کم شماری خوبی‌ها (۷)

وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... اسْتِقْلَالِ الْخَيْرِ وَ إِنْ كَثُرَ مِنْ قَوْلِي وَ فِعْلِي‌.[۱]

صحبت در تبیین این فراز نورانی بود که در آن یکی دیگر از زیورهای مردم صالح و باتقوا از خداوند درخواست شده است. آنها سخنان و کارهای خیر خود را هر چند که فراوان باشد، اندک می‌بینند و این معنا ریشه در معرفت آنها دارد. اگر کسی اهل معرفت و بصیرت باشد، به دو دلیل کارهای خوب او هر اندازه که باشد، در نظرش زیاد نمی‌آید:

دلیل اول که در جلسه قبل بیان شد، این است که عبادت و کارهای خیر خود را در مقابل عظمت حضرت حق قرار می‌دهد و با این مقایسه می‌بیند که عبادات او بسیار ناچیز است. بر همین اساس، طبق آنچه از امیر مؤمنان (علیه السّلام) نقل شد، فرشتگان با این که کارها و عبادات زیاد خود را زیاد نمی‌شمارند؛ ولی اگر معرفتشان نسبت به عظمت خدا بیشتر شود، نه تنها زیاد نمی‌شمارند؛ بلکه کم هم می‌شمارند.

دلیل دوم این است که اهل معرفت عبادت خود را در برابر کرامت خدا قرار می‌دهند، لذا آن را چیزی به حساب نمی‌آورند.

در حدیث قدسی که از رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده است، خداوند عز و جل می‌فرماید:

لا يَتَّكِلِ العامِلونَ‌ عَلى‌ أعمالِهِمُ‌ الَّتي يَعمَلونَ بِها لِثَوابي؛ فإنَّهُم لَوِ اجتَهَدوا و أتعَبوا أنفُسَهُم أعمارَهُم في عِبادَتي كانوا مُقَصِّرينَ، غَيرَ بالِغينَ في عِبادَتِهِم كُنهَ عِبادَتي فيما يَطلُبونَ مِن كَرامَتي.[۲]

آنها كه براى ثواب من عمل مى‌كنند، نبايد به اعمالى كه انجام مى‌دهند، تكيه كنند؛ زيرا اگر همه عمر در عبادت من بكوشند و خود را به رنج و زحمت اندازند، باز هم حقّ آن را ادا نكرده‌اند و به كُنهِ عبادت من، كه در طلب كرامت من به جاى مى‌آورند، نمى‌رسند.

پس عبادت بندگان، در مقابل کرامتی که خدواند سبحان به آنها عنایت می‌نماید، اصلا چیزی به حساب نمی‌آید. نماز و روزه انسان چه قدر ارزش دارد؟ کسی که یک عمر نماز بخواند و روزه بگیرد، در مقابل بهشت و جایگاه ابدی که خداوند به او ارزانی می‌دارد، چیزی نیست. حتی کسی که جان خود را در راه خدا می‌دهد، این عمل او در برابر کرامت و عنایت پروردگار ناچیز است، به همین جهت شهدا که از بهترین اعمال خیر برخوردار هستند، وقتی در آن دنیا کرامت الهی را می‌بینند، تقاضا می‌کنند که: خدایا! ما را برگردان تا یک بار دیگر شهید شویم!

در روایتی از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین نقل شده است:

ما مِن أحَدٍ يَدخُلُ الجَنَّةَ يُحِبُّ أن يَرجِعَ إلى الدنيا، و أنّ لَهُ ما على الأرضِ مِن شَي‌ءٍ، غيرَ الشهيدِ؛ فإنّهُ يَتَمَنّى‌ أن يَرجِعَ فَيُقتَلَ عَشرَ مَرّاتٍ، لِما يَرى‌ مِنَ الكَرامَةِ. [۳]

هيچ كس نيست كه به بهشت برود و [در عين حال‌] دوست داشته باشد به دنيا بر گردد و از آنچه بر روى زمين است، برخوردار شود، مگر شهيد كه بر اثر مشاهده كرامت [الهی]، آرزو مى‌كند بر گردد تا ده بار ديگر، كشته شود.

بنا بر این، اعمال خیر انسان به هر اندازه هم که باشد، با کرامت و عنایتی که خداوند به او عطا می‌کند، قابل مقایسه نیست و توجه به این نکته معرفتی موجب می‌شود، انسان هرگز کارهای خیر خود را فراوان نبیند.

[۱] الصحيفة السجّاديّة، الدعاء ۲۰.
[۲] الأمالي للطوسي (۴۶۰ ق)، ص۲۱۲ ح۳۶۸.
[۳] صحيح مسلم (۲۶۱ ق)، ج۳ ص۱۴۹۸ ح۱۰۹.