عوامل خیر و عوامل عذاب
عن ابى جعفر عليه السّلام قال: «وجدنا فى كتاب عليّ (ع) انّ رسول اللّه (ص) قال: و هو على منبره والذی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ مَا أُعْطِيَ مُؤْمِنٌ قَطُّ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ إِلَّا بِحُسْنِ ظَنِّهِ بِاللَّهِ وَ رَجَائِهِ لَهُ وَ حُسْنِ خُلُقِهِ وَ الْكَفِّ عَنِ اغْتِيَابِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَا يُعَذِّبُ اللَّهُ مُؤْمِناً بَعْدَ التَّوْبَةِ وَ الِاسْتِغْفَارِ إِلَّا بِسُوءِ ظَنِّهِ بِاللَّهِ وَ تَقْصِيرِهِ مِنْ رَجَائِهِ وَ سُوءِ خُلُقِهِ وَ اغْتِيَابِهِ لِلْمُؤْمِنِينَ و عن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ حُسْنُ الظَّنِّ بِاللَّهِ أَنْ لَا تَرْجُوَ إِلَّا اللَّهَ وَ لَا تَخَافَ إِلَّا ذَنْبَكَ»[1]؛ امام باقر (ع) می‏فرمایند: ما در کتاب علی (ع) یافتیم که علی (ع) می‏فرمایند: پیامبر اکرم (ص) بر بالای منبر فرمودند: هرگز به هیچ مؤمنی خیر دنیا و آخرت داده نشده مگر در پرتو چهار نکته: 1) حسن ظن به خداوند متعال داشته باشد. 2) امید به درگاه خداوند متعال داشته باشد. 3) حسن خلق داشته باشد. 4) از غیبت کردن در غیاب مؤمنین پرهیز کند. سپس حضرت فرمودند: خداوند متعال هیچ مؤمنی را بعد از توبه و استغفار موجب عذاب قرار نمی‏دهد مگر به خاطر: 1) سوء ظن به خداوند متعال؛ 2) امید نداشتن و مأیوس بودن از درگاه الهی؛ 3) بد اخلاقی و سوء خلق؛ 4) غیبت کردن. امام صادق (ع) درباره حسن ظن به خداوند متعال می‏فرماید: حسن ظن به خداوند این است که انسان به غیر خداوند متعال امید نداشته باشد و نترسد مگر از گناهی که انجام می‏دهد.

انسان‏هایی که به گناه آلوده می‏شوند از توفیقات زیادی محروم می‏شوند؛ مثلاً شیطان انسان را وسوسه می‏کند و نمی‏گذارد شب زودتر از خواب بیدار شود و به عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال بپردازد، کما اینکه در روایات هم اشاره شده که اگر توفیق عبادت شبانه از شما سلب شد رفتار طول روز خود را بررسی کنید؛ چون کیفر گناه روز، بی توفیقی شب است و گناه هر کس هم به حسب خودش است، لذا انسان باید رفتار خودش را در طول شبانه روز کنترل کند و اینکه در روایات و کلمات بزرگان، چهار مرحله؛ مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاتبه را مطرح کرده‏اند به خاطر همین است. در مرحله مشارطه، انسان با خود شرط کند تا از خود سری نفس جلوگیری کند و بعد از اینکه این شرط را گذاشت باید مراقبت داشته باشد تا از توجه به خداوند متعال غافل نشود و مرحله سوم، محاسبه است که انسان اعمال خود را بررسی کند، ببیند چه عملی از او سر زده است و در پایان هم خودش را مورد سرزنش قرار دهد که چرا اعمالی را انجام داده که مورد رضایت خداوند تبارک و تعالی نبوده است.

4/11/91

[1]. کافی، ج2، ص72، باب حسن الظن بالله عزّ و جلّ.