444 - دوری از تعییر و سرزنش (۲)

اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ خَصْلَةً تُعَابُ مِنِّي إِلَّا أَصْلَحْتَهَا، وَ لَا عَائِبَةً أُوَنَّبُ بِهَا إِلَّا حَسَّنْتَهَا.[۱]

در تبیین این فراز به یکی از عیوب بسیار زشت و گناهان بسیار خطرناک یعنی سرزنش و ملامت دیگران به خاطر عیوب و لغرش‌های آنها رسید که گفتیم در روایات با تعبیر «تأنیب» و «تعییر» آمده است.

کیفر بعضی از گناهان در آخرت داده می‌شود؛ ولی برخی از گناهان به دلیل آثار سوئی که دارد، کیفر آن از همین دنیا شروع می‌شود. تعییر و تأنیب از گناهانی است که کیفر آن از همین دنیا شروع می‌شود.

در روایات فراوانی به همین نکته اشاره شده و در آنها از ارتکاب این گناه زشت نهی شده است که آنها را ذیل عنوان «تعییر» در میزان الحکمة جمع کرده‌ایم.[۲]

از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله نقل شده است که می‌فرماید:

مَن عَيَّرَ مُؤمِناً بِشَي‌ءٍ لَم يَمُتْ حَتّى‌ يَركَبَهُ.[۳]

هر كه مؤمنى را به چيزى سرزنش كند، نميرد تا خود مرتكب آن شود.

اگر انسان متذکر اشتباه و لغزش دیگران شود، مصداق نهی از منکر است و مشکلی نیست، ولی اگر در کنار این یادآوری او را سرزش هم بکند، طبق این روایت کیفر این کارش از همین دنیا شروع می‌شود و خودش هم مبتلا به آن اشتباه و گناه می‌شود.

در روایت دیگری از امیر المؤمنین علیه السلام هم اینچنین وارد شده است:

مَن عَيَّرَ بِشَي‌ءٍ بُلِيَ بِهِ.[۴]

هر كس به چيزى سرزنش كند، خودش به آن گرفتار شود.

علاوه بر روایات، این مطلب با تجربه نیز ثابت شده که انسان به آنچه که دیگران را به خاطر آن مورد سرزنش قرار می‌دهد، مبتلا می‌شود. نقل شده شخصی گرفتار بیماری وسواس بوده و دیگری او را مسخره می‌کرده است و به او سرکوفت می‌زده تا اینکه همان فرد سرزنش کننده به شدت دچار این بیماری می‌شود به گونه‌ای که گاه آن قدر در نمازهایش شک می‌کرده که نهایتاً از شدت ناراحتی چنان مُهر را به زمین می‌کوبیده که مُهر می‌شکسته است!

به هر حال، اهانت به دیگران و به رُخ کشیدن عیب آنها از گناهان بسیار خطرناکی است که حتی نسبت به کسی که باید بر او حدّ جاری شود نیز نباید صورت بگیرد. در روایتی از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم وارد شده که فرمود:

إذا زَنَت‌ خادِمُ‌ أحَدِكُم فَليَجلِدهَا الحَدَّ ولا يُعَيِّرها.[۵]

هر گاه خدمتكار يكى از شما زنا كرد، او را حد بزند، امّا سرزنشش نكند [و به روى او نياوَرَد].

همچنین نقل شده که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم دستور داد مردى را سنگسار كردند. پس از اجراى حد، مردم گفتند: او آدم پليدى است. حضرت فرمود:

لا تَقولوا: الخَبيثُ، فو اللَّهِ لَهُو أطْيَبُ عِندَ اللَّهِ مِن رِيحِ المِسْكِ‌.[۶]

نگوييد پليد است؛ زيرا به خدا سوگند كه او [اينك‌] نزد خداوند، از رايحه مُشك، خوش‌بوتر است.

بنا بر این، انسان هم نباید دیگران را به خاطر عیوبشان سرزنش کند و هم اینکه باید از خدا بخواهد که مبتلا به عیوبی نشود که مورد سرزنش دیگران قرار بگیرد.

[۱] الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]ميزان الحكمة، ج‌۸ عربى، ص۳۳۸.
[۳]الكافي، شیخ کلینی، ج۲، ص۳۵۶، ح۲.
[۴] غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح۷۸۵۹.
[۵] مسند ابن حنبل، ج۳، ص۴۰۶، ح۹۴۶۱.
[۶] كنز العمّال، متقی هندی، ج۵، ص۳۹۷، ح۱۳۴۰۹.