صلاح و سلامت قلب (۴)

بسم الله الرحمن الرحیم

بحث اخلاقی نشانه سلامتی قلب (۳)
وَ اجعَلني... مِن صالِحِی العِبادِ.[۱]

در تبیین این فراز اشاره شده که مهم‌ترین شاخصه بندگان صالح خدا، سلامتی قلب آنان است و نشانه‌های صحت و سلامت قلب، عبارت است از برخورداری از ادراکات بیشتر قلبی. ادراک قلبی نیز منحصر در ادراکات حاصل از علم حصولی نیست، بلکه قلب سلیم ادراکاتی دارد که از طریق علم حضوری برایش حاصل می‌شود.

همان طور که در جلسه قبل بیان شد، بر اساس روایات معتبری که از طریق شیعه و سنی نقل شده، انسان علاوه بر چشم ظاهری، چشم قلبی نیز دارد و با آن حقایقی را می‌بیند که دیگران از آن محروم اند. افزون بر چشم قلبی، انسان گوشِ قلبی هم دارد. صاحب قلب سالم، صداهایی را درک می‌کند که دیگران توانایی درک آن را ندارند، مثلا صدای تسبیح موجودات را می‌شنود.

از امام صادق(علیه‌السلام) درباره گوش قلبی چنین روایت شده است:

إنَّ للقَلبِ اذنَينِ: رُوحُ الإيمانِ يَسارُّهُ بالخَيرِ، و الشَّيطانُ يَسارُّهُ بالشرِّ، فأيُّهُما ظَهَرَ على‌ صاحِبِهِ غَلَبَهُ.[۲]

همانا دل داراى دو گوش است: روح ايمان در او نجواى خير مى‌كند و شيطان نجواى شر مى‌كند. پس هر یک از آن دو بر ديگرى پيروز شود او را مغلوب خود مى‌كند.

مرحوم کلینی نیز از آن حضرت این چنین روایت کرده است:

ما مِن مُؤمِنٍ إلّا و لِقَلبِهِ اذُنانِ في جَوفِهِ: اذُنٌ يَنفُثُ فيها الوَسواسُ الخَنَّاسُ، و اُذنٌ يَنفُثُ فيها المَلَكُ، فَيُؤَيِّدُ اللَّهُ المؤمنَ بالمَلَكِ، فذلكَ قولُهُ: ﴿وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ﴾[۳] .[۴]

هيچ مؤمنى نيست، مگر اين كه دلش دو گوش درونى دارد: گوشى كه وسواس خنّاس در آن مى‌دمد و گوشى كه فرشته در آن مى‌دمد. پس خداوند، مؤمن را به وسيله فرشته تقويت مى‌كند و اين است معناى سخن خداوند كه مى‌فرمايد: «آنها را به وسيله روحى از جانب خود تقويت كرد».

از جمله صاحبان قلب سلیم که از این گوش برخوردار بودند مرحوم محدث قمی صاحب مفاتیح الجنان است. نقل شده که ایشان در ايّام جوانى، همراه با يكى از دوستانش براى زيارت اهل قبور، به سمت قبرستان وادى السّلام نجف حركت مى‌كنند. در آستانه دروازه نجف، صداى هولناكى، همچون نعره شترى كه بر صورتش داغ مى‌نهند، مى‌شنود. از دوست همراه خويش مى‌پرسد: آيا صدايى نمى‌شنوى؟ او پاسخ مى‌دهد: خير. هر چه آنها به قبرستان نزیک‌تر مى‌شوند، صدا را بلندتر مى‌شنود تا اين كه وارد قبرستان مى‌شوند. متوجّه مى‌شود كه صدا از جنازه‌اى بر مى‌خاسته كه جماعتى بر گِرد آن، حلقه زده بودند؛ امّا تنها حاج شيخ عبّاس قمى، صداى او را با گوش باطنى خويش مى‌شنيده و بس![۵]

[۱] الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، الدعاء ۲۰.

[۲] قرب الإسناد، أبو العباس الحمیری (بعد ۳۰۴ ق)، ص۳۳، ح۱۰۸، ط ـ الحدیثة.
[۳] سوره مجادله، آیه۲۲.
[۴] الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۲، ص۲۶۷، ح۳، ط ـ الإسلامیة.
[۵] ر. ک: آينه صدق و صفا، رضا استادی، ص۱۴۹.