445 - اتمام نواقص کرامات نفسانی

اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ... أُكْرُومَةً فِيَّ نَاقِصَةً إِلَّا أَتْمَمْتَهَا‌.[۱]

نیایشگر در آخرین فراز از بخش مورد بحث ما از دعای نورانی مکارم الاخلاق، از خداوند منان درخواست می‌کند که صفات خوب ناقصش، تکمیل شود.

«اُکرومة» از «کرم» و به معنای بزرگوارى و کرامت‌های نفسانی است. فضایل نفسانی مثل رذائل نفسانی درجات و مراتبی دارد. ممکن است کسی جود، حلم، علم و تقوا داشته باشد، ولی از درجه پایین آنها برخوردار باشد و این فضایل در او ناقص باشند. این شخص باید از خداوند منان بخواهد که به او توفیق کامل کردن آنها بدهد. البته اتمام و اکمال این کرامات و فضائل هم متناسب با ظرفیت هر شخص متفاوت است و کسانی که در بالاترین درجات هم قرار دارند باز به تکمیل آن می‌پردازند، چنانچه امام سجاد (علیه السّلام) نیز در این دعا همین درخواست را دارد، در حالی که بدیهی است که ائمه معصومین (علیهم السّلام) در اوج کرائم نفسانی هستند.

این مطلب در سیره اخلاقی آن حضرات نمایان است. به عنوان نمونه اوج حلم و بردباری و بخشش را در این رفتار امام سجاد (علیه السّلام) با کنیزش می‌توان مشاهد کرد. نقل شده یکی از کنیزان حضرت براى ايشان آب مى‌ريخت تا امام (علیه السّلام) براى نماز آماده شود. گویا چُرت، كنيز را فراگرفت و آفتابه‌ از دست او افتاد و صورت ايشان را زخمى كرد. حضرت سرش را به طرف او بلند كرد؛ كنيز گفت: خداوند تعالى مى‌فرمايد: ﴿وَالكاظِمينَ الغَيظ﴾؛ حضرت فرمود: «كَظَمتُ غَيظي»؛ خشمم را فرو خوردم. كنيز گفت: ﴿وَالعافينَ عَنِ النّاسَ﴾؛ حضرت فرمود: «عَفَوتُ عَنكِ»؛ از تو گذشتم. کنیز گفت: ﴿وَاللَّهُ يُحِبُّ الُمحسِنينَ﴾؛ حضرت فرمود: «اذهَبي فَأنتِ حُرَّةٌ لِوَجهِ اللَّهِ»؛ برو، تو را در راه خدا آزاد كردم.[۲]

ممکن است کسی در این حدّ باشد که بتواند در چنین موقعیتی خشم خود را کنترل کند، ولی این خطای او در ذهنش باشد، این یک درجه از فضایل اخلاقی را داراست. درجه بالاتر از آن این است که علاوه بر کنترل عصبانیت، او را نیز ببخشد و اشتباه او را از صفحه دل پاک کند، ولی بالاتر از آن همان است که حضرت انجام داد و در مقابل خطای کنیز او را در راه خدا آزاد نمود.

به هر حال، در این فراز بهترین‌ها از خدا درخواست شده است و این خود درسی دیگر است که از این فراز می‌آموزیم. در روایات سفارش شده که مؤمن وقتی چیزی از خدا می‌خواهد، بهترین آن را می‌خواهد و اصلاً علو همت از آداب دعا شمرده شده است. از امیر المؤمنین (علیه السّلام) چنین نقل شده است که فرمود:

كُن بَعيدَ الهِمَمِ‌ إذا طَلَبتَ.[۳]

هرگاه چيزى طلب مى‌كنى، بلند همّت باش.

در بخش‌هایی از دعایی که منسوب به امام زین العابدین (علیه السّلام) است نیز چنین وارد شده است:

اللَّهُمَّ... أسأَلُكَ مِنَ‌ الشَّهادَةِ أقسَطَها، و مِنَ العِبادَةِ أنشَطَها... و مِنَ الأَقوالِ أصدَقَها... و مِنَ الهِمَمِ أعلاها...[۴]

بار خدايا!... از تو درخواست مى‌كنم: از شهادت و گواهى، درست‌ترين آن را، و از عبادت، بانشاط‌ترينش را... و از گفتارها، راست‌ترين آنها را... و از همّت، عاليترين آن را.

به هر حال، اگر مصلحت باشد و قرار باشد خدا بدهد، برای او کوچک و بزرگ تفاوتی ندارد، پس چه بهتر که به کوچک و کم اکتفا نکنیم.

[۱] الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]إعلام الورى، فضل بن الحسن الطبرسی، ص۲۵۶، و نیز ر. ک: الإرشاد، شیخ مفید، ج۲ ص۱۴۶.
[۳]غرر الحكم، تمیمی، آمدی، ح۷۱۶۱.
[۴] كنز الدعاء، محمدی ری‌شهری، ج‌۱، ص۲۸۷.