حق‌گویی (۱)

وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... َالقَولِ بِالحَقِّ و إن عَزّ‌.[۱]

در این فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق از خداوند سبحان درخواست توفیق حق‌گویی شده است، اگر چه سخت و دشوار باشد.

چند نکته در تبیین این فراز قابل توجه است:

اولین نکته بیان ریشه قرآنی این دعاست. در دو آیه از قرآن کریم، به روشنی این مطلب بیان شده است، آیه اول آیه ۱۳۵ از سوره مبارکه نساء است که می‌فرماید:

﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامينَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلَّهِ وَ لَوْ عَلى‌ أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقيراً فَاللَّهُ أَوْلى‌ بِهِما فَلا تَتَّبِعُوا الْهَوى‌ أَنْ تَعْدِلُوا وَ إِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبيراً﴾.[۲]

اى مؤمنان! بر پادارنده عدل و انصاف باشید، براى خداوند گواهى دهيد هر چند به زيان خود يا پدر و مادر و يا نزديكانتان باشد. اگر [هر يك از دو طرف دعوا] دارا باشد يا نادار، خداوند به [دستگيرى از] هر دو سزاوارتر است، پس [در شهادت دادن] از هوا [ى نفس] پيروى نكنيد تا بتوانید عدالت ورزید؛ و اگر [در گواهى دادن] زبان بگردانيد يا [از آن] رو برتابيد، بى‌گمان خداوند از آنچه مى‌كنيد آگاه است.

طبق این آیه انسان باید همواره با دیگران منصفانه برخورد کند. یکی از مصادیق برخورد منصفانه بحث شهادت و گواهی دادن به نفع یا علیه یکی از دو طرف دعوا است. می‌فرماید: برای خدا شهادت دهید، هرچند به زیانتان باشد، پس نسبت‌ها و حالات افراد در شهادت دادن نباید تأثیر بگذارد، مثلا به خاطر خویشاوندی به نفع کسی که حق با او نیست، شهادت بدهیم. یا مثلا به دروغ بر علیه کسی که ثروتمند است شهادت دهیم و بگوییم: «او شخص پولدار و متکبری است و باید او را از تک و تا بی‌اندازیم!» یا بالعکس، به خاطر اینکه چیزی گیرمان بیاید، به نفع او شهادت دهیم. یا اینکه مثلا به دروغ بر علیه کسی که فقیر است شهادت دهیم و بگوییم: «این که آدم بدبختی است، پس چه فرقی می‌کند، بدبخت‌تر شود!»، یا بالعکس، با دلسوزی بی‌جا به نفع او شهادت دهیم و بگوییم: «این که چیزی ندارد، لااقل به نفعش شهادت دهیم تا چیزی گیرش بیاید». همه این موارد، مصداق پیروی از هوای نفس است، همچنان که اگر علم به چیزی داشته باشیم و شهادت ندهیم، رعایت عدالت را نکرده‌ایم.

به هر حال، گفتن و شهادت دادن حق، خیلی وقت‌ها به ضرر انسان است، اما مهم این است که با پیروی نکردن از هوای نفس، انسان بتواند همیشه حق بگوید، چه به نفعش باشد چه به ضرر او.

آیه دوم در این رابطه در جلسه آینده بیان می‌شود.

[۱]الصحيفة السجّاديّة، الدعاء ۲۰.
[۲]سوره نساء، آیه ۱۳۵.