بسم الله الرحمن الرحیم
بحث اخلاقی

میانه‌روی (۴)

و مَتِّعني بِالاقتِصاد‌.[۱]

صحبت در معنای دوم «اقتصاد»، یعنی میانه‌روی در همه کارها بود. حقیقتی که یکی از اصول حاکم بر سیره نبوی است و به فرموده امیر مؤمنان(علیه‌السلام) «سيرَتُهُ‌ القَصدُ»[۲] بود. اشاره شد که مقصود از «میانه‌روی» حرکت میان حق و باطل نیست؛ بلکه مقصود این است که صراط مستقیم و سَبْک صحیح زندگی، راهی است که دور از افراط و تفریط باشد. در روایات، تندروی و کندروی از ویژگی‌های افراد جاهل دانسته شده است:

الإمامُ عليٌّ(علیه‌السلام): لا تَرَى الجاهِلَ‌ إلّا مُفرِطا أو مُفَرِّطا.[۳]

امام على(علیه‌السلام): نادان را جز در حال زياده‌روى يا كوتاهى كردن نمى‌بينى.

در واقع، میانه‌روی تنها راهی است که پاسخگوی همه نیازهای مادی و معنوی، دنیوی و اخروی انسان است و چنین راهی است که مطابق حق و منطبق با موازین عقلی و علمی است.

امیر المؤمنین(علیه‌السلام) در روایتی که مرحوم صدوق آن را نقل نموده، در تفسیر ﴿اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ﴾ می‌فرماید:

الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ هُوَ صِرَاطَانِ صِرَاطٌ فِي الدُّنْيَا وَ صِرَاطٌ فِي الْآخِرَةِ وَ أَمَّا الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ فِي الدُّنْيَا فَهُوَ مَا قَصُرَ عَنِ الْغُلُوِّ وَ ارْتَفَعَ عَنِ التَّقْصِيرِ وَ اسْتَقَامَ فَلَمْ يَعْدِلْ إِلَى شَيْ‌ءٍ مِنَ الْبَاطِلِ وَ أَمَّا الطَّرِيقُ الْآخَرُ فَهُوَ طَرِيقُ الْمُؤْمِنِينَ إِلَى الْجَنَّةِ الَّذِي هُوَ مُسْتَقِيمٌ.[۴]

صراط مستقيم دو گونه است: صراطى در دنيا و صراطى در آخرت. صراطِ مستقيمِ در دنيا، همان راهى است كه از افراط و تفريط به دور است، راه ميانه است و به سوى باطل كمترين انحرافى ندارد، و صراط آخرت، همان راه مؤمنان به سوى بهشت است كه راهى است مستقيم.

بر این پایه است که از منظر قرآن، جامعه‌ای که زندگی خود را با برنامه‌های معتدل و دور از افراط و تفریط تنظیم کرده است، «امت وسط» نامیده شده است:

﴿وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً﴾.[۵]

و بدين سان، شما را امّتى ميانه [رو] قرار داديم تا گواهانى بر [ديگر] مردم باشيد و پيامبر، بر شما گواه باشد.

[۱] الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، الدعاء ۲۰.

[۲] نهج البلاغة، الخطبة ۹۴.

[۳] نهج البلاغة، الحكمة ۷۰.

[۴] معانی الأخبار، الشیخ الصدوق (۳۸۱ ق)، ص۳۳، ح۴.

[۵] سوره بقره، آیه۱۴۳.