024 ـ و الدعوة الحسنی

وَ الدَّعْوَةِ الْحُسْنى .
و دعوت نيكوتر
توضيح واژه ها

الدَّعْوَة : مصدر «مرّة» از دعا ، به معنا فرا خواندن ، صدا زدن ، خواندن ، دعا كردن . [۱]

الحُسْنى : اسم تفضيل ، مؤنث «أحسن» ، به معناى ضدّ زشتى و كاستى ، خوب تر ، بهتر ، نيكوتر ، عالى تر . [۲]

شرح

هر گاه مصدرى در مكان اسم فاعل استفاده شود ، تمامِ معناى آن را افاده مى كند ، چنانچه به انسان عادلى كه تجسّم عدالت است ، «عَدل» گفته مى شود . در اين بخش از «زيارت جامعه» ، امامان عليهم السلام با واژه «دعوت» ـ كه مصدر است ـ ، مورد خطاب قرار مى گيرند و بدين سان ، مقصود از «دعوت» ، هر چه باشد ، اهل بيت عليهم السلام در بالاترين مراتب آن قرار دارند .

تفسير دعوت

در ميان احتمالاتى كه شارحان «زيارت جامعه» براى «الدَّعوَةِ الْحُسْنى» آورده اند ، دو تفسير ، پسنديده تر است :

۱ . خاندانِ «نيكوترين تبليغ»

در تفسير نخست ، اهل بيت عليهم السلام با خصوصيت داعى و مبلّغ ، مورد خطاب قرار گرفته اند . به سخن ديگر ، خاندان رسالت ، كسانى هستند كه نه تنها دين را بهتر از ديگران مى شناسند ؛ بلكه نيكوترين دعوت كنندگان به سوى آن اند و در اين ويژگى ، به بالاترين مراتب آن ، دست يافته اند . از اين رو ، نه تنها به عنوان نيكوترين مبلّغ ، بلكه نيكوترين تبليغ ، مورد خطاب قرار مى گيرند :

«وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَآ إِلَى اللَّهِ وَ عَمِلَ صَــلِحًا وَ قَالَ إِنَّنِى مِنَ الْمُسْلِمِينَ . [۳] و كيست نيكو گفتارتر از آن كه به سوى خداوند مى خوانَد و كار شايسته مى كند و مى گويد : «همانا من ، از مسلمانانم» ؟» .

كسانى كه مردم را با ارزش هاى اعتقادى و اخلاقى آشنا مى كنند و خود نيز در عمل ، نيكو رفتارند ، نمونه اى از اين آيه شريف هستند .

كوتاه سخن آن كه زيباتر از گفتار مبلّغى كه خود به گفتارش عمل مى كند ، سخنى نيست و بر اساس نقلى ، پيامبر صلى الله عليه و آله ، آنان را بهترين امّت خود ، معرّفى مى كند و مى فرمايد :

خِيارُ اُمَّتي مَن دَعا إلَى اللّهِ تَعالى وَ حَبَّبَ عِبادَهُ إلَيهِ . [۴] بهترين امّت من ، كسانى هستند كه مردم را به سوى خدا مى خوانندو بندگان را محبوبِ خدا مى نمايند .

هدايت مردمان به سوى آفريدگار ، ارزشى بى نهايت دارد و در انحصار گروهى خاص نيست ؛ بلكه هر كسى كه خدا را بشناسد و كارهاى شايسته انجام دهد ، محبوب خداست و با همين رفتار ، راه را به مردم مى نمايانَد .

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ، به گاهِ فرستادن على عليه السلام به سوى يمن ، به او فرمود :

يا عَلِىّ ! لا تُقاتِلَنَّ أحَدَا حَتّى تَدعُوهُ وَ أيمُ اللّهِ لَأَن يَهدِىَ اللّهُ عَلى يَدَيكَ رَجُلاً خَيرٌ لَكَ مِمّا طَلَعَت عَلَيهِ الشَّمسُ وَ غَرَبَت وَ لَكَ وَلاؤُهُ ، يا عَلِىّ ! [۵] اى على! هرگز با كسى نبرد مكن تا اين كه او را به اسلام ، دعوت كنى . به خدا سوگند كه اگر خداوند ، مردى را با دستان تو هدايت كند ، برايت بهتر است از آنچه آفتاب ، بر آن طلوع و غروب مى كند، و تو بر او ولايت دارى ، اى على !

بدين سان ، اهل بيت عليهم السلام ، خود از خدا مى خواهند كه آنان را از مبلّغان و دعوت كنندگان به سوى او قرار دهد . امام سجّاد عليه السلام ـ در دعايى كه از ايشان ، روايت شده است ـ ، چنين مى خواهد :

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلنا مِن دُعاتِكَ الدّاعِينَ إلَيكَ وَ هُداتِكَ الدّالِّينَ عَلَيكَ . [۶] خداوندا! بر محمّد و خاندان او درود فرست ، و ما را از دعوت كنندگانى كه به سوى تو فرا مى خوانند ، و هدايت كنندگانى كه [ مردم را ] به تو ره نمون اند ، قرار ده .

دعوت به خدا ، حتّى در زمان حضور امام معصوم عليه السلام ، نيكوترين آرزوست ، به گونه اى كه در «دعاى افتتاح» ، از خدا مى خواهيم كه در دولت كريمش ، ما را در زمره دعوت كنندگان به اطاعتش قرار دهد :

وَ تَجعَلُنا فِيها مِنَ الدُّعاةِ إلى طاعَتِكَ وَ القادَةِ إلى سَبِيلكَ . [۷] و ما را از دعوتگران به سوى طاعتت و پيشاهنگان راهت ، قرار دهى .

بنا بر اين ، با توجّه به متونى كه اشاره شد ، مى توان «الدَّعوة الحُسْنى» را به «نيكوترين تبليغ» ، تفسير كرد كه در آن ، به جايگاه اهل بيت عليهم السلام به عنوان پيشاهنگان بهترين مبلغان و دعوت كنندگان به سوى خدا ، اشاره شده است .

۲ . اجابتِ «نيكوترين دعا»

اگر «نيكوترين دعا» ، معناى «الدَّعوةِ الحُسْنى» باشد ، اشاره به آياتى از قرآن دارد كه در آنها ، ابراهيم عليه السلام در حقّ فرزندانش دعا مى كند . به عبارتى ، خطاب «زيارت جامعه» ، چنين است : «شما كسانى هستيد كه بهترين دعاهاى ابراهيم عليه السلام در باره شما ، برآورده شده است» .

ابراهيم عليه السلام از پيامبرانى است كه در باره ذرّيه اش ، فراوان دعا كرده است و خداوند ، دعاى پدر در حقّ فرزند را رد نمى كند . [۸] ابراهيم عليه السلام ، وقتى پايه هاى بيت اللّه الحرام را استوار نمود ، از خداوند ، چنين خواست :

«رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّـآ إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَ مِن ذُرِّيَّتِنَآ أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ . [۹] پروردگارا! از ما (ابراهيم و اسماعيل) بپذير ، كه تويى شنوا و دانا . پروردگارا ! ما را دو مسلمان (گردن نهاده و فرمان بُردار خويش) گردان و از فرزندان ما نيز امّتى مسلمان خود ، قرار ده » .

و در آيه اى ديگر ، ابراهيم عليه السلام از خدا مى خواهد كه مردم را علاقه مند به فرزندانش قرار دهد و به آنان ، روزى دهد :

«رَّبَّنَآ إِنِّى أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِى بِوَادٍ غَيْرِ ذِى زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُواْ الصَّلَوةَ فَاجْعَلْ أَفْـئدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِى إِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَ تِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ . [۱۰] پروردگارا ! من برخى از فرزندان خود را به درّه اى بى كِشت ، نزديك خانه حرام تو جاى دادم ـ پروردگارا ـ ، تا نماز به پا دارند . پس دل هايى از مردمان را چنان كن كه به سوى آنان بگرايند ، و از ميوه ها روزى شان ده ، باشد كه سپاس بگزارند» .

تمامى درخواست هاى خليل الرحمن ، اجابت شد و پيامبر صلى الله عليه و آله ، طبق نقلى ، فرمود :

أنَا دَعوَةُ أبي إبراهِيم . [۱۱] من [نتيجه] دعاى پدرم ابراهيم هستم .

و امامان عليهم السلام نيز در اين ويژگى ، شريك پيامبر صلى الله عليه و آله هستند ؛ زيرا آنان نيز ذرّيه ابراهيم عليه السلام هستند كه افزون بر دعاهايى كه به آنها اشاره شد ، ابراهيم عليه السلام ، امامت و پيشوايى آنان را از خداوند ، درخواست كرد كه به اجابت رسيد . [۱۲] بدين سان ، مى توان «الدَّعوة الحُسْنى» را همان دعاى ابراهيم عليه السلام در حقّ فرزندانش دانست .

[۱] «دعا الرَّجل دعوا و دعاءً : ناداه والإسم الدَّعوة ... والدَّعوة : المرّة الواحدة من الدُّعاء» (لسان العرب ، ج ۱۴ ، ص ۲۵۸) .

[۲] «الحُسنى : ضدّ السوأى» (لسان العرب ، ج ۱۳ ، ص ۱۱۵ ـ ۱۱۶) .

[۳] سوره فصّلت ، آيه ۳۳ .

[۴] كنز العمّال ، ج ۱۰ ، ص ۱۵۲ ، ح ۲۸۷۷۹ .

[۵] الكافى ، ج ۵ ، ص ۲۸ ، ح ۴ .

[۶] الصحيفة السجّادية ، دعاى ۵ .

[۷] مصباح المتهجّد ، ص ۵۸۱ .

[۸] ر . ك : كتاب من لا يحضره الفقيه ، ج ۴ ، ص ۳۵۵ ، ح ۵۷۶۲ .

[۹] سوره بقره ، آيه ۱۲۷ ـ ۱۲۸ .

[۱۰] سوره ابراهيم ، آيه ۳۷ .

[۱۱] كتاب من لا يحضره الفقيه ، ج ۴ ، ص ۳۶۹ ، ح ۵۷۶۲ .

[۱۲] اشاره به آيه «إِنِّى جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَ مِن ذُرِّيَّتِى... » كه مفهوم آن ، اين است كه اين دعا در حقّ گروهى از فرزندان ابراهيم عليه السلام ، مستجاب شده است