اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ خَصْلَةً تُعَابُ مِنِّي إِلَّا أَصْلَحْتَهَا.[۱]
در تبیین این فراز نورانی گفته شد که برای زدودن عیب‌ها در کنار خواندن امثال این دعا، تلاش هم لازم است و اولین اقدام این است که انسان عیب‌های خود را پیدا کند. عیب‌جویی از دیگران نکوهیده است؛ ولی عیب‌جویی از خود خوب و نیکوست.
همچنین گفته شد که یکی از راه‌های پیدا کردن عیب‌ها از خدا خواستن است. لطف الهی سبب می‌شود انسان نقص‌های خودش را ببیند. راه دوم هم محاسبه و حساب‌رسی از کارهای خویش است.
معاشرت با دوستانِ راستین
سومین راه شناخت عیوب، معاشرت با دوستان حقیقی است. دوستانی که انسان را حقیقتاً دوست دارند، نمی‌خواهند نقص و عیبی در اخلاق و رفتار انسان باشد.
به طور طبیعی انسان دوست ندارد کسی عیب‌هایش را به او بگوید و اگر کسی عیب او را متذکر شود، ناراحت می‌شود؛ بلکه دوست دارد کسی به او اشکال نکند و مورد انتقاد قرار نگیرد. این در حالی است که باید رفتار انسان برخلاف این باشد.
در روایتی از امیر المؤمنین علیه السلام چنین نقل شده است:
شَرُّ إخوانِكَ مَن داهَنَكَ في نفسِكَ و ساتَرَكَ عَيبَكَ.[۲]
بدترين برادر تو آن است كه درباره نفس تو با تو سازشكارى كند و عيب‌هايت را به تو نگويد.
همچنین در روایت دیگری از آن حضرت چنین وارد شده است:
مَن كاشَفَكَ في عَيبِكَ حَفِظَكَ في غَيبِكَ، مَن داهَنَكَ في عَيبِكَ عابَكَ في غَيبِكَ.[۳]
هر كه عيبت را به تو اظهار كند، پشت سرت آبروى تو را حفظ نمايد. هر كه در گفتن عيبت به تو ملاحظه كارى كند، پشت سرت عيب تو را بگويد.
یا در روایت دیگری طبق نقل می‌فرماید:
مَن أبانَ لَكَ عَيبَكَ فهُوَ وَدودُكَ، مَن ساتَرَكَ عَيبَكَ فهُوَ عَدُوُّكَ.[۴]
هر كه عيبت را به تو نشان دهد، او دوست صميمى توست. هر كه عيبت را از تو مخفى نگه دارد، او دشمن توست.
بنا بر این، نشانه دوستان حقیقی آن است که عیوب انسان را بدون ملاحظه‌کاری به انسان بگویند، چه اینکه در این روایت که باز هم از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است، محبوب‌ترین افراد نزد انسان این‌گونه معرفی شده‌اند:
لِيَكُن أحَبُّ النّاسِ إلَيكَ مَن هَداكَ إلى مَراشِدِكَ، و كَشَفَ لَكَ عَن مَعايِبِكَ.[۵]
بايد محبوبترينِ مردم نزد تو آن كسى باشد، كه تو را به آنچه مايه اصلاح و سازندگى توست، راهنمايى كند و عيب‌ها و كاستی‌هايت را به تو نشان دهد.
این روایات در واقع بیان‌گر این روایت مشهور است که می‌فرماید:
الْمُؤْمِنُ مِرْآةُ الْمُؤْمِن.[۶]
وقتی کسی عیب انسان را به او نشان دهد باید از او تشکر کرد نه اینکه ناراحت شد همان طور که وقتی در آینه عیوب خود را می‌بینیم آن را نمی‌شکنیم و البته این کار سختی است که انسان از شنیدن عیوبش ناراحت نشود و کسی مثل امام صادق علیه السلام باید باشد که بفرماید:
أحَبُّ إخواني إلَيَّ مَن أهدى إلَيَّ عُيوبي.[۷]
محبوبترين برادرانم نزد من، كسى است كه عيب‌هايم را به من هديه كند.
بنا بر این، معاشرت با چنین دوستانی موجب می‌شود که عیوب انسان را به او تذکر دهند و او نیز باید از این امر خوشحال شود و از آنها تشکر کند و سپس به اصلاح آنها بپردازد. از این رو؛ سفارش شده که انسان لحظاتی از عمر خود را به معاشرت با برادران دینی‌اش اختصاص دهد که از عیوبش باخبرند. در روایتی از امام کاظم علیه السلام ضمن بيان مديريت زمان در شبانه‌روز، اختصاص زمانی برای معاشرت با چنین افرادی را مورد تأکید قرار داده است، می‌فرماید:
اجتَهِدوا في أن يَكونَ زَمانُكُم أربَعَ ساعاتٍ: ساعَةً لِمُناجاة اللّهِ، و ساعَةً لأِمرِ المَعاشِ، و ساعَةً لِمُعاشَرَةِ الإِخوانِ و الثِّقاتِ الَّذينَ يُعَرِّفونَكُم عُيوبَكُم، و يُخلِصون لَكُم فِي الباطِنِ، و ساعَةً تَخلونَ فيها لِلَذّاتِكُم في غَيرِ مُحرَّمٍ.[۸]
تلاش كنيد زمانتان چهار بخش باشد: زمانى براى راز و نياز با خداوند؛ زمانى براى تأمين معاش؛ و زمانى براى معاشرت با برادران مورد اعتماد، تا عيب‌هايتان را به شما بشناسانند و براى شما در امور پنهان، خيرخواهى كنند؛ و زمانى براى خوشى‌هاى حلال.
[۱] الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲] غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح۵۷۲۵.
[۳] غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح۸۲۶۰ و ۸۲۶۱.
[۴] غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح۸۲۱۰ و ۸۲۱۱.
[۵] غرر الحكم تمیمی آمدی، ح۷۳۷۴.
[۶]تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص۱۷۳.
[۷]تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص۳۶۶.
[۸]تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص۴۰۹.
