برگزیدن نیکوکاری
بحث اخلاقی
برگزیدن نیکوکاری
وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... إیثارِ التَفضُّلِ.[۱]
یکی دیگر از زیورهای مردم صالح و باتقوا که در دعای نورانی مکارم الاخلاق مطرح شده است؛ «ایثار تفضل» است.
«ایثار» به معنای انتخاب و برگزیدن است. «تفضل» نیز همانند «تطول» به معنای كار خوبى است كه تفضل كننده به طور ابتدايى و بدون علت، آن را انجام دهد. طبق اين تعريف، تفضل از احسان بالاتر است، زيرا احسان لازم نيست حتما ابتدايى و بدون علت باشد؛ بلكه ممكن است احسان پاداش احسان باشد. خداوند در قرآن می‌فرماید:
﴿هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ﴾[۲]
احسان در مقابل احسان نیز خود، یک فضیلت است، اما فضیلت بالاتر این است که احسان ابتدايى باشد. بنا بر این، «تفضل» اخص از احسان است.
در روایتی ذیل آیه کریمه ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ﴾[۳] آمده است که امیر المؤمنین (علیه السّلام) از کنار گروهى عبور می‌کرد كه مشغول گفتگو بودند. فرمود: «چه مى‌گوييد؟». گفتند: درباره جوانمردى صحبت مى‌كنيم. حضرت فرمود:
أوَ ما كَفاكُمُ اللَّهُ عز و جل ذاكَ في كِتابِهِ؟! إذ يَقولُ اللَّهُ: ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ﴾؛ فَالعَدلُ: الإِنصافُ، وَ الإِحسانُ: التَّفَضُّلُ، فَما بَقِيَ بَعدَ هذا؟![۴]
آيا كلام خداوند در كتابش شما را كافى نيست، آن جا كه مى‌فرمايد: «خداوند به عدل و احسان، فرمان مى‌دهد»؟ عدل، انصاف است و احسان، تفضل است. پس از اين، چه مى‌ماند؟.
طبق این روایت، جوانمردی، احسانی است که به معنای تفضل باشد، یعنی احسان ابتدایی. پس جوانمردی آن است که انسان بدون این که کسی به او نیکی کرده باشد، احسان کند.
[۱]الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]سوره الرحمن، آیه ۶۰.
[۳]سوره نحل، آیه ۹۰.
[۴]الدرّ المنثور، سیوطی، ج۵، ص۱۶۰.
