رُوِيَ عَن رَسوُل الله صلّي الله عَليه وَآله و سَلَّم قال:
خِصلَتانِ لا تَجْتَمِعانِ في مُؤمِنٍ اَلْبُخْلُ وَ سُوءُ الظَّنِّ بِالرِّزْقِ[1]

ترجمه: پیامبر اکرم«صلّي الله عليه و آله و سلَّم» فرمودند:
دو صفت است که در مؤمن جمع نمی­شود؛ بخل و گمان بد به روزی.

شرح حدیث: در گذشته روایتی را مطرح كرديم در باب اینكه انسان نبايد نام مقدس خدا را با قسم خوردن براي امور دنيايي­اش وسيله قرار بدهد. عرض كردم اين اثر وضعي دارد. قسم راست هم اثر وضعي دارد. بركت را از انسان مي­گيرد.
گاهي نه! از نظر دروني، انسان در ارتباط با امور دنيايي­اش بعد هم نعوذ بالله در ارتباط با خدا این جور می­شود. آن روایت از نظر ظاهري بود كه از طريق نام خدا مرتّب قسم می­خورد كه از اين راه چيزي بدست آورد. از آن طرف عكسش، اگر بدست نياورد را مي­خواهم بگويم. چون دوتاست؛ هم جنبه­هاي مثبت و هم منفي. مثبتش آن بود كه گفتم. حالا مي­روم سراغ منفي­اش.
در اين روايت كه از پيغمبر اكرم هست، حضرت مي­فرمايد كه دو خصلت هست كه هيچ وقت در مؤمن نمي­آيد و در او جمع نمي­شود. اوّل: مسأله بخل را مي­فرمايند. بخل؛ از رذائل نفساني است و معنايش هم اين است که انسان در جايي كه شرعاًو عقلاً سزاوار است از نعمتهايي را كه خدا به او داده مصرف كند، مصرف نكند. (شرعاً و عقلاً). يك بخل داريم، يك اسراف داريم. بخل معنايش اين است به اينكه من شرعاً وظيفه دارم مصرف بكنم، خرج نمي­كنم. دارم ولی استفاده نمي­كنم. اسراف معنايش اين است که بی­جا خرج می­کنم. نباید مصرف کنم ولی مصرف می­کنم. كنار بخل که بگذاري اسراف معنايش اين است به اينكه جايي كه آدم شرعاً سزاوار نيست خرج بكند،‌ نعمت الهيّه را هدر بدهد. این راجع به بخل بود که نسبت به خودمان است.
مطلب دوّمي كه در اين روايت پيغمبراكرم مي­فرمايد، مي­گويد: «وَ سوُءِالظَّنِّ بِالرِّزْقِ». این يعني چه؟ اين آن جاهايي است كه تو هر چه خدا را خواستي وسيله بكني، كارسازي پيدا نكرد. من تقریباً سعی می­کنم رواياتي كه مي­خوانم كمي مرتبط با هم باشد. بگو ببينم در دلت چه خبر است؟ اينجاست كه سوءظن و بد گماني نسبت به رزق پيدا مي­كني. يعني به اينكه اينجا سزاوار بود خدا به من بده، نداد. مي­فهمي معنایش يعني چي؟ خوب دقت كنيد كلمه اوّل راجع به خودت است. آن راجع به خودت را مي­آيی روي خداوند پياده مي­کنی. يعني خدا نعوذ بالله بخل ورزيد. بخل را معنا كردم ديگر؛ يعني سزاوار بود به من بده، نداد. اين عين بخل است . يك وقت بخل را نسبت به خودت مي­گويي، يك وقت نعوذ بالله نسبت به خدا « سوء ظَّنِ بالرِّزق»، معنايش بخل نسبت دادن به خداست؛ كه سزاوار بود به من بده بخل ورزيد و به من نداد. نعوذ بالله. فهميدي؟ اگر آنجا كارسازي پيدا نكرد از نظر ظاهري، مي­آيی از اين طرف از نظر دروني چه كار مي­كني؟ گاهي هم به شما بگويم که شما به زبان مي­آوريد و متوجّه هم نمي­شويد. همه شما اين حرف من را گوش كنيد. مي­خواهم اينها را بگويم ياد بگيريد؛ كه يك چيزهايي از دهانتان بیرون مي­آيد، مواظب باشيد! مي­گويي خدا نخواست. بگو ببينم اينكه مي­گويي خدا نخواست، با اين جمله غرضت اين است كه مصلحتم نبود و بجا نبود خدا به من بده، ‌نداد. اين را مي­خواهي بگويي؟ كه در عمق دلم راضي­ام. يا نه! مي­خواهي بگويي خدا نعوذ بالله بخل ورزيد؟! كدام اينها را مي­خواهي بگويي؟ حواست جمع باشد. «خدا نخواست­هايي» كه از دهانتان بیرون مي­آيد، يك وقت نكند كنارش ‌بخواهي بگويي خدا بخل ورزيد!! يعني بجا بود به من بدهد نداد... ‌آن وقت خيال مي­كني كه تو خداپرستي؟ مشكلت اينجاست. نمي­فهمي اين كه از دهانت بیرون آمد، اگر با نارضايتی نسبت به خدا باشد،‌ يك گره ديگر مي­اندازي در كارت. اللهم صلّ علی محمّد و آل محمّد..
يكشنبه 1/22/ 1389 – 26 ربيع الثاني 1431

[1] بحار الانوار جلد74، صفحه 174