موانع ضلالت: خردورزی

وَ لَا أَضِلَّنَّ وَ قَدْ أَمْكَنَتْكَ هِدَايَتِي‌. [۱]

در تبیین این فراز نورانی رسیدیم به بیان موانع ضلالت.

مهم‌ترین توصیه قرآن و اهل‌بیت برای پیشگیری از ضلالت و گمراهی، «خردورزی» یا همان به کارگیری عقل است. خداوند سبحان در آیات متعددی از قرآن با تعابیر گوناگون، انسان را به تعقل دعوت کرده است، مانند:

﴿أَ فَلا تَعْقِلُون‌﴾، [۲] ﴿لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون‌﴾، [۳] ﴿لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُون﴾، [۴] ﴿لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ‌﴾، [۵] ﴿أَ فَلا يَتَدَبَّرُون‌﴾. [۶]

در روایات نیز تأکید بر تعقل، بسیار توصیه شده است.[۷]اصولا از نظر اسلام «عقل» حجت الهی است. مرحوم کلینی در روایتی نقل می‌کند که امام کاظم(عَلَیْهِ‌السَّلامِ) فرمود:

إنَّ لِلّهِ عَلَى النّاسِ‌ حُجَّتَينِ‌: حُجَّةً ظاهِرَةً و حُجَّةً باطِنَةً، فَأَمَّا الظّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الأَنبِياءُ وَ الأَئِمَّةُ عليهم السلام، و أمَّا الباطِنَةُ فَالعُقولُ. [۸]

خداوند، دو حجّت بر مردم دارد: حجّت آشكار و حجّت پنهان. حجّت آشكار، رسولان، پيامبران و امامان‌اند، و حجّت پنهان، خردهايند.

در روایت دیگری از رسول اکرم (صَلَّی‌اللهُ‌عَلَیْهِ‌وَ‌آلِهِ) چنین نقل شده است:

استَرشِدُوا العَقلَ‌ تَرشُدوا، و لا تَعصوهُ فَتَندَموا. [۹]

از خرد، راه‌نمايى بگيريد تا راه يابيد، و آن را نافرمانى مكنيد كه پشيمان مى‌شويد.

به همین دلیل است که گمراهانی که سرنوشت آنها به دوزخ ختم شده، در جهنم خود را ملامت می‌کنند و می‌گویند اگر عقل خود را به کار گرفته بودیم، جهنمی نمی‌شدیم:

﴿وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ﴾. [۱۰]

مى‌گويند: اگر ما گوش شنوا داشتيم يا تعقل مى‌كرديم، در ميان دوزخيان نبوديم.

بنابراین یکی از موانع ضلالت، این است که انسان عقل خود را در کارها به کار بیندازد و طبق نظر عقل عمل کند.

[۱] الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.

[۲] سوره بقره، آیه ۴۴.

[۳] سوره بقره، آیه ۷۳.

[۴] سوره بقره، آیه ۲۱۹.

[۵] سوره انعام، آیه ۶۵.

[۶] سوره نساء، آیه ۸۲.

[۷]ر. ک: خرد گرايى در قرآن و حديث، محمد محمدی ری‌شهری، ص۵۰.

[۸]الكافي، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۱، ص۱۶، ح۱۲.

[۹] كنز الفوائد، ابو الفتح الکراجکی (۴۴۹ ق)، ج۲، ص۳۱.

[۱۰] سوره ملک، آیه ۱۰.