اصلاح نفس
عن مولانا و مقتدانا امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(ع): »لَا تَتْرُكِ‏ الِاجْتِهَادَ فِی إِصْلَاحِ نَفْسِكَ فَإِنَّهُ لَا یُعِینُكَ عَلَیْهَا إِلَّا الْجِدُّ«[1]. مولانا و مقتدانا الامام الصادق(ع): «اقْصُرْ نَفْسَكَ عَمَّا يَضُرُّهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفَارِقَكَ وَ اسْعَ فِي فَكَاكِهَا كَمَا تَسْعَى فِي طَلَبِ مَعِيشَتِكَ فَإِنَّ نَفْسَكَ رَهِينَةٌ بِعَمَلِكَ‌»[2]. کلمات گهربار اهل بیت(ع) دارو و درمانبیماریهاینه تنها جامعة شیعی و جامعة اسلامی، بلکه کل جامعة بشری است اما به شرط بکار بستن و عمل نمودن به آن، یکی از مسائل مهمی که در قرآن و روایات به آن توجه شده است، مقولة اصلاح نفس است این نفسی که خدای متعال در آفرینش آن به خودش تبریک می­گوید: «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ»[3] این انسانی که «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ»[4]؛ این انسانی که «إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاَقِيهِ»[5]؛ در این آیات از انسان به عنوان گل سرسبد عالم هستی یاد شده است دنیا هم جایگاه پرورش استعدادها و کسب ذخیره­های مادی و معنوی است منتهی بشر چون مسائل مادی برایش محسوس است بیشتر سراغ مسائل مادی می گیرد تا سراغ مسائل معنوی، مشکل جسمی برای او پیش بیاید هم خود او و هم نزدیکان او بلافاصله به فکر دارو و درمان بر می‎آیند اما واقع مطلب آیا یک ذره، از دغدغه‎ای که برای بیماریهای جسمی، برای مشکلات مادی زندگی‌مان داریم به فکر امراض روحی نیز هستیم؟ مشکل بشر این است که در مسائل معنوی هیچ انگیزه ای برای پیگیری ندارد و جالب این است که خدای متعال برای بُعد معنوی 124 هزار پیامبر فرستاده آنهم بهترین انسانهای زمان خودشان. لذا هم در کلمات امیر المؤمنین(ع) و هم در کلمات امام صادق(ع) روی این نکته خیلی تکیه شده است که اولاً جلوی ضررها را بگیرید نسبت به نفستان، اگر احساس کردید قدمی که برمی دارید ضرری را متوجه روح و نفس شما می کند بایستید به خودتان نهیب بزنید و جلوتر نروید. امیر المؤمنین(ع) می فرماید: در اصلاح نفس تلاش کنید یعنی شب و روزتان را صرف این کنید که این نفس پاک و پاکیزه زندگی کند و از این دنیا برود می ارزد فانه لایعینک علیها الی الجد؛ زیرا چیزی جز سعی و کوشش تو در رابطه با نفست ترا یاری نخواهد کرد یعنی هر چه تلاش بیشتر کنید خودتان را بسپارید به این انوار پاک و تابناک بگویید ما در پناه شما زندگی می کنیم اگر در مجلسی که رضایت خدا در آن نیست لب فرو بندیم و گوشها را در اختیار آن سخن قرار ندهیم. کلام نورانی امام صادق «اقْصُرْ نَفْسَكَ عَمَّا يَضُرُّهَا» ؛ یعنی نفس خودت را باز دار از چیزی که ضرر می رساند «مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفَارِقَكَ»قبل از این که نفس تو از تو جدا شود یعنی قبل ازمردن، « فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَ لاَ يَسْتَقْدِمُونَ »[6]، پس و پیش ندارد، قبل از اینکه نفس از تو جدا شود آن چیزهایی که آسیب به نفس می رساند مراقبت کن«وَ اسْعَ فِي فَكَاكِهَا» گویا این نفس زندانی هوس و هوا و گناه است میفرماید: در آزاد سازی نفست تلاش کن این را آزاد کن در زندان است نمی خواهید آزادش کنید تلاش کن در جهت آزاد سازی آن،«کمَا تَسْعَى فِي طَلَبِ مَعِيشَتِكَ»همین حرص و جوشی که برای زندگی مان می زنیم همین حرص و جوش را برای جلوگیری از این که این نفس بیشتر در معرض آسیب قرار بگیرد این را هم باید داشته باشیم «فَإِنَّ نَفْسَكَ رَهِينَةٌ بِعَمَلِكَ»‌؛ حضرت می فرماید که زیرا این نفس تو در گرو اعمال توست و جز با کوشش تو آزاد نخواهد شد با خدا عهد و پیمان ببیندیم از همان لحظه ای که می گوییم ««یَا مُقَلِّبَ‏ الْقُلُوبِ‏ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ».» که می گوییم یکی از مواردی که از خدا طلب کنیم این است که خدایا ما را در جهت اصلاح نفس مان موفق بدار و یک تیزبینی و هوشمندی را به ما بده که بتوانیم آسیبهایی که ضرر وارد می کند، از صفحة زندگی مان بشوییم و از بین ببریم.

درس خارج24/12/1390

[1]. تمیمی، آمدی عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم ص 818 .

[2]. كلينى، ابو جعفر، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية)، ج‌2، ص: 455

[3].المومنون/14.« ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ».

[4]. الاسراء/70«وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً »

[5]. الانشقاق/6.

[6]. الاعراف/34.