انواع القائات شیطانی (۲)

اللّهُمَّ اجعَل ما يُلقِي‌ الشَّيطانُ‌ في‌ رُوعي‌ مِنَ التَّمَنِّي وَ التَّظَنِّي وَ الحَسَدِ ذِكرا لِعَظَمَتِكَ.[۱]

در این فراز نورانی که در آن تبدیل القائات شیطانی به الهامات ربانی درخواست شده است، یکی از القائات شیطان، آرزو دانسته شده است. گفته شد که آرزو موتور حرکت انسان به سوی کمال است و به همین جهت، خداوند هر کس را با سرشت «تمنی» و «آرزو» آفریده است؛ ولی شیطان از این خصوصیت فطری کمال‌خواهی انسان، سوء استفاده می‌کند. او انسان را به آرزوهای باطل مشغول می‌کند تا به جای اینکه سراغ خواسته حقیقی خود برود، دنبال چیزهایی برود که به آن نخواهد رسید، اگر هم برسد، به ضرر او باشد و بدین سان انسان را از مسیرِ فطرت منحرف می‌سازد.

انسان دائماً در این دو جهت مورد تلقین قرار می‌گیرد: از یک سو، تلقین عقل و فرشته؛ و از سوی دیگر، تلقین جهل یا نفس اماره و شیطان.

شیطان آرزوهای باطل را تلقین می‌کند؛ و عقل و فرشته آرزوهای درست را. در روایتی که از امیر المؤمنین (عَلَیْهِ‌السَّلامِ) خطاب به کمیل نقل شده، چگونگی وسوسه‌گری شیطان، اینگونه بیان شده است:

يا كُمَيلُ إنَّهُم يَخدَعونَكَ‌ بِأَنفُسِهِم، فَإِذا لَم تُجِبهُم مَكَروا بِكَ و بِنَفسِكَ بِتَحسينِهِم إلَيكَ شَهَواتِكَ و إعطائِكَ أمانِيَّكَ و إرادَتَكَ، و يُسَوِّلونَ لَكَ و يُنسونَكَ، و يَنهَونَكَ و يَأمُرونَكَ، و يُحَسِّنونَ ظَنَّكَ بِاللّهِ عَزَّ و جَلَّ حَتّى تَرجُوَهُ فَتَغتَرَّ بِذلِكَ و تَعصِيَهُ، و جَزاءُ العاصي لَظى.[۲]

اى كميل! آنان [شیاطین] با خودشان تو را مى‌فريبند و اگر فريبشان را نخوردى، با جلوه دادن شهواتت در نظر تو و برآوردن آرزوها و خواسته‌هايت، سعى مى‌كنند تا تو را بفريبند و برايت، ظاهر آرايى و وسوسه‌گرى مى‌كنند و دچار فراموشى‌ات مى‌سازند و به تو امر و نهى مى‌كنند، و تو را به خداوند عز و جل چندان خوش‌گمان مى‌سازند كه به او اميد [بى‌بيم‌] مى‌بندى و بدين ترتيب، غِرّه مى‌شوى و نافرمانى خدا مى‌كنى، و سزاى نافرمان هم آتش جهنّم است.

بنا بر این، شیطان گام به گام و با ابزارهای گوناگون از جمله آرزوهای بلند، انسان را فریب می‌دهد تا جایی که چنان حسن ظن به خدا پیدا می‌کند که فکر توبه و بازگشت را نمی‌کند.
[۱] . الصحيفة السجّاديّة، دعای ۲۰.
[۲] . بشارة المصطفى، ابو جعفر الطبری (قرن ۶ ق) ص۲۷.