471 - روش معارضه با ناراستی دیگران
در فرازی دیگر از دعای نورانی مکارم الاخلاق که با صلواتی دیگر آغاز شده است، می‌خوانیم:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِهِ، و سَدِّدني لأِن اعارِضَ مَن غَشَّني بِالنُّصح.[۱]
قبل از بیان نکاتی درباره این فراز، به بررسی چند واژه به کار رفته در آن می‌پردازیم تا معنای آن بهتر روشن شود.
کلمه «تسدید» که «سَدِّدني» فعل امر آن است از ریشه «سدّ» است که در لسان العرب اینچنین معنا شده است:
السَّدُّ: إِغلاق الخَلَلِ و رَدْمُ الثَّلْمِ.[۲]
سدّ یعنی محکم بستن سوراخ و گرفتن روزنه و شکاف.
به مانعی که با آن جلوی آب را نیز می‌گیرند به این جهت سدّ گفته می‌شود که مانعی محکم برای حرکت آب ایجاد می‌کند و موجب بسته شدن مسیر آن می‌شود.
«قول سدید» هم که در آیه ﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدِيداً﴾[۳]آمده است، به معنای سخن استوار و محکم است.
بنابراین تسدید به معنای استواری، تقویت و تأیید چیزی است و گویا مرتبه‌ای بالاتر از توفیق است.
کلمه «غشّ» نقطه مقابل «نُصح» می‌باشد. در العین چنین معنا شده است:
غَشَ فلانٌ فلانا يَغُشُ غِشّاً أي: لم يمحضه النصيحة.[۴]
«غش فلان» یعنی خیرخواهی محض و خالص نسبت به او نداشت.
و کلمه «نٌصح» به معنای خلوص است و چنانچه در لسان العرب آمده است، «ناصح» به عسل خالص و دیگر چیزهای خالص اطلاق می‌شود:
نَصَحَ الشي‌ءُ: خَلَصَ. و الناصحُ: الخالص من العسل و غيره.[۵]
بر این اساس، معنای این فراز چنین می‌شود: خداوندا! بر محمّد و خاندان او، درود فرست و مرا استوار کن و استقامت بده و مورد تأیید قرار ده تا به كسى كه نسبت به من ناخالصی و فریب‌کاری مى‌كند، با خيرخواهى پاسخ دهم.
چند نکته در تبیین این فراز قابل توجه است:
نکته اول اینکه این فراز و فرازهای مشابهی که در ادامه دعا آمده است، ریشه در دو آیه از آیات قرآن دارد: یکی آیه ۹۶ سوره مؤمنون که خطاب به پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید:
﴿ادْفَعْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَصِفُونَ﴾[۶]
[وقتی کسی به تو بدی می‌کند،]بدى را به بهترين راه و روش دفع كن؛ ما به آنچه توصيف مى‌كنند داناتريم.
و دیگری آیه ۳۴ سوره فصلت است که می‌فرماید:
﴿وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ﴾[۷]
و نيكى با بدى برابر نيست؛ [بدى را] به بهترين شيوه باز دار، به طورى كه به ناگاه آن كه ميان تو و او دشمنى است [چنان شود كه] گويى دوستى مهربان است.
پس در برخورد با بدی دیگران، باید به گونه‌ای رفتار کنیم که نتیجه‌اش این شود که دشمنی او تبدیل به دوستی و صمیمت گردد. و این تنها یک دستورالعمل اخلاقی فردی یا اجتماعی صرف نیست؛ بلکه در بر دارنده اخلاق سیاسی و ارائه کننده شیوه برخورد با مخالفین در عرصه سیاست هم می‌باشد که توضیح بیشتر آن در جلسه آینده خواهد آمد.
[۱]الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]لسان العرب، ابن منظور، ج۳، ص۲۰۷.
[۳]احزاب/سوره۳۳، آیه۷۰.
[۴]كتاب العين، خلیل فراهیدی، ج۴، ص۳۴۰.
[۵]لسان العرب، ابن منظور، ج۲، ص۶۱۵.
[۶]مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۶.
[۷]فصلت/سوره۴۱، آیه۳۴.
