وَ أيَّدَكُمْ بِرُوحِهِ .
و به روح خود ، شما را توانمند كرد ...
توضيح واژه ها
أيَّد : قدرت بخشيد ، توانمند كرد ، قوى كرد ، تأييد كرد . [۱]
رُوح : نفس ، جان ، نيروى تازه ، رحمت . [۲]
شرح
جمله «أيّدكم بروحه» ، به قسمتى از آيه ۲۲ سوره مجادله اشاره دارد كه خداوند مى فرمايد :
«وَ أَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ . ايشان را به روحى از نزد خويش ، نيرومند گردانيد » .
اضافه كلمه «روح» به «خدا» ، اضافه تشريفى است ؛ يعنى خداوند متعال ، برخى از اهل ايمان را به وسيله روحى كه منسوب به اوست ، تأييد مى فرمايد.
اهل بيت عليهم السلام ، نمونه بارز كسانى هستند كه به وسيله روح الهى تأييد مى شوند . امّا مقصود از اين روح ، چيست؟
در تفسير «روح» در اين عبارت ، اين معانى قابل برداشت است :
۱ . روح القُدُس
۲ . فرشته اى خاص
۳ . روح پيامبر خدا صلى الله عليه و آله
۴ . نيرويى سرشار از توانايى و آگاهى .
به نظر مى رسد كه معناى چهارم ، جامع همه معانى ياد شده است .
در برخى آيات قرآن، انسان ، بدون هدايت نيروى باطنى ، مُرده اى است كه تنها جسم او حركت مى كند و اگر وظايف الهى خود را به جاى آورد، خداوند ، جانِ او را زنده مى كند و آن چنان او را نورانى مى كند كه جامعه را روشن مى گرداند و با آن نور ، در جامعه حركت مى كند:
«أَوَ مَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَـهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِى بِهِ فِى النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِى الظُّـلُمَـتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا . [۳] آيا كسى كه [به دل] مُرده بود ، پس [به ايمان] زنده اش كرديم و براى او نورى [از علم و معرفت ]قرار داديم كه بِدان در ميان مردم راه مى رود ، همانند كسى است كه در تاريكى هاست و از آن ، راه بيرون شدى ندارد ؟» .
روح خدا، چه كسانى را تقويت مى كند؟
قرآن، كسانى را كه توسّط روح الهى يارى مى شوند ، چنين مى شناسانَد :
«لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْأَخِرِ يُوَآدُّونَ مَنْ حَآدَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ كَانُواْ ءَابَآءَهُمْ أَوْ أَبْنَآءَهُمْ أَوْ إِخْوَ نَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِى قُلُوبِهِمُ الْاءِيمَـنَ وَ أَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ . [۴] مردمى را نمى يابى كه به خداوند و روز واپسين ، ايمان بياورند ، در حالى كه كسانى را كه با خداوند و پيامبرش دشمنى كرده اند ، دوست بدارند ، اگر چه پدران يا پسران يا برادران و يا خويشانشان باشند . اينان اند كه [خداوند ،] ايمان را در دل هاشان نوشته (پايدار ساخته) است و ايشان را به روحى از نزد خويش ، نيرومند گردانيده است» .
مهم ترين ويژگى اين گروه، معرفت واقعى خدا و دشمنى با دشمنان اوست. آنان ، چنان خدا را شناخته و او را باور كرده اند كه به راحتى براى او ، با پدر و برادر و خويشان خود نيز ـ چنانچه با خدا دشمنى ورزند ـ ، مى ستيزند. در نزد آنان ، تنها و تنها ، خدا مهم است و بس . گويى نمى توان مؤمن خداشناسِ معادباورى را يافت كه اهل ستيز با دشمن خدا نباشد، و اگر مؤمنى به اين مقام رسيد، ايمان ، در جانش ثابت مى شود و آن گاه ، نيروى باطنى الهى را احساس مى كند كه او را در همه كارها يارى مى رساند: « وَ أَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ ؛ و ايشان را به روحى از نزد خويش ، نيرومند گردانيده است » .
پاداش اين گروه، ره يافتن به بهشت جاويدان است. آنان ، از خدا خشنودند و خدا نيز از آنان ، خشنود است : «وَ يُدْخِلُهُمْ جَنَّـتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَـرُ خَــلِدِينَ فِيهَا رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ . [۵] و آنان را به بهشت هايى در مى آورد كه از زير آنها جوى ها روان است . در آن جا ، جاويدان اند و خدا از آنها خشنود است و ايشان نيز از خدا خشنودند » .
خداوند ، نام زيبايى براى اين گروه برگزيده و فرموده است :
«أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ . [۶] ايشان اند حزب خدا ؛ و آگاه باشيد كه حزب خدا ، رستگاران اند» .
آرى ! بنا بر وعده الهى ، اگر مرد و زنِ مؤمنى به اين مقام برسند و به معناى واقعى ، حزب اللّهى شوند، همواره با امدادهاى غيبى خدا، تأييد و يارى مى شوند و نيرويى باطنى ـ كه بنا بر برخى از روايات ، فرشته است ـ ، افكارى نورانى را به آنان ، الهام مى كند . اگر كسى در مسير الهى گام نهد، بى ترديد ، يارىِ فرشتگان را احساس مى كند. آنان ، وى را به كارهاى نيك ، فرا مى خوانند و او نيز در برابر شيطان ، نيرومند مى شود و وسوسه هاى شياطين را به كنارى مى نهد. مرحوم آية اللّه ميرزا جوادآقا ملكى تبريزى ، [۷] در باره توفيق خواندن نماز شب ، مى نويسد :
من كسى از اهل اجتهاد و تلاش را مى شناسم [۸] كه با لفظ «آقا» صدايش مى كنند [۹] : «آقا ! بلند شو ! آقا ! بلند شو ، نماز بخوان ! نماز شبت ، دير شد» .
اين ندا، نداى همان فرشته درونى است. بنا بر اين ، مؤمنان خداترسِ معادباور، توسّط روح الهى ، تأييد و يارى مى شوند و سرسلسله اين گروه ، همان اهل بيت عليهم السلام هستند.
وقتى زائر در «زيارت جامعه» ، به امام معصوم عليه السلام مى گويد: «و أيّدكم بروحه» ؛ يعنى : شما ، سرآمدِ حزب اللّهيان و پيشوايان حزب اللّه هستيد و خداوند ، شما را به وسيله فرشتگانش ، تأييد و يارى مى كند. يكى از منابع علمِ اهل بيت عليهم السلام هم، همان الهام هاى فرشتگان الهى است.
القائات شيطانى
در برابر نورِ الهى و هدايت باطنى ـ كه مؤمنان ، از آن سود مى جويند ـ ، شيطان نيز به فعّاليت مى پردازد و در برابر جبهه حزب اللّه ، صف آرايى مى كند و مى تواند بر درون دوستانش تأثير بگذارد :
«وَإِنَّ الشَّيَـطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَآئِهِمْ . [۱۰] همانا شيطان ها ، نهانى ، به گوش دوستان خود مى خوانند» .
بنا بر اين ، انسان بايد مراقب باشد كه هر نداى درونى اى را هدايت باطنى نداند ؛ زيرا برخى القائات ، از آنِ شيطان است و مؤمن ، كسى است كه همواره ، خود را با قرآن و مكتب اهل بيت عليهم السلام ، تطبيق مى دهد و هر وسوسه اى را هدايت باطنى نخواند . البته كسانى كه به نداى شيطان گوش فرا مى دهند، به تدريج ، از مسير حق منحرف مى شوند و هر روز ، بر كج روى شان افزوده مى گردد و بدين سان ، خداوند ، دل هاى آنان را دگرگون مى كند و راه بازگشت آنها ، دشوار مى شود :
«فَلَمَّا زَاغُواْ أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَ اللَّهُ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الْفَـسِقِينَ . [۱۱] پس چون [از حق] گشتند و كج روى كردند ، خدا هم دل هاشان را گردانيد و كج ساخت ؛ و خداوند ، به مردم بدكارِ نافرمان ، راه را نمى نمايانَد » .
[۱] «أيّده اللّه : أى قوّاه» (لسان العرب ، ج ۱۵ ، ص ۴۲۲) .
[۲] «الروح : النفس الّتى يحيا بها البدن» (العين ، ج ۳ ، ص ۲۹۱) . «الرحمة» (لسان العرب ، ج ۲ ، ص ۴۶۲) .
[۳] سوره انعام ، آيه ۱۲۲ .
[۴] سوره مجادله ، آيه ۲۲.
[۵] سوره مجادله ، آيه ۲۲ .
[۶] همان .
[۷] آية اللّه ميرزا جوادآقا ملكى تبريزى ، از شاگردان عارف كم نظير مولى حسين قلى همدانى و از اساتيد بزرگ اخلاق حوزه علميه قم بوده كه در سال ۱۳۴۳ قمرى در گذشته است . از وى آثار ارزشمندى ، همچون المراقبات و رساله لقاء اللّه ، به يادگار مانده است .
[۸] احتمال دارد كه آن شخص ، خود ايشان بوده باشد .
[۹] انى اعرف من المجتهدين من كان يسمع من يوقظه ويناديه وقت تهجده في اوائل امره بلفظة «آقا» ، فيقوم لورده (اسرار الصلاة ، ص ۲۸۸) .
[۱۰] سوره انعام ، آيه ۱۲۱ .
[۱۱] سوره صف ، آيه ۵ .
