رُوِيَ عَنْ عَليِّ بنِ الحُسين (عليهما السّلام) قال:
سُبْحَانَ مَنْ جَعَلَ الِاعْتِرَافَ بِالنِّعْمَةِ لَهُ حَمْداً سُبْحَانَ مَنْ جَعَلَ الِاعْتِرَافَ بِالْعَجْزِ عَنِ الشُّكْرِ شُكْراً.[1]
ترجمه حدیث: امام سجاد (علیهالسلام) فرمودند: پاك و منزّه است كسي كه اعتراف به نعمت را حمد و ستايش خود قرار داد؛ و پاك و منزّه است كسي كه اعتراف به عجز و ناتواني از سپاسگزاري را شكر از خود قرار داد.
شرح حدیث: از امام زينالعابدين(صلواتاللهعليه) منقول است كه فرمودند: «سُبْحَانَ مَنْ جَعَلَ الِاعْتِرَافَ بِالنِّعْمَةِ لَهُ حَمْداً»؛منزّه است آن موجودي كه اعتراف به نعمت را، حمد و ستايش قرار داد! در اين جمله حضرت اشاره به اين دارند كه به تعبير ساده، خداوند اعتراف به نعمت را ستايش و ثنای از خود ميداند. وقتي انسان متنعّم به نعمتي شد، همين كه بگويد این را خدا داده، خداوند همين را حمد نسبت به خودش قرار میدهد.
نکته: بین حمد و شکر تفاوت وجود دارد. حمد يعني ثناگويي و ستايش از صفت نيك. حمد مربوط به صفت است؛ راجع به فعل نيست. فرض كنيد كسي آدم با گذشتي است، یا اهل جود و کرم است؛ وقتی ستايشش ميكنم، يعني آن ملكه دروني او را و آن جنبههاي روحي او را ستایش میکنم. كاري به فعل خارجياش ندارم. او به من چيزي نداده، ولي ميدانم كه داراي اين ملكه و اين صفت خوب است. اينجا ميگویيم حمد كردن و ستايش كردن. پس حمد مربوط به صفت است، راجع به فعل نيست. بله؛ هميشه فعل ناشي از صفت است، امّا يكوقت شما صفت را ستايش ميكني، يكوقت ميروي سراغ فعلش. فراز اوّل روايت اشاره به اين دارد كه همين كه گفتي اين نعمت را خداوند به من داده، او اين را ستايش و حمد و ثنا از خودش قرار داده است.
«سُبْحَانَ مَنْ جَعَلَ الِاعْتِرَافَ بِالْعَجْزِ عَنِ الشُّكْرِ شُكْراً». منزه است آن موجودي كه اعتراف به عجز از شكر را، شكر قرار داد! شكر، سپاسگزاري است و مربوط به فعل است؛ این در مقابل حمد و ستایش است. حمد و ستایش مربوط به صفت است، ولی شکر و سپاسگزاري در جايي است كه چيزي به آدم بدهند. اينجا اسمش را شكر ميگذاريم. پس اين دو باهم تفاوت دارند. حضرت میفرماید همين كه بگويي نميتوانم شكرش را بكنم، خودِ همین شكر است!
ساده شده این دو جمله این است: همين كه گفتي خدا داده، «حمد» است. همين كه گفتي نميتوانم شكرش را بكنم، «شكر» است![2]
[1] . بحار الانوار، جلد 75، صفحه142.
[2]. يكشنبه 27 تير 1389– 6 شعبان1431. مسجد جامع بازار تهران
