كان اميرالمؤمنين صلوات الله و سلامه عليه : «ينَادِي فِي كُلِّ لَيلَةٍ حِينَ يأْخُذُ النَّاسُ مَضَاجِعَهُمْ بِصَوْتٍ يسْمَعُهُ كَافَّةُ مَنْ فِي الْمَسْجِدِ وَ مَنْ جَاوَرَهُ مِنَ النَّاسِ تَزَوَّدُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ فَقَدْ نُودِي فِيكُمْ بِالرَّحِيلِ وَ أَقِلُّوا الْعَرْجَةَ عَلَى الدُّنْيا وَ انْقَلِبُوا بِصَالِحِ مَا يحْضُرُكُمْ مِنَ الزَّاد»[1]
گر منزل افـــلاك بود منـزل تـو وز كوثر اگر سرشته باشند گل تـو
چون مهر علي نباشد اندر دل تو افسوس تو و سعـي بـي حـاصل تو
شبي در محفـلي ذكــر علـي بـود شنـيـدم عـارفــي ايـن نكــته فرمود
هزاران آتش انـدر پـوست داري نسـوزي گر علـي را دوسـت داري
وگـر مـهـر علـي در دل نبــاشـد بسـوزي ور ز آهــن پـوســت داري
برکات صلوات
اميرالمؤمنين سلام الله عليه درباره سه واژه «سلام و صلوات و محبت» براي پيامبر ميفرمايد: درود و صلوات بر محمد مصطفي سلام الله عليه و آله براي از بين بردن گناهان، موثرتر و قويتر است از اثر آب بر آتش. همه ذرات عالم ظهور يك اسم يا يك صفت خدا هستند. آتش مظهر غضب است و لذا جهنم از آتش شعله ور است. آباداني دنيا و آخرت با آب رحمت است. «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَي ءٍ حَي»(الانبياء/30) هر چيزي را به وسيله آب زنده كرديم. آب مظهر رحمت است.
يك آقايي هميشه از بهشت صحبت ميكرد. گفتند: گاهي از جهنم هم بگو. گفت: جهنم را شما ميرويد ميبينيد، بهشت را چون نميبينيد من ميگويم که بدانيد چگونه جايي است. «جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ» (ال عمران /133) حيف است که ما خودمان را اهل جهنم بکنيم.
روايت داريم: بهشت و جهنم الآن موجود هستند. عدهاي در بهشت و عدهاي در جهنم هستند. روايت داريم: خداي متعال تا به حال هيجده هزار آدم و هيجده هزار عالَم خلق كرده است. ما خيلي ناچيز هستيم. اصلاً ابتداي خلقت را ما نميتوانيم اندازه بگيريم. «للَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ مَنِّكَ بِأَقْدَمِهِ وَ كُلُّ مَنِّكَ قَدِيمٌ اللَّهُمَّ وَ أَسْأَلُكَ بِمَنِّكَ كُلِّه»[2]
خلقت روح جلوتر از جسم
روح ما خيلي جلوتر از بدنمان خلق شده است. بدن ما شناسنامهاش معلوم است يك روزي متولد شديم يك روزي هم شناسنامه ما را خط قرمز ميكشند، باطل ميكنند. اما شناسنامه روح ما چند سالش است؟ ميتواني معين كني؟ نه نميتوانيم انا لله و انا اليه راجعون. فعلا آمديم يك چند وقتي در اين زندان و قفس دنيا كه جاي كوچك و به تعبير قرآن «أَسْفَلَ سافِلينَ»(التين /5) تا يك امتحاني از ما بگيرند، بعد دوباره به وطن اصلي مان بر ميگرديم.
خلقت در آسمان ها
در يك روايتي امام صادق سلام الله عليه فرمود: خداي متعال در آسمانها مخلوقاتي خلق كرده كه آنها كاملاً ما را ميشناسند. از شما انسان ها هم بيشتر حرف ما را گوش ميدهند. و ما امام بر آن ها هم هستيم. امام سجاد سلام الله عليه ميفرمايد: اگر من كار و اشتغال نداشتم، شب تا صبح به آسمان ها نگاه ميكردم. در اين آسمان ها خداوند خيلي عجائب دارد.
پيامبر ما ميفرمايد: «خَلَقَ اللَّهُ مِنْ نُورِ وَجْهِ عَلِي بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع سَبْعِينَ أَلْفَ مَلَكٍ يسْتَغْفِرُونَ لَهُ وَ لِمُحِبِّيهِ إِلَى يوْمِ الْقِيامَةِ»[3] پيامبر خدا ميفرمايد: خداي متعال از نور جمال و صورت اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب علیهما السلام هفتاد هزار فرشته خلق كرده اينها در آسمان براي حضرت و براي دوستان و شيعيانش دائم استغفار ميكنند. «وَيسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْض»(الشوري/5) آيه قرآن داريم يك گروه ملائكهاند كه كارشان از طرف مؤمنين گناه کار، استغفار است. چقدر خدا مهربان است و ما را دوست دارد. گاهي آمار هيئت و نجوم را آدم ميبيند جدّاً مغز انسان سوت ميكشد. تمام اين كره زمين و كرههاي اطراف كه دور خورشيد ميگردند، كه ما «منظومه شمسي» ميگوييم، در مقابل اين كهكشانها اصلاً به چشم نميآيد. اين كهكشاني كه ما ميگوييم راه شيري سابق اين عوام ميگفتند: راه مكه است. فقط در اين كهكشان راه شيري ميلياردها ستاره است. كه بعد از چند هزار سال گاهي نورش به ما ميرسد. که بعضي از اين ستارهها ميليونها برابر زمين است.
اين كه امامهاي ما در مقابل عظمت خداوند تسبيح و تقديس ميكردند و بيهوش ميشدند. يك خوف داريم، خوف يعني اينكه ميترسم من را جهنم ببرد. اين مال آدمهاي خيلي مبتدي است. «إِنَّما يخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماء»(فاطر/28) خشيت يعني: عظمت و ابهت طرف، انسان را بگيرد. انسان خودش را كوچك و ناچيز و هيچ و پوچ ببيند. هر چه فهم و درك و معرفت و شعور انسان بيشتر بشود، بزرگي خدا و كوچكي خودش را بيشتر درك ميكند. «إِنَّما يخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماء»(فاطر/28) علامت رشد يك عالم اين است كه روز به روز خشيتش بيشتر بشود. يعني عظمت خدا در دلش بيشتر بشود و ناچيز و كوچكي خودش را بيشتر درك كند.
عظمت خلق نشان از عظمت خالق
ميلياردها كهكشان تا حالا كشف شده است. خيلي از ستارههايي که ما از روي زمين ميبينيم، ما فکر ميکنيم ستاره است بلکه براي خودش يک کهکشان است. يعني مجموعه چند ميلياردي ستاره است که از دور يک ستاره ديده ميشود. ما اصلاً موجودات كره زمين را هم درك نميكنيم. نميتوانيم بشماريم. چند رقم حشره داريم؟ چند رقم ماهي داريم؟ چند رقم پرنده داريم؟ يك مؤسسهاي درباره مورچهها تحقيق كرده تا حالا يازده هزار نوع مورچه كشف كردهاند.
واقعاً كره زمين يك ارزن و خشخاش در مقابل دستگاه بالا نيست. در بين اين همه عظمت ما که عددي حساب نميشويم. خداي متعال كه از خلقت خسته نميشود. برايش زحمت ندارد. «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيئاً أَنْ يقُولَ لَهُ كُنْ فَيكُون»(يس/89) خدا بزرگتر از اين است كه ما وصفش كنيم.
انتظار فرج
چيز مهمي كه ما در آينده انتظارش را داريم، ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است. قابل تغيير هم نيست. ظهور حضرت جزء مسلمات است. متأسفانه ما اين قدر از مسائل ديني دوريم که اگر از اكثر مردم بپرسي بعد از ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف چي هست؟ ميگويند: قيامت است. اگر كسي اعتقاد به رجعت نداشته باشد اين شيعه نيست. يعني از اعتقادات شيعه جزء اعتقادات اصلي شيعه اعتقاد به رجعت است. بعد از ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف رجعت ميشود. در همين كره زمين يعني امامها و انبياء و مؤمنين خالص برميگردند. اول شخصيتي كه بعد از ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف رجعت ميكند آقا سيدالشهداء اباعبدالله الحسين سلام الله عليه است. در همين روي زمين حكومت ميكنند و بعد حكومت اينها که تمام شد و از دنيا رفتند، قيامت به پا ميشود يعني صور اسرافيل دميده ميشود.
حضرت عزرائيل مأمور قبض روح است. حضرت جبرائيل مأمور علوم و معارف و قرآن و كتاب آسماني است. يعني حامل وحي و حامل رزقهاي معنوي است. حضرت ميكائيل واسطه و حامل ارزاق است. اسرافيل هم مأمور دميدن در صورش است که همه بميرند. و دوباره در صورش بدمد و قيامت به پا شود.
پيامبر خدا بعد از نماز صبح ديدند يك جواني حالش منقلب است، لاغر شده ضعيف شده وضعش عوض شده پيداست يك جور ديگر است. ما آدم شناس نيستيم. ما اگر بوديم ميگفتيم: مريض است. خداي ناكرده معتاد است. پيامبر خدا فرمودند: «كيف اصبحت» حالت چطور است گفت: «اصبحت علي يقين يا رسول الله» من به مقام يقين رسيدم. (بالاتر از تقوا مرتبه يقين است اميرالمؤمنين سلام الله عليه فرمود: «لو كشف الغطاء»[4] اگر تمام حقايق براي من آشکار بشود و همه پردهها کنار بروند هيچ بر يقين من اثر ندارد. در روايت هم داريم كمتر چيزي كه تقسيم شده در بين مردم يقين است.) حضرت به آن جوان فرمود: علامت يقينت چي هست؟ عرض كرد علامت يقين من اين است كه شبها به عبادت ميايستم با خدا راز و نياز ميكنم روزها روزه ميگيرم در گرما حالت روزه دارم و مشغول انس با خدا هستم. علامت ديگر يقين من اين است كه دلم از دنيا بريده شده است. وقتي آدم يقين كرد خانه اصلي آنجاست و اين جا جيفه و مردار و پوچ و بي خود است، هر چه هست آن طرف است، ديگر دل به اين دنيا نميبندد. اگر يك لحظه بهشت را به او نشان بدهند يقين كند واقعاً پشت پا به دنيا ميزند. يا رسول الله سلام الله عليه و آله من قيامت را ميبينم، مردم پاي حساب آمدهاند. اهل جهنم و صداي نالههاي آنها را ميبينم و به گوش خود ميشنوم.
جايگاه منافق
ميفرمايد: يك روزي جبرئيل محضر پيامبر خدا بود، يك وقت ديد حال جبرئيل برگشت و منقلب شد. پيامبر خدا پرسيدند؟ چرا حالت دگرگون شد؟ (البته اين ها تجاهل عارف است. معمولاً پيامبر خبر دارد اما مي پرسد براي اينكه ديگران چيزي بفهمند) عرض كرد: يا رسول الله يك سنگي هفتاد سال پيش از لب جهنم پرت شده بود، الآن به ته جهنم رسيد. بعد از لحظاتي ديدند صداي گريه و ناله از اطراف خانه پيامبر بلند شد، ناله ضجه آه و فغان چه شده؟ گفتند: يك منافقي در سن هفتاد سالگي مرده است. «وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ»(البقره/24)
دركات جهنم مثل خندق و گودال عميقي است. «أكرم الضيف و لو كان كافرا»[5] ميفرمايد: مهمان اگر كافر هم بود احترامش كن. ما در دعاي جوشن كبير هزار بار ميگوييم: «اكرم الاكرمين اجود الاجودين ارحم الراحمين ارئف من كل رئوف ملجأ العاصين ملجأ كل مطرود»[6] هر كسي را كه از همه جا طردش كردند راندنش خدا ميگويد بيا من يكي بغلت ميكنم. سلمان ميگويد: من داشتم در بازار آهنگران عبور ميكردم. ديدم جمعيت دور يك جواني که روي زمين افتاد جمع شدهاند. آمدم نزديك گفتم: چه خبر است؟ گفتند: اين جوان غش كرده است. آب آوردند به سر و صورتش پاشيدند، به هوش آمد. سلمان پرسيدند: جوان چه شده است؟ عرض كرد: جناب سلمان من از اين بازار آهنگرها كه عبور ميكردم چشمم به اين كورههاي آتش و اين پتكها و آتشي كه آهن را سرخ ميكند، آهن را ذوب ميكند، افتاد. از اين كورههاي آتش من ياد جهنم افتادم. واقعاً ترسيدم خدايا من طاقت آتش تو را ندارم. حالم منقلب شد نفهميدم چه شد از هوش رفتم. سلمان ميفرمايد: من ديدم عجب جوان خوبي است، اين قدر اين ايمان دارد.
فولادي که مثل آب سرخ روان ميشود، با اين گوشت و پوست و استخوان ما چه تناسبي دارد! «ارحم ضعف بدني و رقة جلدي»[7] به نازكي پوست من، به ضعف بدن من، به ضيعف بودن استخوان من رحم بكن. ما اگر يك ذره جهنم و آخرت را باور كنيم، حالمان جور ديگر ميشود. «كُلَّما أَرادُوا أَنْ يخْرُجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعيدُوا فيها»(الحج/22) اهل جهنم هر چه ميخواهند فرار كنند، دوباره با پتك به سرشان ميزنند که پايين برود. «وَ لَهُمْ مَقامِعُ مِنْ حَديدٍ»(الحج/21) يعني پتكهايي از آهن هست در سر جهنميها ميزنند. روايت داريم: كسي در دنيا بترسد، خدا ديگر در آخرت او را نميترساند. فرمود: به عزت و جلالم قسم دو تا ترس را در دل كسي جمع نميكنم. دو تا راحتي و امان هم در دل كسي قرار نميدهم. گر كسي در دنيا ترسيد در آخرت نميترسانمش. كسي در دنيا نترسيد در آخرت ميترسانم.
حضرت سلمان با اين جوان رفيق شد. بعد از چند وقت به سلمان گفتند: دوست شما مريض شده حال ندارد. آمد كنار بستر اين جوان نشست، ديد در حال جان دادن و احتضار است. حضرت سلمان ديد عزرائيل ملك الموت آمده ميخواهد قبض روح كند. فرمود: «ارْفُقْ بِأَخِي»[8] به اين برادرم مهرباني كن. با او رفاقت و مدارا كن. ملك الموت عرض كرد: «إِنِّي بِكُلِّ مُؤْمِنٍ رَفِيقٌ»[9] من با همه مؤمنها ميانهام خوب است.
حضور اميرالمؤمنين علیه السلام بر بالين محتضر
روايات متواتر داريم: اميرالمؤمنين سلام الله عليه به بالين هر مردهاي حاضر ميشود. اميرالمؤمنين سلام الله عليه مگر چند جا ميتواند حاضر بشود؟ او حسابش جداست، انسان كامل است. سعه وجودي دارد يكي در شرق و يكي در غرب است. در يک لحظه ميتواند در همه جاي عالم حاضر بشود. ما همه شيعه حضرت هستيم، و اميدمان اين است که حضرت با مهرباني و آغوش باز با ما رفتار کند.
در روايت داريم: كه پيامبر خدا ميآيد كنار بستر دوستش مينشيند، ميفرمايد: «إِنِّي خَيرٌ لَكَ مِمَّا تَرَكْتَ مِنَ الدُّنْيا»[10] من پيامبرم و از آن چه که در دنيا ترک ميکني بهتر هستم. شما پهلوي من ميآيي. بعد پيامبر بلند ميشود، حضرت علي سلام الله عليه ميآيد، ميفرمايد: من علي بن ابي طالب سلام الله عليه هستم. يك عمري يا علي سلام الله عليه گفتي، من را صدا زدي. حضرت صورت مباركش را روي سينه دوستش ميآورد، ميفرمايد: «انا علي بن ابي طالب الَّذِي كُنْتَ تُحِبُّه»[11] من همان علي سلام الله عليه، هماني که دوستتش داشتي، هستم.
عاقبت بخيري
يكي از بزرگان قم كه الآن هست ايشان فرمودند: من در اطراف كرج براي تبليغ رفتم. يك شب خواب ديدم در اصفهان مردم سراسيمه به طرف محلهاي هجوم ميبرند. گفتم: چه خبر است؟ گفتند: پيامبر و حضرت علي علیه السلام به منزل حاج ميرزا علي شيرازي استاد شهيد مطهري آمدهاند. من هم رفتم خودم را از جمعيت عبور دادم و رفتم در آن اتاق ديدم حاج ميرزا علي آقا رو به قبله در حال جان دادن است. يك طرف پيامبر نشسته يك طرف هم حضرت علي عليه السلام نشسته است. حاج ميرزا علي آقا دارد حساب پس ميدهد به حضرت علي ميگويد آقا جان من فلان كار را كردم فلان كار را كردم اين قدر وجوهات گرفتم به كي دادم حضرت فرمودند: من همه را قبول كردم. گفت: يك مقدار وجوهات بيت المال زياد آمده چه كار كنم؟ حضرت فرمودند: به فلاني بده. وقتي حسابهايش را تحويل داد آمد حضرت امير در آغوش گرفت. در سينه اميرالمؤمنين عليه السلام و شروع كرد اين اشعار سعدي را خواندن و ناله و گريه كردن :
در آن نفس كه بميرم در آرزوي تو باشم
بدان اميد دهم جان كه خاك کوی تو باشم
از خواب بيدار شدم گفتم: خدايا اين چه خوابي است؟ بعد از چند وقت تبليغ ما تمام شد به قم آمديم. در مدرسه فيضيه بودم يك نفر آمد گفت: آقا مجلس ختم شركت نميكنيد؟ گفتم: مجلس ختم كي هست؟ گفت: مگر خبر نداري آيت الله بروجردي براي حاج ميرزا علي آقاي شيرازي ختم گرفته است. گفتم: مگر ايشان فوت كرده است؟ گفت: چند روزي است. گفتم: چه شبي فوت كرده است؟ ديدم همان شبي كه من خواب ديدم ايشان در اصفهان فوت كرده است. من اين داستان را براي آيت الله اراكي گفتم. آقاي اراكي با صداي بلند شروع به گريه كرد. گفت: ميشود ما هم دم مردن حضرت علي علیه السلام به بالين ما بيايد.
ذکر مصيبت اميرالمؤمنين عليه السلام
يا اميرالمؤمنين ما همه دخيل شما هستيم يك عمري ما دلمان خوش است كه جمال دلرباي شما را ببينيم. دست ما را بگيريد. دلها را روانه خانه اميرالمؤمنين علیه السلام کنیم و به عيادت اميرالمؤمنين برويم. من نميدانم اين ملعون چه كرد ولي كاري كرد كه ديگر اميرالمؤمنين سلام الله عليه ديگر از جايش نتوانستند بلند شوند. اميرالمؤمنين سلام الله عليه به پاي خودش رفت اما ديگر نتوانست روي پا بايستد. نمازش را حضرت نتوانست ايستاده بخواند.
مي گويند: اين ملعون را اسير كردند آوردند خدمت آقا، حضرت فرمودند: ابن ملجم من بد امامي براي تو بودم؟ من عطا و هداياي تو را بيشتر از بقيه ندادم؟ من چه بدي به تو كردم؟ اين ملعون خبيث هم شروع به گريه كردن کرد. حضرت به امام حسن علیه السلام فرمودند: با اين اسير من مدارا كن. از هر غذايي كه خودت ميخوري به او بده، فرش زير پاي ابن ملجم نرم باشد. غذايش خوب باشد. مگر نميبيني چشمهايش چه طور در حدقه از ترس ميگردد؟ مثل امروز براي حضرت كاسه شير آوردند. حضرت يك مقدار شير ميل كردند فرمودند: ديگر اين آخرين خوراک من از اين دنياي شماست. اما بقيه شير را فرمودند: به ابن ملجم بدهيد.
ميزند پس لب او كاسـه شـــير
ميكـند چشـم اشـارت بـه اســير
چه اسيري كه همان قاتل اوست
تو خدايي مگر اي دشمنْ دوست
در جهـاني همه شـور و همه شر
ها علي بشر كيف بشر کيف بشر[12]
ام كلثوم دختر آقا اميرالمؤمنين گفت ان شاء الله پدر من خوب ميشود انتقام خواهيم گرفت گفت اميدي به خوب شدن پدرت نداشته باش من هزار درهم دادم يك شمشير برندهاي خريدم. هزار درهم دادم اين شمشير را تيز كردم. هزار درهم دادم اين شمشير را با سم بسيار مهلکي آب دادم. (همه پيامبر يا امام هاي ما يا به شمشير به شهادت رسيدند يا با سم اما اميرالمؤمنين سلام الله عليه با هر دو وسيله به شهادت رسيده است) چنان ضربتي به فرق پدرت زدم كه ديگر نميتواند از جا بلند شود. اگر بر هزارها نفر ميزدم همه را از پا ميانداخت.
زير بغلهاي آقا را گرفتند با يك گليم و حصير يك حصيري آوردند آقا را آوردند نزديك منزل اما يك وقت آقا بفرمايند: من را پياده كنيد من با پاي خودم وارد خانه شوم. عرض کردند: آقا جان شما ضعف داريد، نميتوانيد. فرموده باشند: طاقت ندارم زينب سلام الله عليها، دخترهاي من، من را به اين حالت ببينند. عرض كنيم: يا اميرالمؤمنين سلام الله عليه شما طاقت نداريد زينب كبري سلام الله عليها شما را به اين حالت ببيند. دخترتان زينب كبري سلام الله عليها چه حالي داشت وقتي آمد دم دروازه كوفه، سر بريده علي اكبر بالاي ني ... لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم.
________________________________________
[1] بحار الانوار /علامه مجلسي/ 70/106/ باب122- حب الدنيا و ذمها وبيان فنائها وغدرها باهلها وختل الدنيا بالدين ...ص:1
[2] بحار الانوار /علامه مجلسي /94/371/ فصل ...ص:369
[3] بحار الانوار /علامه مجلسي /23/ 320 / باب18- انهم انوار الله وتاويل ايات النور فيهم ع ...ص:304
[4] شرح نهج البلاغه/ عبد الحميد بن ابي الحديد معتزلي /13/ 8/ 225- ومن خطبه له ع ...ص:5
[5] بحار الانوار/علامه مجلسي /67/370/ باب59- الخوف والرجاء وحسن الظن بالله تعالي ...ص:323
[6] مفاتيح الجنان/شيخ قمي /86
[7] مفاتيح الجنان/شيخ قمي /62
[8] بحارالانوار /علامه مجلسي/ 22/386/ باب11- کيفيه اسلام سلمان رضي الله عنه ومکارم اخلاقه وبعض مواعضه وسائر احواله ...ص:355
[9] همان
[10] الکافي /ثقه الاسلام کليني /3/129/باب ما يغاين المومن والکافر ...ص:128
[11] الکافي/ثقه الاسلام کليني/3/129/باب ما يغاين المومن والکافر ...ص:128
[12] کتاب سليم بن قيس /سليم بن قيس هلالي کوفي / 933/ الحديث الثاني والسبعون ...ص:933