برگزیدن نیکویی (۲)

وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... إیثارِ التَفضُّلِ‌.[۱]

در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم که درباره انتخاب و گزینش تفضل است، گفتیم: گرچه احسان در مقابل احسان دیگران فضیلت است، اما بالاتر از آن، احسان ابتدایی است، یعنی احسان بدون آنکه کسی به او لطفی کرده باشد. این نوع احسان، طبق روایتی که از امیر المؤمنین(علیه السّلام) نقل شد، جوانمردی محسوب می‌شود.

یکی از نکاتی که در این رابطه قابل توجه است، این است که تفضل مطلق، ویژه خداوند متعال است. یعنی تنها کسی که عنایت و نعمت او به دیگران، در مقابل چیزی نیست، خداوند است، زیرا غیر او چیزی ندارد که بخواهد به او بدهد، خود او و هر چه دارد از آنِ اوست.

در دعایی از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین نقل شده است:

يا مَن تَفَضُّلُهُ‌ عَلى‌ أَهلِ‌ السَّماواتِ‌ وَالأَرضِ.[۲]

اى كسى كه بخششِ ابتدایی‌اش شامل اهل آسمان‌ها و زمين است.

همچنین در دعایی از امام زین العابدین(علیه السّلام) می‌خوانیم:

مِنَّتُكَ ابتِداءٌ، و عَفوُكَ‌ تَفَضُّلٌ‌، و عُقوبَتُكَ عَدل.‌[۳]

نعمت‌بخشى تو آغازگرانه است و بخشايشت، از روى تفضّل و احسان است [نه در مقابل چیزی] و كيفر تو عدالت است‌.

در حدیثی جالب از امام صادق(علیه السّلام) نیز چنین روایت شده است:

للّهِ فِي السَّرّاءِ نِعمَةُ التَّفَضُّلِ‌، و فِي الضَّرّاءِ نِعمَةُ التَّطَهُّرِ.[۴]

نعمتِ خداوند در هنگامه آسايش، احسان [او] و در هنگامه سختى، پاک كردن [گناهان‌] است.

انسان یا در حالت خوشی و آسایش است یا در حالت ناخوشی و گرفتاری. نعمتی که خداوند در خوشی و آسایش به انسان می‌دهد، تفضل و احسان ابتدایی است. ولی نعمتی که در ناخوشی و گرفتاری عنایت می‌کند، نعمت پاکسازی انسان از گناه و آلودگی‌ها است و این همان است که در روایتی از امام حسن عسکری(علیه السّلام) چنین نقل شده است:

ما مِن‌ بَلِيَّةٍ إلّا وَ للَّهِ فيها نِعمَةٌ تُحيطُ بِها.[۵]

هيچ گرفتارى و بلايى نيست، مگر آن كه نعمتى از خداوند، آن را در ميان گرفته‌ است.

[۱]الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]البلد الأمين، کفعمی، ص۴۲۰.
[۳]الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۴۵.
[۴]تحف العقول، ابن شعبه حرّانی، ص۳۶۱.
[۵]تحف العقول، ابن شعبه حرّانی، ص۴۸۹.