پرهیز از سرزنش و ملامت (۵)

وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... تَركِ التَّعيِير‌.[۱]

صحبت در تببین این فراز نورانی بود که در آن به این ویژگی از ویژگی‌های اهل تقوا و مردم صالح اشاره شده است که آنها از سرزنش و ملامت کردن دیگران به خاطر عیوب خُلقی و خلقی پرهیز می‌کنند.

در جلسات قبل نکاتی راجع به گناه تعییر بیان شد و معلوم شد که انسان نباید افراد گناهکار را به خاطر گناهشان سرزنش کند. سپس این سؤال مطرح شد که پس وظیفه انسان در برخورد با این افراد چیست؟

در پاسخ به این سؤال با استفاده از خطبه ۱۴۰ نهج البلاغة گفتیم: چون شخص گناهکار دچار بیماری روحی است، پس باید با او مثل کسی رفتار کرد که گرفتار بیماری جسمانی است، یعنی همان طور که با شخص بیمار با مهربانی برخورد می‌شود، با کسی که مبتلا به گناه و معصیت است نیز باید با مهربانی برخورد شود. در واقع، انسان سالم با رفتار مهربانانه خود، فرد گناهکار را درمان می‌کند نه اینکه با سرزنش و ملامت بر بیماری او بی‌افزاید.

سرزنش کردن گنهکار و خشونت با او نه تنها از گناه کردن او ممانعت نمی‌کند؛ بلکه جرأت او را بر گناه بیشتر می‌کند، خصوصاً اگر این سرزنش تکرار شود. در روایتی از امیر مؤمنان (علیه السّلام) نقل شده است که فرمود:

إيّاكَ أن تُكَرِّرَ العَتبَ‌؛ فَإِنَّ ذلكَ يُغري بِالذَّنبِ، و يُهَوِّنُ العَتبَ.[۲]

بپرهيز از اين كه پى در پى، سرزنش كنى، كه اين كار به گناه دامن مى‌زند و سرزنش را كم‌تأثير و بی‌ارزش مى‌سازد.

تکرار سرزنش و سرکوفت، اثر آن را از بین می‌برد، خصوصاً در برخورد با نوجوان‌ها. در کلمات منسوب به امیر المؤمنین (علیه السّلام) آمده است:

إذا عاتَبتَ الحَدَثَ فَاترُك لَهُ مَوضِعاً مِن ذَنبِهِ؛ لَئِلّا يَحمِلُهُ الإِخراج عَلَى المُكابَرَةِ.[۳]

هرگاه جوان را سرزنش كردى، جايى [براى عذر آوردن‌] از گناه برايش قرار ده تا قرار گرفتن در تنگنا، او را به درشتى و سرسختى نكشانَد.

این حساسیت در جایی که جوان، فرزند خود انسان باشد، بیشتر می‌شود. در اینجاست که اهمیت مسئله تربیت فرزند و لزوم آموزش و تجزبه‌آموزی در این زمینه، نمایان می‌گردد. در کافی روایتی از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده که ایشان به نقل از پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرمایند:

رَحِمَ‌ اللَّهُ‌ مَن‌ أعانَ‌ وَلَدَهُ‌ عَلى‌ بِرِّهِ. قالَ: قُلتُ: كَيفَ يُعينُهُ عَلى‌ بِرِّهِ؟ قالَ: يَقبَلُ مَيسورَهُ، ويَتَجاوَزُ عَن مَعسورِهِ، ولا يُرهِقُهُ، ولا يَخرَقُ بِهِ.[۴]

خدا رحمت كند كسى را كه فرزندش را بر نیکی کردن به خود [و فرمان‌بری‌اش از والدین]، يارى كند. [كسى‌] پرسيد: چگونه او را بر فرمانبَرى يارى مى‌كند؟ فرمود: آنچه را در توانش بوده، بپذيرد و از آنچه در توانش نيست، بگذرد و او را به آنچه نمى‌تواند، وا ندارد و بر او سخت نگيرد.

به هر حال، خشونت نه تنها اثر مثبتی ندارد؛ بلکه تأثیر منفی خواهد داشت.

[۱]الصحيفة السجّاديّة، الدعاء ۲۰.
[۲]غرر الحكم، تمیمی آمدی، ج۳، ص۲۲، ح۳۷۴۸.
[۳]شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، ج۲۰، ص۳۳۳، ح۸۱۹.
[۴]الكافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۵۰، ح۶.