487 - کنترل خشم (1)

بسم الله الرحمن الرحیم

کنترل خشم

اللّهُمّ... ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في بَسطِ العَدل وكَظمِ الغَيظِ‌.

دومین درخواست از درخواست‌های امام سجاد (علیه السّلام) در این دعای نورانی به عنوان زینت اهل‌تقوا، عبارت است از توفیق برای کظم غیظ.

اولین درخواست ایشان گسترش عدل بود که گفتیم همه درخواست‌های بعدی ذیل آن جای می‌گیرد.

برخی از واژه‌شناسان مانند ابن منظور، «غیظ» را هم‌معنای «غضب» دانسته‌اند، یعنی خشم؛ ولی مرحوم سید علی خان مدنی در شرح این دعا، میان آن دو فرق گذاشته‌اند، ایشان در ریاض السالکین می‌فرماید: غضب حالتی مخالف حالت رضایت است؛ ولی غیظ هیجانی است که در اثر تکرار ناراحتی‌ها به وجود می‌آید، به همین جهت غیظ به خدا نسبت داده نمی‌شود. در قرآن حدود یازده بار ماده غیظ به کار رفته است؛ ولی هیچ یک در مورد خدا به کار نرفته است؛ ولی غضب در مورد خدا به کار رفته و به معنای مجازات و عقاب اوست.

ایشان در باره «کظم غیظ» هم می‌فرماید:

كظم غيظه كظما ـ من باب ضرب ـ: إذا أمسك على ما في نفسه منه و لم يظهره لا بقول و لا بفعل، و أصله من كظم القربة: إذا ملأها و شدّ فاها.

کظم غیظ کرد یعنی خود را نگاه داشت و کاری نکرد که نشان‌دهنده عصبانیت او باشد، حرفی نزد که علامت عصبانیت او باشد، اصل آن از این کلام عرب است که مَشک را پر کرد؛ ولی دهانه آن را بست تا آب آن نریزد.

بنا بر این، کظم غیظ یعنی هنگامی که شخص ناراحت است و پر است از غضب و خشم، خود را کنترل کند و کاری نکند یا سخنی نگوید که نارحتی‌اش نمایان شود، چنین شخصی در قرآن هم مورد مدح قرار گرفته است: ﴿وَ الْكاظِمِينَ الْغَيْظَ﴾ .

به هر حال، یکی از نخستین مقدمات عدالت، کنترل خشم و عصبانیت است. کسی که عصبانی می‌شود کارهایی می‌کند که ظلم و انحراف از اعتدال است. در روایت از رسول اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که می‌فرماید:

ثَلاثٌ‌ مُنجِياتٌ‌: العَدلُ في الرِّضا و الغَضَبِ، و القَصدُ في الغِنى‌ و الفَقرِ، و مَخافَة اللَّهِ في السِّرِّ و العَلانِيَةِ.

سه چيز، نجات‌بخش‌اند: رعايت عدالت در حال خشم و خشنودى، ميانه‌روى در توانگرى و تهى‌دستى، و ترس از خدا در نهان و آشكار.

اینکه انسان در حال عصبانیت از عدالت خارج نشود و حرف نادرست نزند، مثلا غیبت نکند یا تهمت نزد، کار مهمی انجام داده است که موجب نجات او خواهد شد.