موضوع درس:

شماره درس: 52

تاريخ درس: ۱۳۷۶/۶/۱۲

متن درس:

اعوذ باللّه‏ من الشيطان الرجيم بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم رب اشرح لى صدرى و يسرلى امرى و احلل عقدة من لسانى يفقهوا قولى.

بحث گذشته ما درباره دستورالعملى بود كه پروردگار عالم به پيغمبر اكرم داده بود و فرموده بود كه بار سنگينى به دوش شما آمده است و اگر بخواهى اين بار سنگين را به منزل برسانى به اين دستورالعمل بايد عمل كنيد و اين دستورالعمل بلافاصله همان وقتى كه رسول اكرم مبعوث به رسالت شد و تشريف آوردند خانه و دراز كشيده بودند باز جبرئيل آمد و اين آيات اوّل سوره مزمل را آورد «يا ايها المزمل قم الليل الا قليلاً انا سنقلى عليك قولاً ثقيلاً» اى كسيكه عباى نبوت به دوش تو بار سنگينى به دوش تو آمده است كه اين دستورالعمل براى همه خوب است براى اينكه انسان توفيق پيدا كند در كارهايش، براى اينكه بتواند دينش را ببرد، براى حفظ دين، براى حفظ آبرو اين دستورالعمل به تجربه اثبات شده است امّا معلوم است براى ما طلبه‏ها خوب‏تر است براى اينكه بار سنگين روحانيت را بخواهيم به منزل برسانيم به اين دستورالعمل بايد عمل كنيم اين دستورالعمل را يك مقدارى در موردش صحبت كرده‏ام و رسيد به آيه شريفه «رب المشرق و المغرب لااله الا هو حق فاتخذة وكيلاً» پروردگار عالم، پروردگار جهان است پروردگار همه جا كه اين از باب مثال است يعنى پروردگار همه و همه مؤثرى هم در جهان نيست جزا و وقتى چنين باشد بايد وكيل تو و او باشد يعنى مقام توكل براى اينكه اين آيه يك مقدار واضح بشود اين «لا اله الا هو» يعنى «لا اله الا اللّه‏» يعنى چه؟ مشهور است در ميان متكلمين، در ميان بزرگان كه اين «لا اله الا اللّه‏» مى‏خواهد توحيد عبادى را بگويد يعنى لا معبود الا اللّه‏ كه د مقابل بت آنهايى كه مى‏پرستند آيه آمد آيه اسلام «لا اله الا اللّه‏» لا معبود الا اللّه‏ يك مقدارى هم از قرآن استفاده كنيم، از روايات استفاده كنيم بگوييم كه اين لا معبود الا اللّه‏ يعنى نه فقط عبادت مطابعت لذا اگر كسى مطابعت هوى و هوس بكند اين توحيد عبادى ندارد اگر كسى مطابعت از نفس اماره، مطابعت از شيطان بكند اين توحيد عبادى ندارد براى اينكه قرآن مى‏گويد توحيد عبادى ندارد «افرأيت من اتخذ الهه هوه واضله اللّه‏ على علم» يعنى پيغمبر نمى‏بينى بعضى‏ها هوى مى‏پرستند نه خدا هوى پرست كه نداريم همين قدر كه مطابعت از هوى بشود اين آيه مى‏گويد توحيد عبادى ندارد وقتى مى‏تواند بگويد معبود من فقط خدا، وقتى كه هوى و هوس را مطابعت نكند يا در سوره ياسين مى‏فرمايد «الم اعهد اليكم يا بنى آدم ان لاتعبد الشيطان انه لكم عدو مبين» ما در ازل، در عالم با هم معامله كرديم تو شيطان پرست نباشى چرا شيطان پرست شدى؟ مراد اين است كه هر دو مطابعت از شيطان بكند توحيد عبادى ندارد خواه نا خواه از اين دو آيه استفاده مى‏كنيم كه هر دو مطابعت از غير خدا بكند اين توحيد عبادى ندارد آنكه از هوى و هوس، از نفس اماره، صفات رذيله از دشمن‏هاى خدا مطابعت بكند اين توحيد عبادى ندارد لذا «لا اله الا اللّه‏» را مشهور است در ميان بزرگان كه اين توحيد عبادى است و نه چيز ديگرى و مى‏گويند براى اينكه وقتى پيغمبر اكرم آمدند و محيط اطرافشان بت پرستان بود پيغمبر اكرم براى اينكه بت پرستى، خدا پرستى شود مى‏فرمودند «قولو لا اله الا اللّه‏ تفلحوا» پس «لا اله الا اللّه‏» يعنى توحيد عبادى شما فضلاء يك مقدار اضافه كنيد و بگوييد توحيد عبادى نه، كزنش، متبعت از غير خدا «لا اله الا اللّه‏» مى‏خواهد بگويد مطابعت از غير خدا نكن حالا آن هوى و هوس باشد متابعت نكن، شيطان باشد متابعت نكن، صفات رذيله باشد مطابعت نكن، غرور باشد، نفس اماره باشد، دشمنان خدا باشد مطابعت نكن اين جور معنى كردن اين آيه كه الان خوانديم جور نمى‏آيد با اين آيه‏اى كه در سوره طه است و زياد هم هست با اين آيات جور مى‏آيد «اننى انا اللّه‏ لا اله الا اللّه‏ فاعبدنى» «لا اله الا اللّه‏» آنجا توحيد عبادى «اننى انا اللّه‏ لا اله الا انا فاعبدنى و اقم الصلوة لذكرى» آنجا را اگر معنى كنيم توحيد عبادى خوب است امّا اينجا توحيد عبادى در كار نيست «رب المشرق و المغرب لا اله الا هو فاتخذه وكيلاً» لذا اينجاها را بايد توحيد افعالى معنى كنيم يعنى «لا اله الا اللّه‏» يعنى توحيد افعالى و مراد از توحيد افعالى اين است كه انسان مؤثرى ربى در اين جهان غير از خدا بداند چنانچه مثلاً هستند كسانى كه قائلند به اينكه تربيت اين زمين را بعضى از ستارگان مى‏كنند كه از نظر علمى هم گفتار دارند، حرفها دارند، از نظر فلسفه هم ردها دارند يعنى ربى غير از خدا در اين جهان قائل باشند اين كم است در آن توحيد عبادى كه بت پرست باشد زياد بود امّا ربى غير از خدا باشد كم بود امّا الان به عكس است يعنى بت پرست هست روى كرده زمين ژاپن، هندوستان و امّا عدم توحيد افعالى زياد است از نظر علمى مؤثر غير خدا خيلى چيزها را مى‏داند علم امروز را بگوييم كه لا اله الا هم يعنى ربى در اين جهان نيست غير خدا مؤثر در اين جهان نيست جز خدا اين از نظر علم كلامى يك مقدار هم اضافه كنيد از نظر علم اخلاق كه معنى كنيم لا اله الا هو آن كسى است كه عقل خودش را شعور خودش را علم خودش را مؤثر در زندگى‏اش بداند اين هم مشرك است يعنى توحيد افعالى ندارد آن كسى كه ديگران را مؤثر در زندگى بداند اين توحيد افعالى ندارد و در روايات هم داريم اگر كسى اين جورى باشد پروردگار عالم به خودش وا مى‏گذارد همين روايت كه مرحوم شيخ انصارى رضوان اللّه‏ تعالى عليه در آخر مكاسب نقل مى‏كند يك كسى قرض داشت از اين شهر رفت به شهر ديگرى براى اينكه قرض او ادا بشود در وسط راه برخورد كرد به رفيقش هر دو شاگردهاى امام صادق (ع) بودند گفت كه كجا مى‏روى؟ گفت قرض دارم، بدبخت هستم گفت اميد به چه كسى دارى؟ گفت من اميد به رفيقم دارم فلانى قرضم را ادا بكند گفت حتما به تو بگويم اميدت نااميد مى‏شود براى اينكه امام صادق (ع) فرمودند هر كسى كه اميد داشته باشد به غير از خدا از همان راه اميدش ناامييد مى‏شود خدا هم قسم خورده است به عزت و جلالم اميدش را نااميد مى‏كنم اگر كسى ديگران را مؤثر در زندگى بداند نه خودش را، علمش را، كسبش را نمى‏دانم، شعورش را، زندگى‏اش را، مؤثر در زندگى بداند اين توحيد افعالى ندارد توحيد افعالى كسى دارد كه به هيچ چيزى، به هيچ كسى دلبستگى نداشته باشد، اميد نداشته باشد جز خدا به اين مى‏گوييم توحيد افعالى توحيد عبادى را از نظر اخلاقى به دست آوردن كار مشكلى است انصافا از نظر كلامى بله آدم باشعور ولو خيلى كم ديگر گاو نمى‏پرستند، بت نمى‏پرستند آدم خيلى بى شعورى مى‏خواهد كه گاو بپرستد يا بت پرستند امّا از آن طرف توحيد عبادى به آن معنى كه انسان هوى و هوس، شيطان بپرستد او زياد است حالا ميان من و شما نيست امّا زياد است لذا توحيد عبادى به دست آوردند يعنى عادل يك كسى عادل باشد توحيد عبادى دارد امّا مشكل‏تر از اين توحيد عبادى به دست آوردن توحيد افعالى است مرد مى‏خواهد كه بگويد كه من از نظر توحيد افعالى موحد هستم خيال نمى‏كنم در جلسه ما در حالى كه شما نخبه‏ها هستيد بتوانيد يك كدامتان بگوييد من توحيد افعالى دارم يعنى دل ما وابستگى به هيچ چيزى هيچ كسى ندارد جز خدا، عقلم، شعورم، زرنگيم و علم خودم وابستگى ندارم من اميدى به احدى به چيزى ندارم جز خدا اينكه ما در روايات داريم اگر موحد دعا بكند مستجاب الدعوه است همين معنى را دارد اگر موحد دو ركعت نمازش قبول بشود ديگر مسلم است آتش جهنم برايش حرام است بهشت برايش واجب است همين معنى است توحيد افعالى به دست آوردن كار است بسيار مشكل، امّا كارى است بسيار لازم ما اگر بخواهيم اين بار سنگين طلبگى را به منزل برسانيم «رب المشرق و المغرب لا اله الا هو فأتخذه وكيلاً» بايد توجه داشته باشيم، بايد كم‏كم مبارزه كنيم به اندازه‏اى كه ممكن است از خدا بخواهيم توسل به اهل بيت مخصوصا به آقامان حضرت ولى عصر داشته باشيم تا برسيم به آنجايى كه مؤثرى در جهان نبينيم جز خدا لا اله الا اللّه‏، لا اله الا هو، بعضى هم گفته‏اند اين لا اله الا اللّه‏ توحيد ذاتى را مى‏خواهد بگويد يعنى مى‏خواهد بگويد كه خداى در اين جهان نيست جز اللّه‏ كه همان خدا يك است و دو نيست لا اله الا اللّه‏ هم اين را مى‏خواهد بگويد اين هم در آيات زيادى آمده است مخصوصا آيات آخر سوره حج آيات اوّل سوره حديد اينها همه توحيد ذاتى مى‏گويند يعنى اين آياتى كه زياد سفارش شده كه ما بخوانيم سوره اخلاص اين قدر روى او سفارش شده توحيد ذاتى مى‏گويد اوّل سوره حديد توحيد افعالى مى‏گويد آخر سوره حديد كه لا اله الا هو كه مكرر تكرار مى‏شود توحيد ذاتى مى‏گويد و انسان قائل بشود كه اين به جهان مؤثر نيست جز خدا يعنى خدا يعنى ذات واجب الوجوبى نيست جز خدا به دست آوردن اين خيلى مشكل نيست آنكه بايد نتيجه مى‏گيريم الان يك: اينكه لا اله الا اللّه‏ مى‏خواهد فقط توحيد عبادى بگويد غلط است نه لا اله الا اللّه‏ يك معنى عامى دارد ان اله يك معنى عامى دارد هم توحيد ذاتى را مى‏گيرد هم توحيد افعالى ار مى‏گيرد هم توحيد عبادى دليلش هم اين است كه قرآن گاهى لا اله الا اللّه‏ گفته توحيد ذاتى اراده شده گاهى لا اله الا اللّه‏ گفته توحيد افعالى اراده شده گاهى لا اله الا اللّه‏ گفته توحيد افعالى اراده شده گاهى لا اله الا اللّه‏ گفته توحيد عبادى اراده شده پس معلوم است كه اين لا اله الا اللّه‏ يك معناى عام است كه در قرآن شريف منطبق شده بر توحيد ذاتى گاهى منطبق شده بر توحيد افعالى گاهى منطبق شده بر توحيد عبادى پس اينكه بعضى گفته‏اند لا اله الا اللّه‏ يعنى توحيد افعالى اين غلط است اين هم بعضى گفتند لا اله الا اللّه‏ توحيد ذاتى اين هم درست نيست بلكه لا اله الا اللّه‏ هر سه تقسيم توحيد ذاتى از آن طرف هم پايه اسلام است وقتى پايه اسلام شد معنى ندارد فقط توحيد عبادى را بگويد براى بت پرست‏ها فقط توحيد افعالى را بگويد براى منجم‏ها فقط توحيد ذاتى را بگويد صرف نظر از توحيد عبادى اينكه معلوم نيست كه اصلاً كسى را از زمان حضرت آدم تا به الان داشته باشيم كه هر دو خدا را در عالم قائل باشد معلوم نيست كسى لذا لا اله الا اللّه‏ فقط توحيد عبادى در حالى كه پايه اسلام است نمى‏شود فقط توحيد افعالى نمى‏شود فقط توحيد ذاتى نمى‏شود امّا آنكه مى‏شود و عالى به لا اله الا اللّه‏ مى‏خورد اينكه لا اله الا اللّه‏ هم توحيد ذاتى هم توحيد عبادى و هم توحيد افعالى حالا الان مورد بحث ما است توحيد افعالى است يعنى آقا اگر مى‏خواهد پروردگرا عالم دست عنايتش روى سر شما باشد موفق در كارهاشان بشويد موفق در دينتان، در علمتان و در دنياتان اين را هضم كن يعنى بياب نه بدان همه مى‏دانيم بياب «رب المشرق و المغرب لا اله الا هو» وقتى اى را يابيدى مترتب مى‏شود بر او «فأتخذوه وكيلاً» ديگر توكل كه بهترين حالات است براى بنده كه اگر انسان بتواند در زندگى خدا را وكيل قرار بدهد يك دفعه مى‏گويد معلوم است اين گفتنى است اين وكالتى است يك دفعه مى‏داند آن هم عقيده است وكالتى نيست شما اگر كسى را بخواهيد وكيل خودتان بكنيد بايد علمتان كه مى‏دانيد اين وكيل نمى‏شود با گفتن آن هم وكيل نمى‏شود پس چه جور وكيل مى‏شود؟ با اينكه جدا از نظر دل بگوئى تو وكيل من اينجا هم اين است اگر انسان بيابد «رب المشرق و المغرب» بيابد لا اله الا هو يعنى لا مؤثر فى الوجود الا هو بيابد ديگر خواه نا خواه خدا مى‏شود وكيل او و وقتى خدا شد وكيل او ديگر دست عنايت آن خدا روى سر تو در همه كارها فريادرس تو كارها اصلاح مى‏شود صد در صد «و من يتق اللّه‏ يجعل له مخرجا و يرزفه من حيث لايحتسب و من يتوكل على اللّه‏ فهو حسبه» و اين آيه فهو حسبه ديگر در قرآن زياد است انساند بتواند خدا را وكيل خود قرار بدهد فهو حسبه ديگر احتياج به چيزى و كسى نيست در باب توكل مى‏دانيد علماى علم اخلاق خيلى حرف زدند اينكه شما بايد عقل مقدماتش را فراهم كنيد شما باشد فعاليت خودتان را بكنيد شما بايد عقل خودتان را به كار بيندازيد آن وقت توكل كنيد به خدا اينها يك حرفهاى علمى است يك حرفهاى طلبگى خوب است امّا اگر برويد در سير و سلوك يك كسى بيابان گرد بود آمده بود نزد بعضى از علما آن عالم از او سوال كرد تو هميشه در بيابانها گرگ و شير و مار و... مى‏بينى گفت خيلى گفت چه مى‏كنى؟ گفت من تا مى‏رسم به اين مى‏گويم «ان ضررتنى فحسبك على ابن ابى طالب» فرار مى‏كند و اين جور چيزها زياد است وقتى خدا وكيل بشود خواه نا خواه اين حرفهاى طلبگى ديگر كنار مى‏رود ديگر پايه استدلالى چوبى مى‏شود و با «ان صررتنى فحسبك على ابن ابى طالب» ديگر كار درست مى‏شود ديگر مطابعت از او مى‏كند اگر شما شنيديد كه بعضى‏ها رتبه خار پشت شير سوار بر او مارى و بر دستشان بود اين همه‏اش درويشى نيست اينها يك واقعيتهاست براى اينكه دانستن‏ها غير از يابيدن‏ها است اگر انشان با دل رسوخ داشته باشد همان طورى كه امام صادق (ع) روى منبر گفت گوشت من، پوست من مى‏گويد لا اله الا اللّه‏ سر امام حسين (ع) جورى نقش بست نمى‏دانم براى اينكه نبود تاريخ نويسى امّا اگر رسوخ كند در دل يعنى عاطفى بشود ايمان قلبى اين ايمان قلبى مى‏شود فأتخذه وكيلاً خدا مى‏شود وكيل اين كارها «يرزقه من حيث لايحتسب همين‏ها است كه مار و شير از او فرار مى‏كنند نه مار و نه شير اطاعت از او مى‏كند يعنى عالم وجود مطابعت از او بكند و روايات فراوانى داريم كه اگر كسى بترسد از خدا همه جنبنده‏ها از او مى‏ترسند و اگر نترسد از خدا از همه چيز از همه كس مى‏ترسد و اگر توحيد افعالى رسوخ در دل بكند يك ترتب قهرى هم هست ترتب علت و معلولى هم هست يعنى اگر راستى رسوخ بكند لا اله الا اللّه‏ در دل ما به خيلى جاها مى‏رسيم پدر ما مى‏گفتند كه با يك قافله مى‏رويم براى كربلا خانه‏اى منزل كرديم نهار آمده شد ديديم يك كسى آن دور نشسته بود گفتيم كه اين تنها است برويم و به او بگوييم بيايد نهار بخورد رفتيم و به او گفتيم آقا نهار خورده‏ايد گفت نه گفتيم نهار آماده است تشريف بياوريد گفت نهار چلو و مرغ هم داريد اين هم پلو و مرغ آن آقا در آمد و گفت اين آقا ديوانه است براى اينكه مى‏گويد پلو مرغ داريد آن هم پلو و مرغ در بيابان گفت ما نهار مى‏خوريم ركن الملك رسيد با اين خدمه هايش همان ركن الملك كه خدمات زيادى هم در اصفهان كرده است گفت سفره پهن كردند به ما تعارف كردند ما به ركن الملك گفتيم كه ما نهار خورديم امّا اين آقا آنجا ما رفتيم به او مى‏گوييم بيا نهار بخور مى‏گويد كه پلو مرغ هم داريد برود به اين آقا بگوييد كه پلو مرغ هم بخورد يك رفت پيش آقا تشريف بياوريد پلو مرغ بخوريد گفت پلو مرغ هم داريد گفت بله آقا آمد نشست و يك پلو مرغ سير خورد بعد ركن الملك براى اينكه شوخى بكند با اين بخندند گفت آقا آخه توى اين بيابان پلو مرغ گرسنه‏اى بيا نهار بخور اين يعنى چه؟ گفت منم قضيه دارم و قضيه اين بود كه در نجف اشرف سر قبر يك هندى آنجا قرآن خوندم و شب به شب اولياء ميت براى من يك قدرى پلو مرغ مى‏آوردند در ماه هم به من صد ليره هم مى‏دادند وضعم خيلى خوب بود اينها رفتند و بالاخره اين ميت بى صاحب ماند ما ديديم نه پول مرغ هست و نه آن پول رفتيم خدمت اميرالمؤمنين (ع) و گفتيم كه با حضرت ما اين قرآنى را كه براى هندى‏ها مى‏خوانديم براى تو مى‏خوانيم اون صد ليره هم نمى‏خواهم امّا اين پلو مرغ را عادت كردم و ما شديم قارى خوان اميرالمؤمنين و مرتب پلو مرغ رسيده اون آقا نتونه توى اين بيابان مى‏دانم پلو مرغ مى‏رسد اين را مى‏گويند وكالت اميرالمؤمنين در كارها اگر ديگر وكالت خدا بشود حالا فرقى نمى‏كند بين اميرالمؤمنين و خدا وكالت خدا چه بسيار ديدم بن بست‏ها استاد بزرگوارمان حضرت امام نقل مى‏كردند از شفاى بوعلى و بعد مى‏ديدم در شفاى بوعلى يك دوره شفا پيش استاد بزرگوار علامه طباطبايى ديدم اتفاقا رسيديم به همين جا كه مرحوم شيخ الرئيس مى‏گويند كه من در هر علمى دو سه روزى شاگردى كردم بعد شاگرد شد استاد و استاد شد شاگرد امّا در علوم الهى بعضى اوقات چهل مرتبه مطالعه مى‏كرد مسأله حل نمى‏شد دو ركعت نماز مى‏خواند متوسل به عالم ملكوت مى‏شدم و مسأله برايم حل مى‏شد يعنى خدا مى‏تواند مسأله فلسفى حل كند بله امّا آن عقيده شيخ الرئيس آن وكالت شيخ الرئيسى مسلم مى‏شود بسيار تجربه شده كه آدم گير است توى يك مسأله با يك راز و نياز با يك توسل بغرنج فقهى اصولى حل مى‏شود شايد خود شما در آن بن بست‏ها كه ديگر هيچ دست رسى ندارد جز خدا «فاذا ركبوا فى الفلك دعوا اللّه‏ مخلصين له الدين» براتون پيدا شده است امّا متأسفانه چون رسوخ در دلمان نكرده «فاذا نجاهم البر اذا هم يشركون» اين همان توحيد افعالى براى ما طلبه‏ها خيلى لازم است چشممان به پول كسى، چشممان به كمك كسى، به يارى كسى به قدرت بالاخره چشممان به غير خدا به هيچ چيز و و هيچ كسى نباشد اگر چنين شد خدا دنيامان را اصلاح مى‏كند عالى آخرتمان را اصلاح مى‏كند عالى بالاخره وقتى خدا وكيل ما شد ديگر او رب المشرق و المغرب براى او حل كردن مشكلات مسائل اون گره كورى براى او باز كردن كارى ندارد.