موانع ضلالت: پیروی از علم

وَ لَا أَضِلَّنَّ وَ قَدْ أَمْكَنَتْكَ هِدَايَتِي‌. [۱]

در تبیین این فراز نورانی اشاره شد که مهم‌ترین توصیه قرآن و پیشوایان اسلام برای پیشگیری از ضلالت و انتخاب راه درست زندگی «خردورزی» است. موارد دیگری که در ادامه، بیان خواهد شد، همه از مصادیق «خردورزی» هستند.

دومین مورد از موانع ضلالت، «پیروی از علم» است. عقل نیز ما را به پیروی از دانش، رهنمون می‌سازد. در قرآن کریم، پیروی از علم با تعبیرهای گوناگونی آمده است. با نگاه به این کتاب آسمانی، روشن می‌شود که یکی از علل اساسی ضلالت مردم این است که بر اساس حدس و گمان، و بدون آن که به چیزی علم داشته باشند، حرکت می‌کنند:

﴿وَ إِنْ تُطِعْ‌ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُون‌﴾. [۲]

اگر از بيشتر كسانى كه در روى زمين هستند اطاعت كنى، تو را از راه خدا گمراه مى‌كنند؛ زيرا آنها تنها از گمان پيروى مى‌نمايند، و تخمين و حدس واهى مى زنند.

بنا بر این، یکی از موانع گمراهی این است که تا انسان یقین به چیزی ندارد آن را باور نکند و از آن پیروی نیز نکند، چنانکه می‌فرماید:

﴿وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً﴾. [۳]

از آنچه به آن آگاهى ندارى، پيروى مكن؛ چرا كه گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.

در روایتی از امیر المؤمنین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ) آمده است:

لَو أنَّ العِبادَ حينَ جَهِلوا وَقَفوا لَم يَكفُروا و لَم يَضِلّوا. [۴]

اگر بندگان به هنگام ندانستن، درنگ مى‌كردند، نه كافر مى‌شدند و نه گمراه.

نادان، با خوددارى از اظهار نظر، به تدريج، به سوى تحقيق و پژوهش جذب مى‌شود و از گمراهى رهايى مى‌يابد.