند.
شكل نماز هم قشنگ است، هم معارف بلند اسلامي در آن وجود دارد، هم تسبيح و تقديس لفظي است و هم تقديس عملي مي‌باشد. ركوع و سجود و تسبيح و دعا و تكبير و سلام و خلاصه‌همه‌ي زيبايي‌ها در نماز است. با اين همه اگر نماز به‌طور صحيح و كامل با حفظ شرايط و آداب خوانده شود، جلوي بسياري از مفاسد اجتماعي را مي‌گيرد: «ان الصلاه تنهي عن الفحشاء و المنكر و لَذِكرُ الله اكبر» (9) نماز اگر با مقدمات و تعقيبات همراه باشد، انسان را به اوج معنويت مي‌رساند. اذان با محتواي زيبا دل را مي‌نوازد. نماز جماعت مخصوصاً در مساجد بزرگ مانند مسجدالحرام و مسجدالنّبي (ص) زيباترين جلوه‌ي عبادت و همدلي و يكرنگي و صفا و صميميت است. پيامبر (ص) فرمود: «نماز نور چشم من است.»
پيامدهاي بي‌توجهي به نماز:
- قهر با پيامبر و قطع رابطه با عطرت: پيامبر اكرم (ص) فرمودند: «آن‌كس كه نماز را تضييع نمايد از من نيست.»
- غضب خداوند: اميرالمؤمنين (ع) مي‌فرمايند: «تأخير نماز از اول وقت بدون دليل، موجب غضب خداوند متعال مي‌گردد.»
- عدم اجابت دعا و محروميت از دعاي صالحان: امام صادق (ع) مي‌فرمايند: «هركس به نمازش بي‌توجه باشد دعايش به آسمان راه نمي‌يابد و در برابر اعمالش مأجور نمي‌گردد و مشمول دعاي خير صالحين نخواهد بود.»
- مضیقه و نارسايي دنيوي: امام صادق (ع) فرمودند: «خداوند بركت را از عمر و روزي كساني كه نماز را كوچك مي‌شمارند بر مي‌دارد.»
- سختي احوال قبر و قيامت: پيامبر اكرم (ص) فرمودند: «مثتخّف به نماز با ذلّت و گرسنگي و تشنگي جان مي‌دهد.»
- عدم قبول شدن «نمازي كه با سهل انگاري و تحقير خوانده شود مورد قبول خداوند متعال قرار نمي‌گيرد.»
- نفرين و لعنت: قرآن كريم مي‌فرمايد: «كساني كه نماز مي‌خوانند امّا جماعت را ترك مي‌كنند به حسرت و پشيماني محكوم مي‌نمايد.» (رضوانطلب،193:1375)
آثار و فوايد نماز
نماز سدي در برابر گناهان آينده است و به اعمال انسان ارزش مي‌دهد و در صورت قبولي آن، ساير اعمال نيز پذيرفته مي‌شود همچنين نماز خردكننده‌ي شياطين است از اين‌رو شيطان همواره مي‌خواهد انسان را از نماز دور كند. نماز شيطان را دور مي‌كند و باعث شفاعت اهل بيت (ع) در قيامت مي‌شود و مهمترين وسيله براي ارتباط با خدا و نزديكي به او و ضامن سعادت ابدي انسان است و نماز روح نظم و انضباط را در انسان تقويت مي‌كند. (شمس،54:1390)
سيماي نمازگزاران واقعي
- به روز جزا ايمان دارند.
- از عذاب پروردگارشان بيمناك‌اند.
- خود را از بي عفّتي حفظ مي‌كنند.
- در امانت خيانت نمي‌كنند.
- پيمان خود را رعايت مي‌كنند.
- حافظ آداب و شرايط نمازهايشان هستند.
- در نمازشان سهل انگاري نمي‌كنند.
از سيد علي قاضي نقل شده است كه مي‌فرمود اگر نمازتان را درست بخوانيد به همه‌جا مي‌رسيد. (سوخته، 276:1388)
به نقل از حاج شيخ جواد انصاري به فرزند خود مي‌فرمود نماز را صورت باطني هست و آن شش خصال يافت مي‌شود: و نماز اول وقت را از دست ندهيد زيرا هم اسقاط تكليف است و هم فصيلت دارد. (سوخته، 272:1388)
حضور قلب و تفهم و تعظيم و هيبت و رجا و حيا. و اين شش خصلت حالات نيكويي هستند كه يافت نمي‌شوند تمامي اين‌ها مگر در مؤمني كه امتحان كرده باشد خدا دل او را به نور معرفت و ايمان. پس، روح نماز معرفت حق اوّل است و معرفت عبوديت از براي او، از روي اخلاص، و اخلاق و صفا باطنه او معاني است كه مذكور است و اما اعضا و جوارح او، پس آن قيام است و قرائت و ركوع و سجود. (بادكوبه‌اي، 138:1377)
3- نتيجه‌گيري و پيشنهادها
3 – 1 نتیجه گیری
در جامعه تمام مفاسد فردي و اجتماعي، ناشي از بي‌نمازي است. اگر تحقيق كنيم و به زندان‌ها سري بزنيم، نتيجه‌مي‌گيريم كه 98 درصد بزهكاران و جنايتكاران، كساني هستند كه نماز نمي‌خوانده‌اند و ما به نقش نماز در سالم‌سازي اجتماع و ارتباط بي‌نمازي با بزهكاري پي مي‌بريم. اگر همه افراد جامعه اسلامي ما نماز حقيقي بخوانند، تأثير نماز در سلامت اجتماع آشكار مي‌شود و فساد از بين مي‌رود. (راشدي، 217:1378) نماز تأثير غيرقابل انكاري در خودسازي دارد و خودسازي، پايه و اساس جامعه‌سازي است نماز سبب مي‌شود كه در روابط خود با ديگران، اساس كار را بر رحمت قرار دهيم و خشم و غضب را براي موارد استثنايي بگذرانيم، چنان كه خداوند رحمن و رحيم است و رحمتش بر غضبش پيشي گرفته است اين تعليم اجتماعي را از نماز مي‌گيريم كه نسبت به همه‌ي انسان‌ها نوعي رحمت داشته باشيم و مهر بورزيم و تحت تأثير نماز تربيت يابيم شكيبايي، آرامش، خيرخواهي، پرهيز از ستيزه‌جويي از صفات مصلين است و از مهمترين عوامل استحكام خانواده‌هاست. در اين خانواده‌ها استعداد فرزندان شكوفا مي‌شود و ارزش‌ها حفظ مي‌شود و در نتيجه سلامت و پيشرفت جامعه را به ارمغان مي‌آورد.
3 – 2 پيشنهادها
بالا بردن سطح آگاهي و شناخت جوانان در مورد اهميت نماز با استفاده از شيوه‌هاي تشويق، اهداي كتاب‌هاي مناسب، برگزاري مسابقات، اردوهاي تفريحي.
ارائه الگوي مناسب از سوي والدين، مربيان و دوستان، اهميت دادن به نماز اول وقت، حضور در مساجد و نماز جماعت.
برخورد مناسب والدين با جوانان و تحقير نكردن آنها در مورد نماز، ايجاد علاقه و انگيزه در نوجوانان نسبت به نماز.
تشويق عملي و تشويق زباني، گفتن داستان‌ها، آيات و روايات در مورد اهميت و جايگاه نماز.
برنامه اذان، تبليغ نماز جماعت براي جلب نمازگزاران.
برگزاري همايش نماز و فراخوان مقاله در مورد اهميت نماز.
زيبا سازي مساجد، نظافت محيط وضوخانه ها.
انگیزه و انتخاب اصلی ترین محور روانشناسی تربیتی نوجوانان و تنوع و جذابیت دومین عامل در رفتار جوانان می باشد.
تكريم شخصيت جوانان و استفاده از تشويق براي اقامه ي نماز
ارائه ي الگوهاي عملي از زندگي عبادي معصومين (ع)
شركت مداوم مسئولان و دبيران مدرسه در نماز جماعت
ايجاد نمازخانه هاي جذاب در مدارس
منابع و مآخذ
قرآن
بسيج، احمدرضا (1386) اسرار نماز، انتشارات انديشه اسلامي، تهران.
بيضايي، طيبه (1379) نماز و مفاهيم نمادين آن، ناشر ستاد اقامه نماز.
بادكوبه‌اي، واصف (1377) در محضر عارفان، انتشارات پارسايان، قم.
ذاكري، محمدجواد (1385) راز پرستش پژوهشي در حقيقت و حكمت عبادت، انتشارات حرم، قم.
راشدي، حسن (1378) نمازشناسي، ستاد اقامه نماز، تهران.
رضوانطلب، محمدرضا (1375) پرستش آگاهانه، ستاد اقامه نماز، قم.
زاهدي، مرتضي (1377) فلسفه فعاليت‌هاي تربيتي مؤسسه انتشارات آواي نور، تهران.
سوخته (1388) هيئت تحريریه مؤسسه‌ي فرهنگي مطالعاتي شمس‌الشموس تهران.
شمس، سعيد (1390) نماز، نور چشم مصطفي(ص) مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم.
عزيزي، عباس (1375) پرورش روح نماز و عبادت در تفسير الميزان، انتشارات نبوغ.
نمايه پژوهش سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان: بررسي فرا تحليلي عوامل مؤثر بر جذب و شركت دانش‌آموزان در نماز جماعت مدارس پژوهشگر حمیده معینی فر.
قرائتی، محسن، (1384 ) پرتوي از اسرار نماز، انتشارات آجا ، تهران
محبوبه درخشش (1389)، عوامل مؤثر بر بازگشت پس از طلاق
www.namaz.ir
