ترک احسان نابجا (۷)
وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... [ترک] الإفضالِ على غَيرِ المُستَحِق.[۱]
در جلسات قبل گذشت که درباره ترک نیکی به کسی که سزاوار نیست که در این فراز از زینت‌های اهل تقوا بیان شده است، سه دسته روایت از اهل‌بیت (علیهم السّلام) به ما رسیده است:
یک دسته می‌گویند: نیکی کردن به همه ارزش است؛
دسته دوم می‌گویند: نیکی کردن به کسانی که اهلیت ندارند، یک رذیله اخلاقی و ضد ارزش است؛
دسته سومی از روایات نیز با معنا کردن احسان نا به جا و تفصیل میان افرادی که اهلیت احسان دارند و کسانی که ندارند، در واقع میان دو دسته قبلی جمع نموده‌اند.
بنا بر این، همه روایات ناظر به یک معنا هستند و آن این که نیکی کردن شایسته است در حق کسی باشد که شایستگی نیکی کردن را دارد، ولی شایستگی‌ها متفاوت است.
در روایت مفصلی که در کافی نقل شده است، چنین آمده:
مَن كانَ فيكُم لَهُ مالٌ فَإِيّاهُ وَ الفَسادَ! فَإِنَّ إعطاءَهُ في غَيرِ حَقِّهِ تَبذيرٌ و إسرافٌ، و هُوَ يَرفَعُ ذِكرَ صاحِبِهِ فِي النّاسِ و يَضَعُهُ عِندَ اللّهِ. و لَم يَضَعِ امرُؤٌ مالَهُ في غَيرِ حَقِّهِ و عِندَ غَيرِ أهلِهِ إلّا حَرَمَهُ اللّهُ شُكرَهُم، و كانَ لِغَيرِهِ وُدُّهُم... فَمَن كانَ مِنكُم لَهُ مالٌ فَليَصِل بِهِ القَرابَةَ، وَ ليُحسِن مِنهُ الضِّيافَةَ، وَ ليَفُكَّ بِهِ العانِيَ وَ الأَسيرَ وَ ابنَ السَّبيلِ؛ فَإِنَّ الفَوزَ بِهذِهِ الخِصالِ مَكارِمُ الدُّنيا و شَرَفُ الآخِرَةِ.[۲]
هر كس از شما كه مالى دارد، از فساد برحذر باشد كه هر آينه، اگر بخشيدن آن مال نا به جا باشد، ريخت و پاش و اسراف است و هر چند نامِ وى را در ميان مردم، برمى‌كشد، ولی وى را نزد خداوند، فرو مى‌آورَد. هيچ كس نيست كه مالش را نا به جا و براى غير شايستگان صرف كند، جز آن كه خداوند، سپاس ايشان را از وى دريغ دارد و دوستىِ غیر او در دلشان افتد... پس هر يك از شما را مالى است كه بايد با آن، به خويشاوندان پيوند برسانَد، ميهمانىِ نيكو ترتيب دهد، و رنجور و اسير و در راه مانده را رهايى بخشد؛ زيرا هر آينه، دستيابى به اين خوى‌ها، هم در دنيا مايه كرامت است و هم در آخرت، سبب شرافت.
این روایت که بخش‌هایی از آن را خواندیم، می‌تواند جمع‌بندی همه مواردی باشد که تا کنون در این باره گفته‌ایم، زیرا طبق آن، ملاک در نیکی کردن به افراد این است که تبذیر و اسراف نباشد. اگر این مسئله مدّ نظر باشد، شناسایی مواردی که شایستگی نیکی کردن دارند، مشکل نخواهد بود.
[۱]الصحيفة السجّاديّة، الدعاء ۲۰.
[۲]الكافي، شیخ کلینی، ج۴، ص۳۱، ح۳ ۱۸۵.
