کم شماری خوبی‌ها (۶)
وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... اسْتِقْلَالِ الْخَيْرِ وَ إِنْ كَثُرَ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي.[۱]
در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم الاخلاق، اشاره شد که یکی از زیورهای مردم صالح و باتقوا، این است که کار خیر فراوان خود را، کم می‌بینند و این ناشی از بصیرت و معرفت آنهاست.
شناخت و معرفت نسبت به خدای سبحان، مانع خودبینی و در نتیجه بزرگ‌شماری حسنات می‌گردد. چنانکه در روایتی که از امیر المؤمنین (علیه السّلام) بیان شد، خواندیم که فرشتگان، به دلیل اینکه گرفتار عُجب و خودپسندی نیستند، عبادت‌های فراوان و غیر قابل توصیف خود را، زیاد نمی‌شمارند.
در روایت دیگری که از آن حضرت نقل شده است، ضمن اشاره به جایگاه والای فرشتگان و شناخت و معرفت و عبادت فراوان آنان، نکته مهم دیگری بیان شده است که نشان می‌دهد، بالاتر از این معرفت، نیز وجود دارد، می‌فرماید:
و إنّهُم على مَكانِهِم مِنكَ، و مَنزِلَتِهِم عِندَكَ، و استِجماعِ أهوائهِم فيكَ، و كَثرَةِ طاعَتِهِم لكَ، و قِلَّةِ غَفلَتِهِم عن أمرِكَ، لَو عايَنوا كُنهَ ما خَفِيَ علَيهِم مِنكَ لَحَقَّروا أعمالَهُم و لَزَرَوا عَلى أنفُسِهِم، و لَعَرَفوا أنَّهُم لَم يَعبُدوكَ حَقَّ عِبادَتِكَ، و لَم يُطيعوكَ حَقَّ طاعَتِكَ.[۲]
آنان با همه مقام و منزلتى كه نزد تو دارند و با اينكه همه وجودشان عشق به توست و با وجود طاعت بسيارشان از تو و كمى غفلتشان از امر تو، اگر حقيقت و كنه آنچه را كه از تو بر آنان پوشيده است، مشاهده كنند، بى‌گمان اعمال خود را كوچك خواهند شمرد و بر خويشتن خرده گيرند و دريابند كه تو را چنان كه سزد عبادت نكرده‌اند و چنان كه شايسته است طاعتت ننموده‌اند.
پس معلوم می‌شود، معرفت اهل‌بیت (علیه السّلام) از معرفت فرشتگان بیشتر و عمیق‌تر است، و آنان در معرفت الهی به جایگاهی رسیده‌اند که عبادات فراوان خود را اندک حساب می‌کنند. امیر المؤمنین (علیه السّلام) با آن همه عبادت و اخلاص که فقط یک ضربت او در جنگ خندق، با عبادت ثقلین برابری می‌کند،[۳] می‌فرماید:
آهِ مِن قِلَّةِ الزّادِ.[۴]
آه از کمی توشه!
بیان این جمله در کنار آن همه عبادت و اخلاص، نشان از معرفت و شناختی است که برای ما قابل درک نیست.
[۱] الصحيفة السجّاديّة، الدعاء ۲۰.
[۲] نهج البلاغة، الخطبة ۱۰۹.
[۳] «لَضَربَةُ عَلِيٍّ لِعَمرٍو يَومَ الخَندَقِ تَعدِلُ عِبادَةَ الثَّقَلَين»، عوالي اللآلي، ابن ابی الجمهور احسائی (۹۰۱ ق)، ج۴ ص۸۶ ح۱۰۲.
[۴] نهج البلاغه، حکمت ۷۷.
