سخنرانی حجت الاسلام حاج علی اکبری؛ سرانجام عصیان و طغیان گری

امام، فجر جامعه است

دربارۀ فجر در حیات اجتماعی عرض کردیم که ظلمات غفلت و گناه و دل بستگی ها و تعلقات، انسان را زمین گیر می کند و انسان وقتی خوشبخت می شود که بیدار شود. این بیداری همان مطلع الفجر و سپیدۀ صادق است. جامعۀ انسانی که دارای شخصیت و هویت است نیز همین گونه است. یعنی جامعۀ انسانی وقتی در جهل و عصبیت قرار دارد و گرفتار انواع و اقسام رذائل اخلاقی و حاکمیت ظلم و ستم و استعمار است، نه فقط راکد و خفته است، بلکه به سرعت سقوط می کند. قرآن کریم از این صحنه پرده برداری می کند و می فرماید: «وَالَّذِینَ کفَرُواْ أَوْلِیآؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ»[1]؛ و کسانی که کفر ورزیده اند، سَرورانشان طاغوتند، که آنان را از روشنایی به سوی تاریکی ها به در می برند». این آیه حکایت از همان سیر قهقرا دارد.

این گونه نیست که جامعه طاغوت زده در تاریکی توقف داشته باشد؛ بلکه دائماً بر تاریکی اش افزوده می شود. این همان سقوط در جهنم زشتی ها و پلشتی ها و رذائل و کژی ها و تباهی ها است تا به اسفل السافلین برسد. اینجا قرآن کریم جامعۀ بشری را در دو قطب یا دو محور تعریف کرده است. قطب اول، ولایت الهی با محوریت الهی است. جامعه ای که قلب و مرکز فرماندهی اش، یعنی جایی که نظام فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی اش را برنامه ریزی می کند، در اختیار خداوند و حاکم الهی باشد، به سوی خدای متعال، نور و ارزش های الهی سیْر خواهد کرد تا به مدینۀ فاضله برسد؛ زیرا امام معصوم مظهر اسمای الهی است و عالم، عادل، عاقل، حلیم، کریم، مدبر، متقی و منوّر است و از زیبایی ها و مکارم اخلاق بهره مند. این امام آینده نگر است و بر نقشۀ کمال فرد و جامعه اشراف دارد.

راز مدینۀ فاضله در امام و رهبر و قطب جامعه نهفته است؛ درست نقطۀ مقابل طاغوت است. چنانچه جایگاه مرکزی و اتاق فکر دست کسی یا گروهی افتاد که بر خدای متعال طغیان کرده اند، یعنی از مرز بندگی عبور کرده و طاغی هستند، نه فقط خودشان، بلکه کل انسان های جامعه را از مدار بندگی حق خارج می کنند. طاغوت، مبالغه در طغیان است. یعنی شخص طغیانش شخصی نیست. یک وقت شخص طاغی است و یک وقت شخص شریان جامعه را در دست دارد. هر چه جامعه بزرگ تر باشد، به همان اندازه، آثار تخریبی طاغوت بیشتر می شود. طاغوت جامعه را به سمت تاریکی ها می برد و دائماً بر این تاریکی افزوده می شود.

نابودی طغیانگران، سنت حتمی خداوند
قرآن کریم در سورۀ مبارکه فجر بعد از سوگند ها، سه نمونه از طغیان های اجتماعی و تمدن هایی که مبتنی بر طغیان بر خدا و اولیای خدا شکل گرفته را ذکر می کند که با دو ویژگی شناخته می شوند: طغیان و ستم: «طَغَوْا فِی الْبِلَادِ؛ همانان که در شهرها سر به طغیان برداشتند» و «فَأَکثَرُوا فِیهَا الْفَسَادَ»؛ و در آنها بسیار تبهکاری کردند». قرآن عاقبت امر آنها را به عنوان یک سنت جاری و قطعی خدای متعال یادآوری می کند.

این طراحی کلان بر اساس عدل و بندگی و علم و حسن است که با محوریت نور برنامه ریزی شده است. نمونه هایی همچون قوم عاد و ثمود و فرعون که در این سوره ذکر می شود، عارض و زائد بر زندگی بشر و نظام خلقت بوده و با ارادۀ خدای متعال هماهنگ نبوده اند. آنها از اختیاری که باید استفاده می کردند و بر نورانیت خود می افزودند، سوء استفاده کردند و بر ظلمت خود و جامعۀ خویش افزودند.

چنین چیزی چون بر خلاف ساختار خلقت و متن آفرینش است، بقا و دوام ندارد؛ فرازی دارد که پیوستش فرود است. این سوره سنت قطعی و حتمی خدای متعال را برای زوال چنین نمونه هایی از طغیان یادآوری می کند: «فَصَبَّ عَلَیهِمْ رَبُّک سَوْطَ عَذَابٍ، إِنَّ رَبَّک لَبِالْمِرْصَاد؛ پروردگارت بر سر آنان تازیانه عذاب را فرونواخت؛ زیرا پروردگار تو سخت در کمین است». قرآن خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بیان می دارد این گونه نیست که رب تو، جهان را رها کرده باشد. کسانی که از اختیاری که خدای تعالی داده است سوء استفاده می کنند، خدای متعال در کمین آنها است.

نه اینکه می گذارد تا عالم پس از مرگ و آخرت، بلکه همین جا هم آنها را عذاب می کند. البته جلوه ویژۀ این مرصاد در قیامت و صراط است که حق به طور کامل به حق دار خواهد رسید؛ اما در همین دنیا ارادۀ قطعی و حتمی خدای متعال این است که طاغوت ادب شود. از آغاز خلقت و تاریخ، تمدن هایی که بر طغیان پایه ریزی شدند و گرفتار ظلم و فساد شدند و از قاعدۀ بندگی خارج شدند، همه فروپاشیدند و اثری از آنها نمانده است. گاهی فقط نشانه هایی از آنها مانده که آن را هم خدای متعال نگه داشته است تا عبرتی برای دیگران باشد؛ چنان که درباره اصحاب أیکه فرمود: «فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُّبِینٍ»[2]؛ پس، از آنان انتقام گرفتیم، و آن دو [شهر، اکنون ] بر سر راهی آشکار است». ما آثار ظالمان را نگه داشتیم تا بعدی ها نگاه کنند و آن روز ها را به یاد آورند.

در آیات دیگر قرآن گفته شده که جریان طاغوت و تمدن هایی که بر اساس طغیان شکل می گیرند، دورانشان سپری خواهد شد و گرفتار زوال خواهند شد و امتداد مسیر انسان رو به نور است؛ یعنی سرانجام در این فراز و فرود ها باطل مثل کف روی آب از بین می رود و فقط خودی نشان می دهد. به قول امیرالمؤمنین (علیه السلام) «لِلبَاطِلِ جُولَه وَ لِلحَقِّ دَولَه»[3]؛ برای حق دولتی و از برای باطل جولانی باشد».

باطل جولانی می دهد و بعد مثل یک حباب می ترکد. آنچه از آن باقی می ماند، عبرت است. البته بعدی ها متأسفانه عبرت نمی گیرند و به صورت حباب های باطل در مدل دیگری خود را نشان می دهد. قرآن کریم هشدار می دهد: «وَالَّذِینَ کفَرُوا أَعْمَالُهُمْ کسَرَابٍ بِقِیعَةٍ یحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاء حَتَّی إِذَا جَاءهُ لَمْ یجِدْهُ شَیئًا»[4]؛ و کسانی که کفر ورزیدند، کارهایشان چون سرابی در زمینی هموار است که تشنه، آن را آبی می پندارد، تا چون بدان رسد آن را چیزی نیابد». هیچ اثری از دستگاه فرعونی باقی نمانده است. در همین دوران ما اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی ابهتی داشت و نصف دنیا را تحت افکار پوچ خود سازماندهی کرده بود. فلسفۀ سیاسی و ایدئولوژی داشتند و نظام سازی کرده و برای اقتصاد و جامعه و فرهنگ، برنامه ریزی کرده بودند.

می گفتند خدا مرده است و خدایی در کار نیست. بر اساس همین حرف، همه چیزشان را طراحی کردند. در برق انقلاب اسلامی و در مطلع الفجر جدید که واژۀ فجر دوباره معنا شد و خود را نشان داد، واژۀ «سراب» را دیدیم و دیدیم جلوی چشم نسل ما، این کوه یخ متلاشی شد. در کشور خود ما تعداد زیادی از جوان ها را در قالب حزب توده جذب و سازماندهی کرده بودند که مثل یک کوه یخ ذوب شد و رفت.

«فَصَبَّ عَلَیهِمْ رَبُّک سَوْطَ عَذَابٍ» جلوی چشم خود ما رخ داد. نسل دوم انقلاب دارند فراموش می کنند و نسل جدید هم اصلاً درک نمی کنند که اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی یعنی چه؟ امام پیام دادند که این نظام را باید در زباله دان تاریخ پیدا کنید. حضرت آیت الله جوادی آملی (حفظه الله) حامل آن پیام بود. گزارش های آن جلسه خیلی خواندنی است. جالب است که از مخروبه های آن تمدن پوشالی، بعدها صدای «الله اکبر» از مأذنه ها به گوش رسید. مساجدی که هفتاد سال دفن کرده بودند، دوباره رونق پیدا کرد.

جزیره ای در جمهوری آذربایجان در نزدیکی مرز جمهوری اسلامی ایران به ما نشان دادند و گفتند: اینجا هر کس را که نشانی از دین و خدا داشت، سر به نیست می کردند. من در یک جلسۀ خصوصی به الهام علی اف گفتم: مثل اینکه اینجا هفتاد سال روی مغز جوانان و جامعۀ شما کار شد که عالم غیب و خدایی نیست. ایشان گفت: نه هفتاد سال، بلکه ۱۲۰ سال با مذهب مبارزه کردند.برخی خیال می کردند آنجا آب است؛ اما وقتی جلو رفتند، دیدند سراب است و صدای خرد شدن استخوان های کمونیسم را نسل ما شنید. «سَوْطَ عَذَابٍ» که به معنای تازیانۀ عذاب است، یک جا با یک گردباد است، مثلاً تمدن عاد را «ریح؛ باد» در هم پیچید و هیچی از آن باقی نگذاشت. قوم عاد تمدن داشتند و هفتصد سال قبل از میلاد در منطقۀ یمن بودند.

چه ساخته بودند که خدای متعال در قرآن کریم می گوید: نمی توانستید مانند شهر ارم پیدا کنید: «الَّتِی لَمْ یخْلَقْ مِثْلُهَا فِی الْبِلَادِ؛ که مانندش در شهرها ساخته نشده بود». ثمود با کیفیت دیگری هلاک شد: «وَثَمُودَ الَّذِینَ جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ؛ و با ثمود، همانان که در دره تخته سنگ ها را می بریدند». ثمود بین منطقۀ عراق و شام تمدن عجیبی داشت؛ اما همۀ اینها چون بر اساس ظلم و فساد بود، خدای متعال پروندۀ آنان را پیچید. اما فرعون؛ خدای متعال در قرآن خیلی به او پرداخته و جای مطالعۀ گسترده دارد.

«وَفِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتَادِ» درباره این آیه مطالب مختلفی گفته اند؛ مثلاً گفته اند: خیمه های بزرگی درست می کرد که آنها را با میخ ها استوار می کرد. برخی گفته اند: ریشه های حکومتش را گویی با میخ ها بر پا کرده بود و صاحب میخ ها، یعنی صاحب قدرت. بعضی گفته اند: برای اینکه حکومت خود را حفظ کند، دست و پای مخالفان را با میخ به زمین یا درخت می دوخت؛ چنان که در مورد سحره هم گفت: «لَأُصَلِّبَنَّکمْ فِی جُذُوعِ النَّخْلِ»[5]؛ شما را بر تنه های درخت خرما به دار می آویزم».

تمام ستمگران به خاطر طغیان علیه نظام حق و فساد، و حرکت علیه فضیلت و انسانیت، منهدم شدند و این قانون الهی است. قرآن کریم اینجا می خواهد اعلام کند که جریان ظلم و طغیان علیه حق و نمایندگانش که اولیای الهی و انبیا و عقلا و خردمندان هستند، هرچند به تمدن و عظمت برسد، متلاشی می شود.

آنهایی که افکار پوچشان را به تمدن تبدیل کردند و گاهی چند صد سال به آنها مهلت داده شد و در این چند صد سال به تمدن و دانش و سبک زندگی و حکومت دست پیدا کردند، نمونه هایش را قرآن کریم ذکر می کند و می گوید اینها متلاشی می شوند و امروز شما نیز صدای خرد شدن استخوان های تمدن پوشالی غرب را می شنوید. اینها هم به تمدن رسیدند و تمام ظرفیت های بشری از علم و دانش و هنر را در اختیار گرفته اند، اما محکوم به نابودی هستند؛ چراکه «طَغَوْا فِی الْبِلَادِ» و «أَکثَرُوا فِیهَا الْفَسَاد».

رقیبشان که اتحاد جماهیر سوسیالیستی بود، طومارش در هم پیچیده شد و بعد هم نمونه هایی مثل صدام جلوی چشم ما نابود شدند. در زمان ما، خدای متعال با جلوه های خاصی این مطلب را به ما نشان می دهد. صدام با آن جزئیات و قضایا، جلوی چشم ما گردنش را زیر چکمه قرار دادند یا فرعون مصر را در قفس قرار دادند. صحنه های عجیبی بود که در روزگار ما رخ داد. درست است که بعد ها جریان مصر گرفتار انحراف شد؛ چون آنها ولایت حق را طبق موازین ندارند و نمی توانند نظام سازی کنند، اما همین که این فرعون ابرقدرت را در قفس گذاشتند، خودش پیامی داشت.

پس مشخص می شود که تازیانۀ عذاب انواع و اقسامی دارد و قطعی و حتمی است. اینجا مجازات موقت است و مجازات اصلی و دائمی در جهنم است. عذاب های دنیا که چیزی نیست. یک جریان ستم شاهی مبتنی بر استبداد و طغیان و فساد را روی ریشه های یک تمدن قدیمی سازماندهی کردند؛ اما جلوی چشم ملت ما «سوط عذاب» نازل شد و طوری فروریخت که گویی از ابتدا نبوده است. ما در زمان عجیبی زندگی می کنیم که جلوی چشم ما تفسیر آیات قرآنی رخ می دهد. قرآن کریم از ما توقع دارد که تاریخ را مطالعه کنیم. قرآن کریم به صراحت می گوید که اینها از بین خواهند رفت و آنچه می ماند، حق است و جلوه اش از روز بیشتر خواهد شد تا روزی که به مقصد برسد.

تفاوت قیام امام حسین (علیه السلام) با سایر قیام ها
نقش حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) در بین اولیای خدا، نقشی خاص و متفاوت است و سرّ آن هم در یک جمله خلاصه می شود و آن اینکه امام حسین (علیه السلام) در برابر جنسی از طغیان و فساد برخاست و قیام کرد که در پوشش نفاق به میدان آمده بود. این فرق می کند با جایی که کفر، بی نقاب می آید. وقتی کفر بدون نقاب می آید، تکلیفش روشن است؛ مثل همان جریانی که در مقابل پیامبر (صلی الله علیه و آله) ایستاده بود و در زمان ایشان، تکلیف رویارویی جبهۀ حق و باطل روشن بود. اما اینجا کار به جایی رسیده بود که به نام اسلام، قرآن، پیامبر و خلافت اسلامی، نظامی شکل گرفت که در قرآن کریم از آن با عنوان نفاق یاد می کند.

جریان نفاق به مراتب پیچیده تر از کفر است. البته جریانی که ما امروز به عنوان تمدن غربی می شناسیم، به یک اعتبار، خصوصیتش شبیه همان جریان طاغیه ای است که امام حسین (علیه السلام) در برابرش ایستاد. از این جهت که غرب یک روکش شیک و زیبا روی همان افکار معیوب گذاشته اند و جریانشان، جریان فریب است. درباره حقوق حیوانات صحبت می کنند؛ اما به راحتی آب خوردن، میلیون ها نفر را می کشند.

باز هم با جلوۀ حسینی باید به میدان اینها رفت. یزید به عنوان مظهر کفر به میدان نیامده بود و خود را خلیفه اسلامی نامیده بود و پدر ملعون او با چنین پرچمی خلافت می کرد و در مقابل امیرالمؤمنین (علیه السلام) قرار می گرفت؛ لذا هم کار امیرالمؤمنین (علیه السلام) خیلی پیچیده بود و هم کار امام حسن (علیه السلام). از اینها سخت تر دوران سیدالشهدا (علیه الصلوه و السلام) بود؛ لذا فرمود: «وَ عَلَی الإسلام السَّلامُ»[6]؛ باید با اسلام خداحافظی کرد». چون این جریان، جریان نفاق است و از درون امت می جوشد و همه چیز را تغییر خواهد داد؛ لذا سیدالشهدا (علیه السلام) آن کارِ بزرگ را کرد و سپیدۀ امید را به بشریت و جریان حق و جریان اسلام برگرداند. این معجزۀ حسینی است. می گویند آب رفته به جوی برنمی گردد، اما امام حسین (علیه السلام) آب را به جوی برگرداند.

تا قیام قیامت، جریان حق، وامدار سیدالشهدا (علیه السلام) است. امام حسین (علیه السلام) اینجا قرار گرفته و پشت سر او، آدم و ابراهیم و نوح و انبیای الهی هستند؛ لذا در زیارت وارث خطاب به آن حضرت می گوییم: «السَّلامُ عَلَیک یا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیک یا وَارِثَ نُوحٍ نَبِی اللَّهِ السَّلامُ عَلَیک یا وَارِثَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ...» تمام بار همۀ این جریان در یک نقطۀ حساس روی دوش حسین بن علی (علیه السلام) قرار گرفته و یک طرف هم آیندۀ بشریت است که تمام مسیر پیش رو فقط با اقدام او است که حفظ می شود.

بنابراین امام حسین (علیه السلام) هم گذشتگان را از آدم تا خاتم و امیرالمؤمنین و امام حسن (علیهم السلام)، همه را مدیون خود می کند، هم آیندگان را تا دامنۀ قیامت مدیون خودش کرد. اگر در مقابل جریان نفاق کاری صورت نمی گرفت، جریان هدایت به طور کلی متوقف می شد. حسین (علیه السلام) در چنین شرایطی تصمیم می گیرد و این تصمیم، یک تصمیم غیرقابل مقایسه با هر تصمیم دیگری بوده که در زندگی اولیای خدا اتفاق افتاد.

اسماعیل حسین (علیه السلام)
امشب که شب هشتم است، طبق روشی که در مجالس حسینی است، به دیدار یک صحنۀ عجیب می رویم که امام حسین (علیه السلام) در آن نقش ابراهیمی ایفا می کند. ماجرای شخصیت بزرگی است که در زیارت عاشورا و در بسیاری از زیارت ها در کنار نام پدر، از او نام برده می شود و به او سلام می دهیم. «علی ابن الحسین»، کسی است که در فضای توحیدی و با نفس امیرالمؤمنین (علیه السلام) هفت سال تربیت شده و یازده سال از محضر خرد محض و عقل ناب، نور گرفته است. با استعداد ممتازش از امام حسن (علیه السلام) بهره ها برده؛ همان کسی که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) درباره اش فرمود: «اگر قرار بود عقل به صورت یک انسان تجسم پیدا کند، به صورت حسن ظاهر می شد».[7]

در تمام این مدت، یعنی هم آن هفت سال و هم آن یازده سال، به ضمیمۀ یک ده سال دیگر، در محضر پدر ارجمندش سیدالشهدا (علیه السلام) نور گرفته است. دوستانش چه کسانی بودند؟ یکی که از خود او کوچک تر است، روح عبادت و بندگی و مناجات و حقیقت دعا است؛ حضرت سیدالساجدین و امام العارفین (علیه السلام) که علی اوسط است. دیگری شخصیت بزرگ، روح حماسه و ادب، حضرت عباس بن علی (علیهما السلام) که پنج سال از او بزرگ تر است.

این شخصیت بزرگ، حضرت علی اکبر (علیه السلام) است که در قلۀ جوانی است و طبق نقل صحیح، در عاشورا، ۲۷ ساله است و همسر و خانواده دارد و در اوج زیبایی و کمال و عرفان و فتوت و حماسه و وفا است. گویا همۀ دستگاه تربیت اسلامی به میدان آمده تا بشریت چنین میوۀ شیرینی را دریافت کند که اسمش می شود علی اکبر.

علی که در جریان حماسه، فرمانده و وزیر ارشد امام حسین (علیه السلام) است، وقتی برای خداحافظی به خیمه رفت، کسی نمی توانست از او دل بکند. اهل حرم، انسان های عادی نبودند. زینب که عقیلۀ بنی هاشم است، بی جهت شیفتۀ کسی نمی شود. زینب مات علی اکبر است. شخصیتی مثل سکینه بنت الحسین که شخصیتی عرفانی دارد، مات علی اکبر است.

سیدالشهدا (علیه السلام) دید که علی از خیمه بیرون نمی آید؛ لذا اجازه گرفت و وارد خیمه شد. دید اهل حرم از علی دل نمی کنند. به اهل حرم گفت: «دَعَنُه فَإنَّهُ مَمسوسٌ فِی ذات الله؛ رهایش کنید، او ممسوس در ذات خدا است»؛ یعنی علی در ذات حق فانی است؛ «وَ مَقتولٌ فی سَبیلِ الله»[8]؛ و کشتۀ در راه خدا است». علی بیرون آمد و حالا نوبت خود امام حسین (علیه السلام) است که وداع کند... .

پی نوشت ها:

[1] بقره: ۲۵۷.

[2] حجر: ۷۹.

[3] آمُدى، غرر الحکم و درر الکلم، ص۵۴۴.

[4] نور: ۳۹.

[5] طه: ۷۱.

[6] سید ابن طاووس،‌ لهوف، ص۱۱.

[7] ابراهیم بن محمد بن مؤید جُوینی، فرائد السمطین، ج۲، ص۶۸.

[8] محمدمهدى حائری، معالی السبطین، ج۱، ص۴۱۶.