062 ـ و صبرتم علی ما اصابکم فی حبه
وَ صَبَرْتُم عَلى ما أصابَكُمْ فى حُبِّهِ . [۱]
و در راه محبّت او ، در برابر هر چه [ از سختى و ناگوارى كه ] به شما رسيد ، شكيبايى ورزيديد ...
توضيح واژه ها
صَبَرَ : بردبارى كرد ، شكيبايى كرد ، صبورى ورزيد . [۲]
أصابَ : رسيد ، اصابت كرد . [۳]
الحُبّ : دوستى ، محبّت .
شرح
در اين عبارت ، به يكى ديگر از برجسته ترين ويژگى هاى اخلاقى اهل بيت عليهم السلام ، يعنى صبر و پايدارى در برابر مصائب و سختى ها ، اشاره شده است . در واقع ، پايدارى در راه رسيدن به هدف و شكيبايى در مواجهه با دشوارى هاى زندگى ، اصلى ترين شرط امامت و رهبرى است . قرآن كريم ، تصريح مى فرمايد :
«وَ جَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُواْ وَ كَانُواْ بِـئايَـتِنَا يُوقِنُونَ . [۴] و از آنان ، پيشوايانى را قرار داديم كه به فرمان ما ، راه را مى نمودند ، از آن رو كه شكيبايى ورزيدند و آيات ما را بى گمان ، باور داشتند » .
صبر ، كيمياى خودسازى و سازندگى و مبدأ همه كمالات انسانى است :
صد هزاران كيميا ، حق آفريد
كيميايى همچو صبر ، آدم نديد .
تلازم محبّت و صبر
در عبارت هاى پيشين اين زيارت نورانى خوانديم كه اهل بيت عليهم السلام ، داراى كمال محبّت خدا هستند : «وَ التّامّين فى مَحَبَّة اللّه » . [۵] در اين عبارت از زيارت ، به اين نكته اشاره شده كه اهل بيت عليهم السلام ، انواع سختى ها و مصائب را در راه دوستى خدا ، تحمّل كردند [۶] . اين سخن ، بدين معناست كه دوستى خدا در اين جهان ، ملازم پايدارى و شكيبايى در بلاها و مصائب است :
نازپروردِ تنعّم ، نبرَد راه به دوست
عاشقى ، شيوه رندان بلاكش باشد .
در روايتى آمده است كه امام صادق عليه السلام ، به يكى از شاگردانش به نام سَدير مى فرمايد :
إنَّ اللّهَ إذا أحَبَّ عَبدا غَتَّهُ بِالبَلاءِ غَتّا وَإنَّا وَ إيّاكُم . يا سَديرُ! لَنُصبِحُ بِهِ وَ نُمْسي . [۷] خداوند ، هر گاه بنده اى را دوست بدارد ، او را در بلا فرو مى برد . اى سَدير! ما و شما ، روز و شبمان را با بلا ، سپرى مى كنيم .
لحظه اى بايد درنگ كرد . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، ۲۳ سال تبليغ كرد ؛ امّا مصيبت هايى را تحمّل كرد كه نوح عليه السلام ، با همه سختى هايى كه ديد ، در عمر طولانى خود ، مشاهده نكرد و در برابر آزارهايى شكيبايى كرد كه ايّوب نيز ـ كه سرآمدِ بلاكشان است ـ ، به آنها گرفتار نشد .
امير مؤمنان عليه السلام ، احوال خود را در دوران شكيبايى ، به شخص «استخوان در گلو مانده» و «خار و خاشاك در چشم پاشيده شده» تشبيه مى كند، [۸] كه تصوّر اين حالت ، بسيار دردناك است ؛ زيرا در اين احوال ، خوردن آب هم دشوار است و يك لحظه چشم گشودن هم ناممكن .
بدين سان ، كسانى كه به خداوند متعال نزديك ترند ، در راه او ، يعنى در راه احياى ارزش هاى الهى ، تلاش بيشترى مى كنند و سختى هاى بيشترى مى بينند :
هر كه در اين بزم ، مقرّب تر است
جام بلا ، بيشترش مى دهند .
و از اين رو ، انبياى الهى و اوصياى آنان ، بيش از ديگران در اين جهان ، در معرض ناگوارايى ها و سختى ها هستند ، چنان كه از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود :
إنَّ أشَدَّ النّاسِ بَلاءً الأنبِياءُ ، ثُمَّ الَّذينَ يَلُونَهُم ، ثُمَّ الأمثَلُ فَالْأمثَلُ . [۹] بى گمان ، پيامبران ، بيش از همه سختىِ بلا را مى چشند ، پس از آنها ، جانشينان و پيروانشان و سپس ، به ترتيب ، كسانى كه نزد خدا ، مقامى ارجمندتر دارند .
و خاتم انبيا صلى الله عليه و آله ـ كه سرآمدِ مقرّبان و دوستان الهى است ـ ، پيش از ساير پيامبران ، سختى مى كشد . از ايشان ، روايت شده كه فرمود :
ما أُوذِىَ نَبِىٌّ مِثلُ ما أُوذِيتُ . [۱۰] هيچ پيامبرى ، مانند آنچه من آزار ديدم ، آزار نديد . [۱۱]
و پس از پيامبر صلى الله عليه و آله ، امام على عليه السلام بيشترين سختى ها را تحمّل كرده است . امام عليه السلام ، طبق نقلى ، در باره سختى هايى كه در زندگى ديده ، مى فرمايد :
فَصَبَرتُ وَ في العَينِ قَذى وَ في الحَلقِ شَجَى . [۱۲] پس شكيبايى كردم ، در حالى كه گويا در چشمانم ، خاشاك و در گلويم ، استخوانى است .
و از همسرش فاطمه زهرا عليهاالسلام نيز گزارش شده :
صُبَّت علىَّ مصائب لَو أنَّها
صُبّت عَلَى الأيّام صِرنَ لَيالِيا . [۱۳]
مصيبت هايى بر من ، فرو ريخته شد كه اگر
بر روزها ريخته مى شد ، شب مى شدند .
و همچنين بوده اند ساير خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله . خداوند ، ما را از پيروان راه و از شيعيان راستين آنان ، قرار دهد !
[۱] در بعضى از نسخ ، به جاى «فى حبّه»، «فى جنبه» آمده است كه به معناى «در مسير خدا» است. (ر . ك : كتاب من لا يحضره الفقيه ، ج ۲ ، ص ۶۱۲) .
[۲] «أصل الصبر : الحبس» (لسان العرب ، ج ۴ ، ص ۴۳۸) . «حبس النفس عند الجزع» (همان جا) .
[۳] «أصاب الشى ء : وجده» (لسان العرب ، ج ۱ ، ص ۵۳۶) .
[۴] سوره سجده ، آيه ۲۴ .
[۵] ر . ك : ص ۲۴۶ .
[۶] چنان كه گفته شد ، در برخى نسخه ها «فى جَنْبه» آمده كه در اين صورت ، معناى اين جمله ، چنين مى شود : «آنان ، انواع مصائب را در راه فرمان بُردارى از خداوند ، تحمّل كردند» .
[۷] الكافى ، ج ۲ ، ص ۲۵۳ ، ح ۶ .
[۸] «فصبرت و فى العين قذى و فى الحلق شجى» (نهج البلاغة ، خطبه ۳).
[۹] الكافى ، ج ۲ ، ص ۲۵۲ ، ح ۱ .
[۱۰] المناقب ، ابن شهر آشوب ، ج ۳ ، ص ۲۴۷ ؛ بحار الأنوار ، ج ۳۹ ، ص ۵۶ .
[۱۱] البته شايد مراد از اذيّت ، آزارهايى باشد كه تا قيامت بر امّت پيامبر صلى الله عليه و آله وارد مى شود .
[۱۲] نهج البلاغة ، خطبه ۳ .
[۱۳] روضة الواعظين ، ص ۸۷ .
