رُوِيَ عَنْ عَلیٍّ عليه السلام قال:
اَلْمُؤْمِنُ مَنْ وَقَى دينَهُ بِدُنْيَاهُ وَ الْفَاجِرُ مَنْ وَقَى دُنْيَاهُ بِدينِهِ.[1]
ترجمه حدیث: از اميرالمؤمنين(صلوات الله عليه) منقول است كه فرمودند: مؤمن كسى است كه دين خود را به سبب دنيایش حفظ میکند و فاجر کسی است که دنیای خود را به سبب دین حفظ میکند.
شرح حدیث: در این روایت حضرت امیر(صلوات الله عليه) در دو جمله کوتاه امّا پر محتوا، بين مؤمن و فاجر مشخصهاي قرار دادهاند و آن اين است که مؤمن كسي است كه دينش را به سبب دنيايش حفظ ميكند. (باء در «بِدُنْيَاهُ» باءسببيّه است). مقصود حضرت از دنيا فقط پول نیست؛ بلکه بهطور كلّي است؛ یعنی مجموعه آن چيزي را كه ما ميگویيم دنيا مورد نظر حضرت است. يعني اين نشئه دنيا كه در اختيار ما است، هر چه میخواهد باشد، چه پول باشد، چه ریاست باشد و چه غیر آنها، مجموعه آنچه كه از دنيا در دست هر كس است، يك سبب و وسيله است براي حفظ دين. این يعني ارزشمندترين چيز نزد مؤمن، دين او است.
يك مثال ساده بزنم؛ آنهايي كه عاقلند همه چيز را فداي جانشان ميكنند. البته بعضي از ديوانهها هم هستند که جانشان را فداي پول ميكنند! ما با اینها كاری نداريم؛ اینها ديوانهاند! عاقل همه چيز را فداي جانش ميكند؛ امّا مؤمن كسي است كه همه چيزش را فداي دينش ميكند تا دینش حفظ شود. او دينش را به سبب دنيایی كه در اختيار دارد حفظ ميكند.
حضرت مقابله بين مؤمن و فاجر را مطرح میکند. در مقابل مؤمن، فاجر است كه دينش را فداي دنيايش ميكند؛ از دين مايه ميگذارد براي اينكه دنيايش حفظ شود. دين هم كه گفته میشود، یک مجموعه است؛ فقط يك چيز نيست. فاجر از تمام آن چيزهايي كه از نظر ديني بايد رعايت كند، دست بر ميدارد . هر جا به نوعی از يك بخش دينش دست بر ميدارد. چون اينطور است ديگر؛ اعمال جوارحي ما هر كدام براي خودش از نظر ديني حكمي دارد.
فاجر براي حفظ دنيايش اینطور عمل میکند. میخواهد هر طور شده دنيايش را حفظ کند؛ لذا اینکه به سر دینش چه میآید برای او فرقی نمیکند. دست برداشتن از دين هم گاهي ـنعوذ باللهـ انسان را به جایی ميرساند که دست از جهات اعتقادياش هم بر ميدارد؛ يعني به مقدّساتش هم تجاوز ميكند. خدا نياورد آن روز را![2]
[1]. غرر الحكم و درر الکلم، صفحه90، روايت 1546
[2]. يكشنبه 7 آذر 1389– 21 ذي الحجه 1431. مسجد جامع بازار تهران