رُوِيَ عَنِ الصَّادقِ عليه السّلام قَالَ:
إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ وَ مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ وَ أَنَّ لَكَ مَعَاداً.[1]
ترجمه حدیث: امام صادق(صلوات الله عليه) فرمودند: آنگاه كه در بستر خود مأوا گرفتي، بنگر كه چه چيزي در شكم خود جاي دادهاي؟ و در آن روز چه چيزي بهدست آوردهاي؟ و به ياد آور كه روزى خواهى مرد و براي تو معادى خواهد بود.
شرح حدیث: «إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ»؛ آرام گرفتن در بستر،اشاره است به شبي كه انسان روزش را سپري كرده،كارهايش تمام شده و حالا ميخواهد استراحت كند. حضرت ميفرمايد: آنگاه كه به بستر رفتي و آرام گرفتي، «فَانْظُرْ»؛ دقت كن؛ نظر يعني دقت كردن. به چه چیزی دقّت کن؟
اوّل: «فَانْظُرْ مَا سَلَكْتَ فِي بَطْنِكَ»؛ ببین امروز چه خوردي و در شكم خود جای دادی؟ دوم: «وَ مَا كَسَبْتَ فِي يَوْمِكَ»؛ ببین امروز چه چيزي بهدست آوردي و از كجا آوردي؟ صبح رفتي دنبال كار، حالا که كارهايت تمام شده و آخر شب ميخواهي بخوابي، اينجا اوّل دقّت كن، ببین چه چيزي خوردي، چه چيزي بردی و از كجا آوردي؟ حالا که به این چیزها فكر كردي و دقّت کردی، آیا تمام میشود؟ نه! بعدش به دو چيز ديگر هم فكر كن.
«وَ اذْكُرْ أَنَّكَ مَيِّتٌ»؛ بعد از اينكه خوب فكر كردي که چه چيزي خوردي و چه چيزي بردي، به یاد بیاور که آخرش خواهی مُرد. «وَ أَنَّ لَكَ مَعَاداً»؛ وقتي هم كه مُردي کار تو تمام نشده، بلکه بر ميگردي. «معاد» بازگشت است. یعنی قيامتي هم هست که آنجا بايد حساب پس بدهي.
محاسبه يكي از امور معرفتي ما است. حضرت در اینجا يك نوع خاصّ محاسبه را تعليم ميدهد و آن «محاسبه روزانه» است. اين محاسبه روزانه نقش سازندگي دارد. محاسبه روزانه خیلی هم آسان است و مدّت زمان زیادی هم طول نميكشد. به دقيقه هم نميكشد. مگر اينكه كسي در آن روز خودش خيلي به تعبير من شلنگ تخته انداخته باشد كه نتواند به اين زوديها به حساب روزانهاش برسد. وگرنه محاسبه روزانه خيلي آسان است. بله، آن بيلان سالانه است كه آدم نميتواند به آسانی حساب كند. اما محاسبه روزانه آسانِ آسان است. حضرت سفارش ميكند که ببین امروز چه خوردهای، از كجا آوردهای، بعد هم به فكر اين باش که آخرش ميميري و قيامتی هم داري.
اين محاسبه روزانه نقش سازندگي دارد. يعني به انسان براي روز بعد تنبّه ميدهد. انسان حساب كار خودش را ميكند و چه بسا گاهي هم ـنعوذ باللهـ اگر خطايي كرده، همين موجب پشيماني و استغفارش ميشود. ما در معارفمان «استغفار شبانه» داریم. نقل شده که رسول اكرم (صلّي الله عليه و آله و سلّم) هرشب هفتاد بار ـو در روايتي ديگر صد بارـ استغفار ميكردند. البته در روز هم ايشان استغفار ميكردند. اگر پيغمبر خدا شبها هفتاد بار استغفار كند، ما اگر هفتاد هزار بار هم استغفار كنيم باز هم كم است. وقتی پيغمبر هفتاد بار استغفار میکند، حساب من و تو معلوم است! ما در روايات داريم که حضرت هم در روز و هم در شب استغفار ميكردند. تعدادش هم در تاريخ ثبت شده است. بنابر این، اين محاسبه روزانه نقش سازندگي دارد. انسان باید محاسبه روزانه داشته باشد، براي اينكه دست و پاي خودش را جمع كند.[2]
[1]. بحارالانوار، جلد 68، صفحه 267 – مشكات الانوار ص89
[2]. يكشنبه 15 اسفند 1389– 1 ربيع الثاني1432. مسجد جامع بازار تهران
