نماز، داراى سابقه اى دیرینه، در ادیان الهى
یـبَنى اِسرءیلَ اذكُروا نِعمَتِىَ الَّتى اَنعَمتُ عَلَیكُم واَوفوا بِعَهدى أوفِ بِعَهدِكُم واِیّـىَ فَارهَبون ...... * واَقیموا الصَّلوةَ وءاتوا الزَّكوةَ واركَعوا مَعَ الرّ كِعین. بقره (۲) ۴۰ و ۴۳
ترجمه: اى بنى اسرائیل! نعمتم را، كه به شما ارزانى داشتم به یاد آورید; و به پیمان من وفا كنید، تا من نیز به پیمان شما وفا كنم. و (در این راه) تنها از من بترسید! ... و نماز را بر پا دارید، و زكات را بپردازید، و همراه ركوع كنندگان ركوع كنید.
واِذ اَخَذنا میثـقَ بَنى اِسرءیلَ لا تَعبُدونَ اِلاَّاللّهَ وبِالولِدَینِ اِحسانـًا وذِى القُربى والیَتـمى والمَسـكینِ وقولوا لِلنّاسِ حُسنـًا واَقیموا الصَّلوةَ وءاتوا الزَّكوةَ ثُمَّ تَوَلَّیتُم اِلاّ قَلیلاً مِنكُم واَنتُم مُعرِضون. بقره (۲) ۸۳
ترجمه: و (به یاد آورید) زمانى را كه از بنى اسرائیل پیمان گرفتیم كه جز خداوند یگانه را پرستش نكنید؛ و به پدر و مادر و نزدیكان و یتیمان و بینوایان نیكى كنید؛ و به مردم نیك بگویید؛ نماز را برپا دارید؛ و زكات بدهید. سپس (با اینكه پیمان بسته بودید) همه شما -جز عده كمى- سرپیچى كردید؛ و (از وفاى به پیمان خود) روىگردان شدید.
واِذ جَعَلنَا البَیتَ مَثابَةً لِلنّاسِ واَمنـًا واتَّخِذوا مِن مَقامِ اِبرهیمَ مُصَلًّى وعَهِدنا اِلى اِبرهیمَ واِسمـعیلَ اَن طَهِّرا بَیتِىَ لِلطّافینَ والعـكِفینَ والرُّكَّعِ السُّجود. بقره (۲) ۱۲۵
ترجمه: و (به خاطر بیاورید) هنگامى كه خانه كعبه را محل بازگشت و مركز امن و امان براى مردم قرار دادیم! و (براى تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهى براى خود انتخاب كنید! و ما به ابراهیم و اسماعیل امر كردیم كه: «خانه مرا براى طوافكنندگان و مجاوران و ركوعكنندگان و سجدهكنندگان، پاك و پاكیزه كنید!»
هُنالِكَ دَعا زَكَرِیّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَب لى مِن لَدُنكَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً اِنَّكَ سَمیعُ الدُّعاء * فَنادَتهُ المَلكَةُ وهُوَ قامٌ یُصَلّى فى المِحرابِ اَنَّ اللّهَ یُبَشِّرُكَ بِیَحیى مُصَدِّقـًا بِكَلِمَة مِنَ اللّهِ وسَیِّدًا وحَصورًا ونَبِیًّا مِنَ الصّــلِحِین. آل عمران (۳) ۳۸ و ۳۹
ترجمه: در آنجا بود كه زكریا، (با مشاهده آن همه شایستگى در مریم،) پروردگار خویش را خواند و عرض كرد: «خداوندا! از طرف خود، فرزند پاكیزهاى (نیز) به من عطا فرما، كه تو دعا را مىشنوى!»
و هنگامى كه او در محراب ایستاده، مشغول نیایش بود، فرشتگان او را صدا زدند كه: «خدا تو را به» یحیى «بشارت مىدهد؛ (كسى) كه كلمه خدا ( مسیح) را تصدیق مىكند؛ و رهبر خواهد بود؛ و از هوسهاى سركش بركنار، و پیامبرى از صالحان است.»
یـمَریَمُ اقنُتى لِرَبِّكِ واسجُدى واركَعى مَعَ الرّ كِعینَ . آل عمران (۳) ۴۳
ترجمه: اى مریم! (به شكرانه این نعمت) براى پروردگار خود، خضوع كن و سجده بجا آور! و با ركوعكنندگان، ركوع كن!
ولَقَد اَخَذَ اللّهُ میثـقَ بَنِى اِسرءیلَ وبَعَثنا مِنهُمُ اثنَى عَشَرَ نَقیبـًا وقالَ اللّهُ اِنّى مَعَكُم لن اَقَمتُمُ الصَّلوةَ وءاتَیتُمُ الزَّكوةَ وءامَنتُم بِرُسُلى وعَزَّرتُموهُم واَقرَضتُمُ اللّهَ قَرضـًا حَسَنـًا لاَُكَفِّرَنَّ عَنكُم سَیِّـاتِكُم ولاَُدخِلَنَّكُم جَنّـت تَجرى مِن تَحتِهَا الاَنهـرُ فَمَن كَفَرَ بَعدَ ذلِكَ مِنكُم فَقَد ضَلَّ سَواءَ السَّبیل. مائده (۵) ۱۲
ترجمه: خدا از بنى اسرائیل پیمان گرفت. و از آنها، دوازده نقیب ( سرپرست) برانگیختیم. و خداوند (به آنها) گفت: «من با شما هستم! اگر نماز را برپا دارید، و زكات را بپردازید، و به رسولان من ایمان بیاورید و آنها را یارى كنید، و به خدا قرض الحسن بدهید ( در راه او، به نیازمندان كمك كنید)، گناهان شما را مىپوشانم ( مى بخشم)؛ و شما را در باغهایى از بهشت، كه نهرها از زیر درختانش جارى است، وارد مىكنم. اما هر كس از شما بعد از این كافر شود، از راه راست منحرف گردیده است.
والَّذینَ یُمَسِّكونَ بِالكِتـبِ واَقاموا الصَّلوةَ اِنّا لا نُضیعُ اَجرَ المُصلِحین. اعراف (۷) ۱۷۰
ترجمه: و آنها كه به كتاب (خدا) تمسك جویند، و نماز را برپا دارند، (پاداش بزرگى خواهند داشت؛ زیرا) ما پاداش مصلحان را ضایع نخواهیم كرد!
وما كانَ صَلاتُهُم عِندَ البَیتِ اِلاّ مُكاءً وتَصدِیَةً فَذوقُوا العَذابَ بِما كُنتُم تَكفُرون. انفال (۸) ۳۵
ترجمه: (آنها كه مدعى هستند ما هم نماز داریم،) نمازشان نزد خانه (خدا)، چیزى جز «سوت كشیدن سذللّه «كف زدن» نبود؛ پس بچشید عذاب (الهى) را بخاطر كفرتان!
واَوحَینا اِلى موسى واَخیهِ اَن تَبَوَّءا لِقَومِكُما بِمِصرَ بُیوتـًا واجعَلوا بُیوتَكُم قِبلَةً واَقیمُوا الصَّلوةَ وبَشِّرِ المُؤمِنین. یونس (۱۰) ۸۷
ترجمه: و به موسى و برادرش وحى كردیم كه: «براى قوم خود، خانههایى در سرزمین مصر انتخاب كنید؛ و خانههایتان را مقابل یكدیگر (و متمركز) قرار دهید! و نماز را برپا دارید! و به مؤمنان بشارت ده (كه سرانجام پیروز مىشوند!)»
قالوا یـشُعَیبُ اَصَلوتُكَ تَأمُرُكَ... . هود (۱۱) ۸۷
ترجمه: گفتند: «اى شعیب! آیا نمازت به تو دستور مىدهد كه آنچه را پدرانمان مىپرستیدند، ترك كنیم.
واِذ قالَ اِبرهیمُ... * رَبَّنا اِنّى اَسكَنتُ مِن ذُرِّيَّتى... لِیُقیمُوا الصَّلوةَ... . ابراهیم (۱۴) ۳۵ و ۳۷
ترجمه: (به یاد آورید) زمانى را كه ابراهیم گفت: «پروردگارا! این شهر ( مكه) را شهر امنى قرار ده! و من و فرزندانم را از پرستش بتها دور نگاه دار!
پروردگارا! من بعضى از فرزندانم را در سرزمین بىآب و علفى، در كنار خانهاى كه حرم توست، ساكن ساختم تا نماز را برپا دارند؛ تو دلهاى گروهى از مردم را متوجه آنها ساز؛ و از ثمرات به آنها روزى ده؛ شاید آنان شكر تو را بجاى آورند!
ذِكرُ رَحمَتِ رَبِّكَ عَبدَهُ زَكَريّا * فَخَرَجَ عَلى قَومِهِ مِنَ المِحرابِ فَاَوحى اِلَیهِم اَن سَبِّحوا بُكرَةً وعَشیـّا.
مریم (۱۹) ۲ و ۱۱
ترجمه: ( این) یادى است از رحمت پروردگار تو نسبت به بندهاش زكریا.
او از محراب عبادتش به سوى مردم بیرون آمد؛ و با اشاره به آنها گفت: «(بشكرانه این موهبت،) صبح و شام خدا را تسبیح گویید!»
قالَ اِنّى عَبدُ اللّهِ ءاتـنِىَ الكِتـبَ وجَعَلَنى نَبیـّا * وجَعَلَنى مُبارَكـًا اَینَ ما كُنتُ واَوصـنى بِالصَّلوةِ والزَّكوةِ ما دُمتُ حَیـًّا. مریم (۱۹) ۳۰ و ۳۱
ترجمه: گفت: «من بنده خدایم؛ او كتاب (آسمانى) به من داده؛ و مرا پیامبر قرار داده است!
و مرا -هر جا كه باشم- وجودى پربركت قرار داده؛ و تا زمانى كه زندهام، مرا به نماز و زكات توصیه كرده است!
واذكُر فِى الكِتـبِ اِسمـعیلَ... * وكانَ يَأمُرُ اَهلَهُ الصَّلوةِ... . مریم (۱۹) ۵۴ و ۵۵
ترجمه: و در این كتاب (آسمانى) از اسماعیل (نیز) یاد كن، كه او در وعدههایش صادق، و رسول و پیامبرى (بزرگ) بود!
او همواره خانوادهاش را به نماز و زكات فرمان مىداد؛ و همواره مورد رضایت پروردگارش بود.
اُولكَ الَّذینَ اَنعَمَ اللّهُ عَلَیهِم مِنَ النَّبیّینَ مِن ذُرّیَّةِ ءادَمَ ومِمَّن حَمَلنا مَعَ نوح ومِن ذُرّیَّةِ اِبرهیمَ واِسرءیلَ ومِمَّن هَدَینا واجتَبَینا اِذا تُتلى عَلَیهِم ءایـتُ الرَّحمـنِ خَرّوا سُجَّدًا وبُكیـّا * فَخَلَفَ مِن بَعدِهِم خَلفٌ اَضاعُوا الصَّلوةَ واتَّبَعُوا الشَّهَوتِ فَسَوفَ یَلقَونَ غَیـّا. مریم (۱۹) ۵۸ و ۵۹
ترجمه: آنها پیامبرانى بودند كه خداوند مشمول نعمتشان قرار داده بود، از فرزندان آدم، و از كسانى كه با نوح بر كشتى سوار كردیم، و از دودمان ابراهیم و یعقوب، و از كسانى كه هدایت كردیم و برگزیدیم. آنها كسانى بودند كه وقتى آیات خداوند رحمان بر آنان خوانده مىشد به خاك مىافتادند، در حالى كه سجده مىكردند و گریان بودند.
اما پس از آنان، فرزندان ناشایستهاى روى كار آمدند كه نماز را تباه كردند، و از شهوات پیروى نمودند؛ و بزودى (مجازات) گمراهى خود را خواهند دید!
فَلَمّا اَتـها نودِىَ یـموسى ......* اِنَّنى اَنَا اللّهُ لا اِلـهَ اِلاّ اَنَا فَاعبُدنى واَقِمِ الصَّلوةَ لِذِكرى. طه (۲۰) ۱۱ و ۱۴
ترجمه: هنگامى كه نزد آتش آمد، ندا داده شد كه: «اى موسى! ، ...........
من «الله» هستم؛ معبودى جز من نیست! مرا بپرست، و نماز را براى یاد من بپادار!
ووهَبنا لَهُ اِسحـقَ ویَعقوبَ نافِلَةً وكُلاًّ جَعَلنا صــلِحین * وجَعَلنـهُم اَمَّةً یَهدونَ بِاَمرِنا واَوحَینا اِلَیهِم فِعلَ الخَیرتِ واِقامَ الصَّلوةِ وایتاءَ الزَّكوةِ وكانوا لَنا عـبِدین. انبیاء (۲۱) ۷۲ و ۷۳
ترجمه: و اسحاق، و یعقوب را (به عنوان نعمتى) افزون به وى بخشیدیم و همه را شایسته قرار دادیم.
و آنان را پیشوایانى قرار دادیم كه به فرمان ما، (مردم را) رهنمون مىشوند و انجام نیكىها و بر پاداشتن نماز و پرداخت زكات را به آنان وحى كردیم و فقط پرستش كننده ما بودند.
واِذ قالَ لُقمـنُ لاِبنِهِ... * یـبُنَىَّ اَقِمِ الصَّلوةَ... . لقمان (۳۱) ۱۳ و ۱۷
ترجمه: اى پسركم! نماز را برپا دار، و به [كار] پسندیده فرمانده و از [كار] ناپسند منعكن و در برابر آنچه (از مشكلات) كه به تو مىرسد، شكیبا باش كه این [حاكى] از تصمیم استوار (شما در) كارهاست.
ووهَبنا لِداوودَ سُلَیمـنَ نِعمَ العَبدُ اِنَّهُ اَوّاب * اِذ عُرِضَ عَلَیهِ بِالعَشىِّ الصّـفِنـتُ الجیاد * فَقالَ اِنّى اَحبَبتُ حُبَّ الخَیرِ عَن ذِكرِ رَبّى حَتّى تَوارَت بِالحِجاب. [۱] ص (۳۸) ۳۰ – ۳۲
ترجمه: ما سلیمان را به داوود بخشیدیم؛ چه بنده خوبى! زیرا همواره به سوى خدا بازگشت مىكرد (و به یاد او بود)!
به خاطر بیاور هنگامى را كه عصرگاهان اسبان چابك تندرو را بر او عرضه داشتند.
گفت: «من این اسبان را بخاطر پروردگارم دوست دارم (و مىخواهم از آنها در جهاد استفاده كنم»، او همچنان به آنها نگاه مىكرد) تا از دیدگانش پنهان شدند.
مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّهِ والَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم تَرهُم رُكَّعـًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلاً مِنَ اللّهِ ورِضونـًا سیماهُم فى وُجوهِهِم مِن اَثَرِ السُّجودِ ذلِكَ مَثَلُهُم فِى التَّورةِ ومَثَلُهُم فِى الاِنجیلِ كَزَرع اَخرَجَ شَطـَهُ فَـازَرَهُ فَاستَغلَظَ فَاستَوى عَلى سوقِهِ یُعجِبُ الزُّرّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الكُفّارَ وعَدَ اللّهُ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّــلِحـتِ مِنهُم مَغفِرَةً واَجرًا عَظیما. فتح (۴۸) ۲۹
ترجمه: محمد (ص) فرستاده خداست؛ و كسانى كه با او هستند در برابر كفار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته آنها را در حال ركوع و سجود مىبینى در حالى كه همواره فضل خدا و رضاى او را مىطلبند؛ نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است؛ این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است، همانند زراعتى كه جوانههاى خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاى خود ایستاده است و بقدرى نمو و رشد كرده كه زارعان را به شگفتى وامىدارد؛ این براى آن است كه كافران را به خشم آورد (ولى) كسانى از آنها را كه ایمان آورده و كارهاى شایستهانجام دادهاند، خداوند وعده آمرزش و اجر عظیمى داده است.
قَد اَفلَحَ مَن تَزَكّى * وذَكَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّى * اِنَّ هـذا لَفِى الصُّحُفِ الاولى * صُحُفِ اِبرهیمَ وموسى. اعلى (۸۷) ۱۴ و ۱۵ و ۱۸ و ۱۹
ترجمه: به یقین كسى كه پاكى جست (و خود را تزكیه كرد)، رستگار شد*و (آن كه) نام پروردگارش را یاد كرد سپس نماز خواند! *ولى شما زندگى دنیا را مقدم مىدارید،*در حالى كه آخرت بهتر و پایدارتر است!
۲. نماز ظهر، اوّلین فریضه واجب در اسلام
اَقِمِ الصَّلوةَ لِدُلوكِ الشَّمسِ اِلى غَسَقِ الَّیلِ وقُرءانَ الفَجرِ اِنَّ قُرءانَ الفَجرِ كانَ مَشهودا. [۲] اسراء (۱۷) ۷۸
ترجمه: نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریكى شب ( نیمه شب) برپا دار؛ و همچنین قرآن فجر ( نماز صبح) را؛ چرا كه قرآن فجر، مشهود (فرشتگان شب و روز) است!
پی نوشت ها
_____________
[۱] - گفته شده: مقصود از «ذكر ربى» نماز است. (الكشاف، ج ۴، ص ۹۲؛ مجمع البیان، ج ۷ ـ ۸، ص ۷۴۰)
[۲] - براساس روایتى منقول از امام صادق(ع)، اولین نماز فریضه در اسلام نماز ظهر است، به دلیل اقم الصلاة لدلوك الشمس... (تفسیر نورالثقلین، ج ۳، ص ۲۰۰، ح ۳۷۲)
