468 - مفهوم توفیق الهی
و وَفِّقني لِطاعَةِ مَن سَدَّدَني، و مُتابَعَةِ مَن أرشَدَني.[۱]
در این فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق از خداوند منان اینگونه می‌خواهیم که: خدایا! به من توفیق اطاعت از کسی که مرا به راه راست هدایت می‌کند و توفیق پیروی از کسی که مرا راهنمایی می‌کند، عنایت فرما.
چند نکته در تبیین این فراز قابل توجه است:
اولین نکته، بحث توفیق است. اینکه از خدا توفیق انجام کاری را درخواست می‌کنیم یا برای کسی آرزوی توفیق می‌کنیم به چه معناست؟
خلیل بن احمد در کتاب العین در تبیین معنای توفیق می‌نویسد:
كل شي‌ءٍ متسق مُتَّفِقٌ على تِيفَاقٍ واحد فهو: وَفْق.[۲]
هر چیزی که در یک جهت هماهنگی و سازگاری داشته باشد را وَفق گویند.
اینکه در فارسی هم می‌گوییم اوضاع وِفق مراد است، یعنی شرایط با خواسته ما هماهنگ است.
راغب در مفردات نیز آن را اینگونه معنا می‌کند:
الْوِفْقُ: المطابقة بين الشّيئين.[۳]
«وفق» یعنی هماهنگی و مطابقت میان دو چیز.
پس اگر برای انجام کاری زمینه فراهم شد، در واقع میان آن کار و شرایط انجامش، هماهنگی و مطابقت ایجاد شده است و این همان توفیق انجام آن است.
در رابطه با توفیق انجام کارها، چند سؤال مطرح است، یکی آن است که آیا بدون توفیق خدا امکان دارد کاری انجام بپذیرد یا خیر؟
پاسخ این است که قطعاً امکان ندارد کاری بدون توفیق الهی تحقق پیدا کند، زیرا تحقق هر فعلی در خارج منوط به ایجاد اسباب آن است و مسبب الأسباب هم تنها خداست؛ لذا می‌گوییم: ﴿وَ ما تَوْفِيقِي إِلاَّ بِاللَّهِ﴾.[۴]
در روایتی از امیر مؤمنان علی (علیه السّلام) نیز چنین وارد شده است:
التَّوفيقُ أوَّلُ النِّعمَةِ.[۵]
توفيق، نخستين نعمت است.
پس، قبل از بهره مندی از هر نعمتی، خداوند توفیق دریافت آن را به انسان داده است.
همچنین در روایت دیگری طبق نقل می‌فرماید:
مَن أمَدَّهُ التَّوفيقُ أحسَنَ العَمَلَ.[۶]
هر كه توفيق يارَش شود، عمل نيكو انجام دهد.
و در جای دیگر از آن حضرت اینچنین نقل شده است:
عِبادَ اللَّهِ، سَلُوا اللَّهَ اليَقينَ؛ فإنَّ اليَقينَ رأسُ الدِّينِ... وارغَبوا إلَيهِ في التَّوفيقِ؛ فإنّهُ اسٌّ وَثيقٌ.[۷]
اى بندگان خدا! از خداوند يقين مسألت كنيد؛ زيرا يقين رأس دين است... و از او توفيق طلب كنيد؛ زيرا كه توفيق بنيادى استوار است.
توفیق پایگاه محکمی است که بدون آن امکان انجام کاری به طور صحیح امکان ندارد.
سؤال دوم این است که چرا خدا به عده‌ای توفیق می‌دهد و به عده‌ای توفیق نمی‌دهد؟
پاسخ این سؤال در جلسه آینده بیان خواهد شد.
[۱]الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]كتاب العين، خلیل فراهیدی، ج۵، ص۲۲۵.
[۳]مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانی، ص۸۷۷.
[۴]هود/سوره۱۱، آیه۸۸.
[۵]غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح۷۳.
[۶]غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح۸۴۷۰.
[۷]تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص۱۵۰.
