کم شماری خوبی ها (۱)

وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... اسْتِقْلَالِ الْخَيْرِ وَ إِنْ كَثُرَ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي، وَ اسْتِكْثَارِ الشَّرِّ وَ إِنْ قَلَّ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي‌.[۱]

در این فراز به دو خصلت از خصال مردم باتقوا اشاره شده است: یکی کم شمردن کارهای خوب هرچند فراوان باشد، و دیگری، زیاد شمردن کارهای بد، هرچند اندک باشد.

در تبیین این فراز، چند نکته قابل توجه است.

نکته اول این است که میان «اکثار» خیر با «استکثار» یا «استقلال» خیر فرق است. اولی خوب است، زیرا «اکثار خیر» به معنای زیاد انجام دادن کار خیر است. در یکی از زیارت‌های کوتاه و پر معنای امیر المؤمنین (علیه السّلام) چنین آمده است :

اللّهُمَّ ارزُقني عَقلًا كامِلًا، و لُبّا راجِحاً، و قَلباً زاكِياً، و عَمَلاً كَثيراً.[۲]

خداوندا! مرا عقلى كامل، انديشه‌اى برتر، دلى پاك و عملى بسيار ارزانى‌دار.

بنا بر این، «اکثار خیر» خوب است؛ ولی «استکثار خیر» بد است، زیرا به معنای زیاد دیدن کار خیری است که انسان انجام می‌دهد.

امام کاظم (علیه السّلام) طبق نقل، می‌فرماید:

لا تَستَكثِروا كَثيرَ الخَيرِ.[۳]

خوبى بسيار را، بسيار مشماريد.

همچنین از رسول گرامی (صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین روایت شده است:

لا تَستَكثِروا الخَيرَ و إن كَثُرَ في أعيُنِكُم.[۴]

خوبى را زياد مشماريد، هرچند در نظر شما زياد آيد.

گفتنی است، هر قدر «استکثار خیر» بد است، در مقابل، «استکثار شر» که در بخش دوم این فراز آمده است، خوب است، یعنی انسان کار بد خود را زیاد ببیند و آن را کوچک نشمارد.

این دو خصلت، از خصلت‌هایی است که در کمتر کسی یافت می‌شود، معمولا افراد کار خیر خود را هر چند خیلی هم اندک باشد، زیاد می‌بینند و کار بدشان را ناچیز ارزیابی می‌کنند، مصداق آن را می‌توان در مناظرات انتخاباتی ملاحظه کرد. باید دید که نامزدها چه مقدار انصاف به خرج می‌دهند و واقع‌بینانه صحبت می‌کنند.

[۱]الصحيفه السجّادیه، الامام زین العابدین (ع)، ج۱، ص۹۶، الدعاء ۲۰.
[۲]مستدرك الوسائل، محدث نوری (۱۳۲۰ ق)، ج۱۰، ص، ۲۲۲، ح۱۱۹۰۰ به نقل از المزار القديم.
[۳]الأمالی، شیخ مفید، ج۱، ص۱۵۷، ح۸.
[۴]الأمالی، شیخ صدوق، ج۱، ص۵۱۸، ح۷۰۷.