رُوِيَ عَنِ الصّادق (عليه السلام) قال:
إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ وَ مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ وَ أَنَّ لَكَ مَعَاداً. [1]
ترجمه: آنگاه كه در بسترت مأوا مي­كني دقّت كن که امروز از چه چیزهایی بهره گرفتي و چه چیزی گرد آوردي و به ياد بياور که می­میری و قيامتی هم داري كه آنجا بايد حساب پس بدهي.
شرح حدیث: روايت از امام صادق(صلوات الله عليه) منقول است كه حضرت فرمودند: «آنگاه كه در بسترت مأوا مي­كني»، اين كنايه است از شب كه انسان معمولاً استراحت مي كند و كارهاي روزانه­اش تمام مي شود و می­خواهد بخوابد. «إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ»، آنگاه كه در بسترت مأوا مي كني، «فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ»؛ آنجا دقّت كن ـ تعبير به نظر يعني دقّت ـ بررسي كن که چه در شكمت كردي. اين هم كنايه است؛ یعنی امروز از امور دنيايي از چه چيزهايي بهره گرفتي؛ «مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ» يعني از چه چیزهایی بهره گرفتي؛ از صبح که بلند شدي تا حالا از چه چيزهايي بهره گرفتي؟ اين يك فكر. فکر دوم، «وَ مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ»؛ امروز چه به دست آوردي؟ چه چیزی گرد آوردي؟ اين هم فكر دوم هم آنهايي را كه مصرف كردي و هم آنهايي را كه به دست آوردي، فكرش را بكن. چه چيزي مصرف كردي؟ چه چیزی به دست آوردی؟
ما يك محاسبه سالانه داريم كه معمول است و آن هم نسبت به دخل و خرجهاست. امام صادق (عليه السلام) محاسبه يوميه و روزانه را مطرح کرده­اند. مي­گويند شب كه شد، دخل و خرجهایت را حساب كن. اولي خرج بود «مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ» دومي هم دخل بود «مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ». دخل و خرجهاي امروزت را حساب كن.
دو چيز هم بعدش مي گويند که فكر كن. وقتي انسان دخل و خرجها را كردي چه چيزهايي را مصرف كردي و چه چيزهايي را هم بدست آوردي. از كجا بود. حالا بعد «وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ»، تو مي­ميري؛ وقتي دخل و خرجهايت را حساب كردي، بعدش اين فكر را بكن و به ياد بياور که می­میری. اينجا تعبير به «وَ اذكُر» مي­كند؛ يعني این مسأله­اي نيست كه من بخواهم به تو بگويم که می­میری؛ بلکه خودت مي داني که مي­ميري، اما يادت رفته است. «ذكر» یعنی ياد آوري؛ يعني آدم يك چيزي را مي­دانسته و فراموش کرده، لذا مي­گويد به يادت بياور. مُردن یک امر وجداني است؛ اما امروز مثل اينكه مُردن يادت رفته بود! چه چیزهایی خوردي؟ چه چیزهایی بردي؟ «وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ». اول به يادت بياور كه مي­ميري، دوم «وَ أَنَّ لَكَ مَعَاداً»؛ تو قيامت هم داري كه آنجا بايد حساب پس بدهي.
يك محاسبه روزانه بسيار ساده را امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند که هر كس باید این محاسبه را انجام دهد. وقتی رفتي در بسترت، آنجا اين يادت نرود که امروز چه خوردي؟ چه بردي؟ چه چيزهايي را مصرف كردي؟ چه چيزهايي را به دست آوردي؟ از كجا آوردي خوردي؟ خيلي روشن و ساده­اش كردم. بعد هم اين دو چیز يادت نرود؛ یک: مي­ميري؛ دو: قيامت هم داري که بايد حساب هم پس بدهي. اين غير از آن حساب سالانه است. همين براي انسان نقش سازندگی دارد.

[1] - بحارالأنوار، ج 68، ص 267