انواع القائات شیطانی (۱۴)

اللّهُمَّ اجعَل ما يُلقِي‌ الشَّيطانُ‌ في‌ رُوعي‌ مِنَ التَّمَنِّي وَ التَّظَنِّي و الحَسَد...[۱]

بحث در تبیین این فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق بود که در آن از خداوند سبحان می‌خواهیم آنچه را شیطان در قلب و ضمیر ما القاء می‌کند، تبدیل به الهامات ربّانی نماید. در این فراز به سه نوع از انواع القائات شیطانی اشاره شده است. پیش از این، در باره دو نوع آن، یعنی «تمنّی» و «تظنّی»، به معنای «آرزو» و «گمانه‌زنی» بحث شد.
سه. حسادت

سومین صفت نکوهیده‌ای که در این فراز، از انواع القائات شیطانی شمرده شده، «حسد» است. در این باره، چند مطلب قابل بررسی است:

اولین مطلب، معنای «حسد» است. جوهری آن را این گونه معنا می‌کند:

الحَسَد: أن تتمنَّى زوال نعمة المحسود إليكَ.[۲]

حسد این است که انسان آرزو کند نعمتی را که شخص مورد حسد دارد، به خودش منتقل شود.

این معنا در روایات اهل‌بیت (عَلَیْهِمُ‌السَّلامِ) نیز آمده است. از امام صادق (عَلَیْهِ‌السَّلامِ) نقل شده که ذیل آیه شریفه ﴿وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلى‌ بَعْضٍ؛ آنچه را كه خداوند با آن برخى از شما را بر برخى ديگر برترى داده است آرزو نكنيد﴾،[۳]فرمود:

لا يَقُل أحَدُكُم لَيتَ ما أُعطِي فلانٌ مِنَ المالِ وَ النِّعمَةِ وَ المَرأةِ الحُسناءَ كانَ لي فإنَّ ذلكَ يَكونُ حَسَداً وَ لكِن يَجوزُ أن يَقُولَ اللّهُمَّ أعطِنِي مِثلَهُ.[۴]

نباید کسی این گونه بگوید: کاش مال و نعمت و همسر زیبای فلانی، برای من ‌بود، زیرا این گونه سخن گفتن، حسادت است؛ ولی می‌توان گفت: خدایا مانند آن را به من نیز عطا کن.

اولین درجه حسادت همین است که انسان، آرزو کند نعمت‌های دیگران که داشتنش برای او نیز ممکن است، به او منتقل شود و بالاترین مرتبه حسد این است که انسان، آرزوی زوال نعمت‌هایی را داشته باشد که دیگران دارند، ولی برای او دست‌نیافتی است و خود را نیز شایسته آن بداند، مثلاً با اینکه می‌داند، هیچ وقت رئیس جمهور نمی‌شود؛ ولی آرزو کند که این مقام از دارنده آن نیز، گرفته شود. در روایتی ـ طبق نقل ـ امیر المؤمنین (عَلَیْهِ‌السَّلامِ) می‌فرماید:

الحاسِدُ يَرى‌ أنَ‌ زَوالَ‌ النِّعمَةِ عَمَّن يَحسُدُهُ نِعْمَةٌ علَيهِ.[۵]

حسود، زوال نعمت از محسود را براى خود نعمت مى‌داند.

شخص حسود، به خاطر بیماری حسد، خیال می‌کند، زوال نعمت از دیگران، برای خودش نعمت محسوب می‌شود، از این رو، همیشه خواستار زوال نعمت‌هایی است که خداوند به غیر او بخشیده است، به همین جهت، در برخی از روایات، انسان حسود، دشمن نعمت‌های الهی شمرده شده است. در حدیثی قدسی، چنین وارد شده:

الْحَاسِدُ عَدُوٌّ لِنِعْمَتِى‌، مُتَسَخِّطٌ لِقَضَائِى، غَيْر رَاضٍ لِقِسْمَتِىَ الَّتِى قَسَمْتُ بَيْنَ عِبَادي.[۶]

حسود دشمن نعمت من است، او خشمگين در برابر قضا و تقدير من و ناراضى از قسمتى است كه در ميان بندگانم كرده‌ام.
[۱]. الصحيفة السجّاديّة، دعای ۲۰.
[۲]. الصحاح، الجوهری (۳۹۳ ق): ج‌۲، ص: ۴۶۵.
[۳]. سوره نساء، آیه ۳۲.
[۴]. مجمع البيان، الطبرسی (۵۴۸ ق): ج‌۳، ص: ۶۴.
[۵]. غرر الحكم، تمیمی آمدی (۵۵۰ ق): ح۱۸۳۲.
[۶]. المحجّة البيضاء، فیض کاشانی (۱۰۹۱ ق): ج۵، ص۳۲۶؛ شبیه این مضمون و با تعبیر «الحاسِدَ ساخِطٌ لنِعَمي‌؛ حسود از نعمت‌های من ناراحت است» در کافی نیز نقل شده است، ر. ک: الكافي، شیخ کلینی (۳۲۹ ق): ج۲ ص۳۰۷ ح۶.